ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Матичниот (семејниот) лекар е првата и најважна точка на контакт на пациентите со здравствениот систем, но неговата улога сè уште не е доволно препознаена и поддржана – ниту од јавноста, ниту од институциите. „Нашата најголема борба е да ја направиме нашата улога повидлива меѓу доносителите на одлуки во Европа. Затоа многу лобираме на највисоко ниво – во Европската комисија, во Европскиот парламент, во Светската здравствена организација… Јас лично многу време поминувам во Брисел, разговарајќи со луѓе и подигнувајќи ја свеста за значењето на примарната здравствена заштита. Тоа го правам секогаш кога имам можност — ја нагласувам важноста на нашата професија, која често е занемарена и од јавноста, и од општеството, и од носителите на одлуки“, истакнува д-р Тијаго Вилануева, претседател на Европската унија на семејни лекари (European Union of General Practitioners – UEMO).
Со првиот човек на УЕМО се сретнавме во Скопје, каде што допатува како специјален гостин на 6. Конгрес и 26. Симпозиум на ЗЛОМ-СМ, во чии рамки одржа предавање насловено Предизвици во семејната медицина – Како УЕМО може да помогне за подобра практика? (Challenges in Family Medicine – How Can UEMO Help for Better Practice?)
Во интервју за Педијатар.мк, тој ги споделува импресиите од терен, споредува модели на примарна здравствена заштита, зборува за предизвиците со недостигот на лекари, стратегиите за поголема препознатливост на примарната здравствена заштита и упатува силна порака за видливоста, вреднувањето и иднината на семејната медицина – кај нас и во Европа. Присуството на д-р Вилануева во Македонија е јасна порака до македонските семејни лекари дека нивната работа е вреднувана на европско ниво, нивните предизвици се слушнати, а нивната улога како темел на здравствениот систем е непроценлива и заслужува целосна поддршка.
Д-р Вилануева, првпат сте во земјава, а во Скопје допатувавте на покана на Здружението на лекари по општа-семејна медицина, како специјален гостин на 6. Конгрес и 26. Симпозиум на ЗЛОМ-СМ. Какви се Вашите први импресии – имавте ли можност да излезете на терен и одблиску да се запознаете со начинот на кој функционира примарната здравствена заштита во земјава?
Д-р Вилануева: Да, денеска посетив три ординации. Всушност, две беа ординации, а третата беше повеќе како здравствен дом или поликлиника. Тоа е многу интересен модел, бидејќи ние немаме ваков еквивалент. Системот овде во Македонија не е ниту подобар ниту полош од другите европски системи. Си има свои предности и недостатоци. Многу ми се допаѓа што вашите семејни лекари имаат пристап до современа технологија за работа. Исто така, ми се допаѓа и тоа што имаат поволно работно време – или наутро, или попладне. Тоа остава простор за семејството, за вежбање, за личен живот. Кај нас во Португалија работиме многу повеќе часови и ретко имаме време за себе.
Какво е работното време на семејните лекари во Португалија?
Д-р Вилануева: Најчесто имаат 40-часовна недела, тоа е стандардниот договор. Но проблем е што истиот модел се применува за сите, а тоа не е соодветно. Не сакаат сите да работат полно работно време како семејни лекари. Плус, семејната медицина е професија која е многу подложна на прегорување. Ако постојано работиш цело време, порано или подоцна ќе прегориш.
Медиумите за време на пандемијата најмногу се фокусираа на случувањата во болниците. Но околу 90 % од пациентите беа згрижени во примарната здравствена заштита. Мислам дека јавноста не е свесна за тоа. Ние ги држевме пациентите надвор од болниците
Она што го забележав во Македонија е дека постојат ограничувања – матичните лекари имаат ограничен пристап до потребните анализи, тестови и лекови, па мора да ги упатуваат пациентите кај специјалисти. Мислам дека тоа треба да се промени, и ние сме тука да ве поддржиме во тие напори.
Матичниот (семејниот) лекар е првата и најважна точка на контакт на пациентите со здравствениот систем. Дали сметате дека оваа улога е доволно препознаена и поддржана – од јавноста и од институциите?
Д-р Вилануева: Не, дефинитивно не. Нашата најголема борба е да ја направиме нашата улога повидлива меѓу доносителите на одлуки во Европа. Затоа многу лобираме на највисоко ниво – во Европската комисија, Европскиот парламент, Светската здравствена организација… Јас лично многу време поминувам во Брисел, разговарајќи со луѓе и подигајќи ја свеста за значењето на примарната здравствена заштита. Тоа го правам секогаш кога имам можност — ја нагласувам важноста на нашата професија, која често е занемарена и од јавноста, и од општеството, и од доносителите на одлуки.
Она што го забележав во Македонија е дека постојат ограничувања – матичните лекари имаат ограничен пристап до потребните анализи, тестови и лекови, па мора да ги упатуваат пациентите кај специјалисти. Мислам дека тоа треба да се промени, и ние сме тука да ве поддржиме во тие напори
Семејните лекари често се соочуваат со многу административни обврски, недостиг на време и ограничени ресурси. Како се справуваат со овие предизвици во другите европски земји и што може да се примени кај нас?
Д-р Вилануева: Во Португалија, а исто и во Шпанија, тоа е голем проблем. На пример, голем дел од термините одат за издавање боледувања. Но се направија подобрувања, на пример, Владата направи чекор напред — сега е многу полесно за граѓаните да побараат потврда за боледување преку интернет. Тоа може да се направи преку апликација или преку кол-центар, и може да се побара боледување до три дена. Досега тоа не беше можно. Дури и за еден ден, човек мораше да оди кај матичниот лекар, или ученикот мораше да дојде кај докторот за да може да се врати на училиште. Технологијата помага и таа ќе ни помогне да надминеме многу од овие предизвици.
Недостигот на матични лекари станува сериозен проблем. Кои се причините и како да ги охрабриме младите доктори да ја изберат оваа специјалност?
Д-р Вилануева: Ова е многу добро прашање, прашање од милион долари! Во основа, тоа има врска со фактот што професијата не се гледа како атрактивна. Ако половина од времето го поминувате во бирократска работа, тоа всушност и не е вистинска медицинска работа. Исто е насекаде, дури и во скандинавските земји каде што матичните лекари имаат навистина добри услови. Колку телевизиски шоуа знаете што ги прикажуваат семејните лекари? Ниту едно — секогаш се работи за итна помош и болнички лекари, специјалности што прикажуваат употреба на технологија, врвна технологија итн. Семејната медицина не се смета за „гламурозна“, бидејќи во основа најмногу се темели на комуникацијата и односот помеѓу лекарот и пациентот, а тоа не се гледа како нешто „атрактивно“ – ниту од општеството, ниту од самите лекари.
Бев многу задоволен од она што го видов во Скопје. Секако, системот е различен — имате свој специфичен модел со сличности и разлики во однос на другите земји. Но генерално, навистина сум задоволен, затоа што најважното нешто е да имате мотивирани и добро обучени лекари. А тоа го видов денес. Го видов начинот на кој матичните лекари развиваат добар однос со пациентите. Затоа мислам дека имате целосен потенцијал да изградите многу добар здравствен систем
Треба да се подобри изложеноста на студентите по медицина на семејна медицина уште од самиот почеток. Ако студентите во текот на студиите гледаат само болничка медицина, нормално е да сакаат да станат болнички доктори – кардиолози, дерматолози…, каде што се прават многу сложени технички процедури, што исто така е и многу профитабилно за докторите. Значи, треба повторно да размислиме — ова е прашање на маркетинг. Имаме одличен „производ“. Знаеме дека матичните лекари можат да одговорат на до 90 % од здравствените потреби на населението. Тоа е неверојатно. Тие ги одржуваат пациентите здрави и надвор од болница, и ги упатуваат само оние кои навистина имаат потреба од болничка грижа. Значи, имате одличен производ, но не знаете како да го промовирате. Ви треба добар маркетинг. Ви треба навистина добра маркетинг стратегија, но исто така треба да се подобри и зголеми изложеноста на студентите по медицина, затоа што мора да почнете да влијаете врз нив што е можно порано во нивното образование.
Ако имате навистина атрактивно образование, како, на пример, во Португалија, каде што постои Медицински факултет што е единствениот постдипломски медицински факултет, значи дека за да се запишеш таму, мораш претходно да имаш завршено друг факултет. Целта е да се привлечат постари студенти и да се обучуваат лекари на начин што ќе ги насочи кон семејна медицина. Наставата главно ја водат семејни лекари, и секој студент има свој тутор, кој е исто така матичен лекар. Тоа значи дека обуката е силно ориентирана кон примарната здравствена заштита и семејната медицина. Идејата е дека на тој начин се зголемува веројатноста студентот да избере да стане матичен лекар. Но, се разбира, тоа не е обврзувачко — студентите не се должни да се определат за семејна медицина.
КОВИД-19 пандемијата создаде огромен притисок врз примарната здравствена заштита. Што научивте од тој период и дали денес системите се подобро подготвени?
Д-р Вилануева: Научивме, всушност, дека медиумите за време на пандемијата најмногу се фокусираа на случувањата во болниците. Но околу 90 % од пациентите беа згрижени во примарната здравствена заштита. Мислам дека јавноста не е свесна за тоа. Ние ги држевме пациентите надвор од болниците. Пандемијата беше најстресниот период во мојата кариера. Никогаш не сум работел толку напорно како во тие години. Жал ми е што нашата улога за време на пандемијата не беше соодветно ценета. Затоа што 90 % од пациентите со КОВИД-19 не мораа да одат во болница. Тие беа згрижени во примарната здравствена заштита. Сето ова само покажува дека ни е потребно поголемо признание и видливост — особено меѓу елитите, носителите на одлуки.
Каква е улогата на УЕМО во поддршка на земјите членки, особено на помалите како Македонија, во унапредувањето на улогата на семејниот лекар и подобрувањето на условите за работа?
Д-р Вилануева: Се разбира, ние се развиваме затоа што сме организација составена од земји членки — секоја земја има своја организација, а таа организација е членка на нашата асоцијација. Кога ќе се обединат многу земји и ќе дискутираат, ќе дебатираат заедно околу прашањата, се развиваат заеднички ставови што ги усвојуваме во форма на политики. Бидејќи тоа е европски став, тој има голема тежина. Така што, кога носителите на одлуки во Македонија треба да решаваат нешто во здравствениот сектор, ќе помислат: „Аха, постои европски став од УЕМО, можеби треба да размислиме да направиме исто“, затоа што тој став ја носи тежината на Европа. Значи, во суштина, се надевам дека можеме позитивно да влијаеме врз Северна Македонија.
Која е Вашата порака до семејните лекари во Македонија – и до пациентите што се потпираат на нивната грижа?
Д-р Вилануева: Имав можност да запознаам неколку многу фини и висококвалификувани семејни лекари овде во Скопје. Бев многу задоволен од она што го видов. Секако, системот е различен — имате свој специфичен модел со сличности и разлики во однос на другите земји. Но генерално, навистина сум задоволен, затоа што најважното нешто е да имате мотивирани и добро обучени лекари. А тоа го видов денес. Го видов начинот на кој матичните лекари развиваат добар однос со пациентите. Затоа мислам дека имате целосен потенцијал да изградите многу добар здравствен систем.
