ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Брахидактилијата, односно брахиметатарзијата, е состојба што се карактеризира со скратени коски на прстите, најчесто на стапалата, што може да предизвика проблеми при одењето, како и психолошки потешкотии кај децата, особено во пубертет.
„Во минатото имав пациенти кои за оваа операција заминуваа во странство, само поради тоа што не постоеја можности за трансплантација од донор, иако постои можност да се спроведе интервенција со автотрансплантат со сопствена коска… Со оглед на тоа што операцијата најчесто се спроведува кај девојчиња во пубертет, на кои естетскиот исход им е важен, тие тешко се согласуваат на постоењето на лузни во предел на потколеницата или карлицата, а ризикот од компликации е дополнителен фактор кој ја отежнуваше одлуката за операција и за нив и за родителите, а секако и за лекарот кој треба да ја спроведе интервенцијата. Во моментов овој проблем е надминат и не постои потреба овие пациенти да се лекуваат на друго место“, вели д-р Даница Поповска, ортопедски хирург, која заедно со доц. д-р Илир Шабани го предводеше тимот на Клиниката за ортопедија, кој неодамна за првпат изврши ваков тип на трансплантација, со имплант, односно коска од починат донор, имплантирана на два прста кај 13-годишно дете со брахидактилија.
Д-р Поповска, во интервју за Педијатар.мк, зборува за значењето на оваа операција, предизвиците при нејзината изведба и перспективите кои оваа трансплантација ги отвора за идниот третман на пациенти со слични состојби во Македонија.
Што претставува брахидактилија, колкава е нејзината зачестеност и како оваа состојба влијае на секојдневниот живот и функционалноста на децата?
Д-Р ПОПОВСКА: Брахидактилијата во превод буквално значи кратки прсти. Може да се јави на рацете и на нозете и тоа се сосема различни состојби, со различни принципи за лекување. Во случајов, се работеше за брахидактилија, односно брахиметатарзија на прстите на нозете. Оваа состојба се јавува приближно кај едно од 2 000 деца, значително почесто кај женските (25:1). Најчесто ги зафаќа двете стапала и најчесто четвртите прсти на стапалата.
Кај коскените трансплантати не е потребно да се проверува генетската компатибилност, затоа што тие не предизвикуваат силни имунолошки реакции, како што е случај со трансплантираните бубрези или срце. Од тој аспект, не е неопходна имуносупресивна терапија или некој друг посебен предоперативен или постоперативен протокол на лекување
Брахиметатарзијата создава проблеми при одот – болки во стапалата и потешкотии при носење чевли, кои во првите години од животот се незначајни, но се потенцираат со растот. Дополнителен проблем е изгледот на стапалата, кој особено кај децата во пубертет има големо влијание на психолошки план.
Дали брахидактилијата најчесто се јавува како изолирана состојба или како дел од пошироки синдроми?
Д-Р ПОПОВСКА: Брахиметатарзијата најчесто се јавува како изолирана состојба, но може понекогаш да биде наследна. Поретко се јавува во склоп на некои синдроми, како, на пример, Дауновиот синдром или при нарушувања на нивото на паратироидните хормони.
Кои се можностите за третман на брахидактилија? Како се одредува дали е потребна хируршка интервенција и во кои случаи трансплантацијата на коска е неопходна опција?
Д-Р ПОПОВСКА: Брахиметатарзијата може да се лекува конзервативно, со влошки и носење широки чевли, доколку не предизвикува болки. Но, деформитетот може да се поправи само со операција. Најсоодветно е хируршката интервенција да се спроведе кога растот на коските на стапалото е завршен. Постојат повеќе различни хируршки техники, а нивната употреба зависи од типот и степенот на скратувањето.
Продолжувањето на скратените коски може да се изврши со дел од коска која е земена од самиот пациент, од карлицата или од потколеницата. Но, ваквата процедура значи дека кај пациентот треба да се спроведе уште една дополнителна операција, при која се создава дополнителен коскен дефект, постоперативна лузна, а носи и ризици од компликации, како инфекција или кршење на коската на донорското место. Со можноста за трансплантација на коска од донор, потребата од оваа дополнителна операција и сите ризици поврзани со неа се елиминира.
Неодамна на Клиниката за ортопедија беше извршена успешна трансплантација со имплант, односно коска од починат донор, имплантирана на два прста кај 13–годишно дете со брахидактилија. Честитки за целиот тим кој за првпат кај нас изврши ваков тип на трансплантација! Можете ли да ни објасните повеќе за целиот процес, од подготовка до изведување на интервенцијата?
Д-Р ПОПОВСКА: Основниот предизвик во планирањето и спроведувањето на оваа интервенција беше обезбедување на соодветен коскен трансплантат за планираната операција. Во моментот на дијагностицирање на состојбата и поставувањето на индикација за оперативно лекување, нашата коскена банка не располагаше со потребните коскени примероци. Од оваа причина пациентот мораше да чека неколку месеци, додека да се обезбедат соодветните примероци за операцијата.
Она што е значајно во однос на трансплантацијата на коска, е тоа што со секој нареден вид на интервенција, се зголемуваат можностите за различни типови на корекции и оперативни третмани со помош на коскени трансплантати. Со тоа сме во можност да им помагаме на сѐ поголем број пациенти со цела низа на различни проблеми. Кај некои од нив, како во случајов, се работи за корекција на деформитети со што им се подобрува квалитетот на живот
Пациентот и во случајов неговиот старател потпишуваат согласност за трансплантација на коска од починат донор. Потоа пациентот се подложува на вообичаените процедури за предоперативна припрема. Во тек на изведувањето на интервенцијата се припрема и коскениот трансплантат, кој се имплантира според планот за операција.
Кои се најголемите предизвици при трансплантација на коска од починат донор, особено кај млади пациенти како овој 13-годишен пациент?
Д-Р ПОПОВСКА: Кај коскените трансплантати не е потребно да се проверува генетската компатибилност, затоа што тие не предизвикуваат силни имунолошки реакции, како што е случај со трансплантираните бубрези или срце. Од тој аспект, не е неопходна имуносупресивна терапија или некој друг посебен предоперативен или постоперативен протокол на лекување.
По оваа операција, пациентот станува и почнува да се движи првиот постоперативен ден, при што користи штаки и специјални постоперативни сандали кои не дозволуваат газење и оптоварување на предниот дел од стапалото
Одреден имунолошки одговор, сепак, постои и се манифестира со продолжено време на зараснување на коскениот трансплантат во однос на автотрансплантат од сопственото тело. Ова во пракса значи дека треба да се посвети големо внимание на обезбедување на оптимални услови за зараснување на коската, односно остеоинтеграција, т.е. да се внимава што помалку да се оштети локалната циркулација во тек на операцијата, да се обезбеди многу добар контакт на коските кои треба да бидат стабилно поврзани меѓу себе и да се минимизираат можностите за настанување на инфекција.
Во случајов, младоста на пациентот претставува предност, затоа што кај млади пациенти вообичаено циркулацијата на крвта е добра, а потенцијалот за зараснување на коските е многу поголем во однос на возрасните пациенти.
Каков е постоперативниот тек? Колку време е потребно за целосно закрепнување и рехабилитација?
Д-Р ПОПОВСКА: По оваа операција, пациентот станува и почнува да се движи првиот постоперативен ден, при што користи штаки и специјални постоперативни сандали кои не дозволуваат газење и оптоварување на предниот дел од стапалото.
Раните зараснуваат за 2-3 недели и тогаш се отстрануваат коските и преврските, а остануваат само металните игли со кои се фиксирани коските. Пациентот почнува да оди само со сандалите, без штаки за една до две недели по операцијата, во зависност од стабилноста и брзината на намалување на болките.
Металните игли и сандалите се носат минимум 6 недели, по што се прават рентгенски снимки за да се процени зараснувањето на коските, но не би требало да надмине 8-10 недели.
Детето може да оди на училиште, да шета и да ги извршува речиси сите активности освен спорт по втората недела. Ако детето се занимава со пливање, може да започне веднаш штом ќе се извадат иглите за фиксација. Спортски активности со оптоварување, како гимнастика или групни спортови можат да се започнат само кога ќе се потврди комплетна остеоинтеграција на трансплантираната коска, што се очекува за најмалку три месеци по операцијата.
Како оваа успешна трансплантација ќе влијае врз идните можности за третман на слични состојби кај деца и возрасни во Македонија? Дали очекувате овие интервенции да станат рутинска пракса во иднина?
Д-Р ПОПОВСКА: Во минатото имав пациенти кои за оваа операција заминуваа во странство, само поради тоа што не постоеја можности за трансплантација од донор, иако постои можност да се спроведе интервенција со автотрансплантат со сопствена коска, со погоре споменатите ризици за донорското место. Со оглед на тоа што операцијата најчесто се спроведува кај девојчиња во пубертет, на кои естетскиот исход им е важен, тие тешко се согласуваат на постоењето на лузни во предел на потколеницата или карлицата, а ризикот од компликации е дополнителен фактор кој ја отежнуваше одлуката за операција и за нив и за родителите, а секако и за лекарот кој треба да ја спроведе интервенцијата.
Во моментов овој проблем е надминат и не постои потреба овие пациенти да се лекуваат на друго место.
Она што е значајно во однос на трансплантацијата на коска, е тоа што со секој нареден вид на интервенција, се зголемуваат можностите за различни типови на корекции и оперативни третмани со помош на коскени трансплантати. Со тоа сме во можност да им помагаме на сѐ поголем број пациенти со цела низа на различни проблеми. Кај некои од нив, како во случајов, се работи за корекција на деформитети со што им се подобрува квалитетот на живот. Кај други пак, како на пример, пациенти со тешки инфекции или тумори, се овозможува спроведување на операции за спасување на екстремитетите кои би можеле да ги изгубат, па и животоспасувачки операции.
