ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Посетата на стоматолог за голем број на деца претставува непријатно искуство, предизвикано од стравот од белите мантили, стоматолошката столица и специфичниот звук на инструментите. За многумина од нив потребни се и по неколку посети на стоматолошката ординација со цел да се надмине стравот и да се стекне довербата во стоматологот.
Но тоа не е случај кога станува збор за проф. д-р Мери Павлеска, специјалист по детска и превентивна стоматологија, една од најобожуваните докторки кај децата, кои со насмевка седнуваат и стануваат од нејзината стоматолошка столица. „Стоматолошката работа со деца бара многу трпение, чиста и искрена љубов кон децата, целосна посветеност и почитување на личноста на детето. Со детето треба да се воспостави пријателски однос, да му се објасни текот на интервенцијата и детето никогаш не треба да го лажеме што ќе работиме. Грижата за здравјето на децата е исклучително благородна работа, а детската насмевка и прегратка најголема награда за вложениот труд“, ја открива својата тајна проф. д-р Павлеска. Професорката во интервју за Педијатар.мк ги разјаснува сите дилеми поврзани со улогата на млечните заби во растот и развојот на децата, кариесот во раното детство и можните последици по здравјето на децата и советува од кога треба да се започне со миење на забите, кога да се направи првата посета на стоматолог и на што да се внимава кога станува збор за исхраната и оралното здравје.
Што претставуваат млечните заби, кога почнуваат да никнуваат и до кога трае нивното растење?
Проф. д-р Павлеска: Човекот е дифодонт, односно во текот на својот раст и развој поседува два типа на заби: млечни и трајни. Млечните заби имаат времен карактер и се заменуваат со трајни заби. Млечните заби се 20 на број, по 10 во секоја вилица и тоа 8 секачи, 4 кучешки заби и 8 катници. Првото млечно запче никнува околу 6 месец по раѓањето, најчесто првиот долен секач, а до 28 месец треба да се изникнати сите млечни заби. Првите трајни заби никнуваат околу шестата година, позади млечните катници, тоа се првите трајни катници или популарно како што се познати меѓу народот „шестките“. Смената на млечните заби со трајни започнува околу 6-7 година и трае до 12-13 година.
Одржување на редовна и правилна орална хигиена е клучен фактор за зачувување на здравјето на усната празнина. Со четкање на забите треба да се почне веднаш по никнувањето на првото запче
Каква е нивната улога во растот и развојот на детето?
Проф. д-р Павлеска: Забите имаат повеќе значајни функции за нормалниот раст и развој на лицево-виличниот систем, но и за организмот во целост. Улогата на млечните заби е:
Мастикаторна – усната празнина е почетниот дел на системот за варење и од тука започнува варењето на храната. Забите се важни за правилно ситнење и џвакање на храната.
Правилен говор – важна е улогата на забите во формирањето на гласовите и правилниот изговор, особено на млечните заби кога се формира говорот во првите години од животот. Кога недостасуваат некои млечни заби, особено предните, детето не може правилно да ги изговара зборовите, а тоа може да има понатаму влијание не само во правилниот изговор туку и врз психичкиот развој на детето.
Естетска – Правилно наредени бели заби се основа за пријатен изглед на лицето.
Чувари на простор за трајните заби – Секој млечен заб има свој заменик траен заб за кој го чува просторот тој правилно да изникне во вилицата. Секој предвремен губиток на млечниот заб може да доведе до губиток на просторот за никнење на трајниот заб, а со самото тоа и до неправилна положба на трајните заби во вилиците, неправилен раст и развој на вилицата и појава на ортодонтски неправилности.
Децата со несаниран кариес и предвремено екстрахирани млечни заби имаат тешкотии со исхраната. Поради болката што ја чувствуваат или отсуството на заби тие не можат или одбиваат добро да ја џвакаат храната или одбиваат одредени видови на храна. Правени се испитувања и утврдено е дека во просек децата со несаниран кариес на раното детство се со помала тежина и висина од своите врсници со здрави заби. Предвремениот губиток на млечните заби може да има влијание врз правилниот изговор и детето неправилно да изговара некои зборови. Често децата со кариес на раното детство се исмејувани од своите врсници заради состојбата на своите заби што може да влијае на самодовербата и може да има негативно психолошко влијание кај детето
Зошто се јавува кариес во раното детство, на млечните заби, и какви последици може да има по здравјето на детето?
Проф. д-р Павлеска: Кариесот на раното детство (Early Childhood Caries, циркуларен кариес „baby bottle caries” е специфичен облик на кариес на млечните заби. Од вообичаените форми на кариес на млечни и трајни заби се разликува по времето на јавување, локализацијата, текот, терапијата, исходот и последиците. Кариесот на раното детство се јавува многу рано, веднаш после никнувањето на забите. На горните секачи, во вратот на забот, на почетокот се забележуваат наслаги, најчесто кафеавкасто-зеленкасто пребоени, а под нив се воочува кредаста боја на деминерализираниот дел на глеѓта. Многу брзо во таа зона доаѓа до појава на ситни кавитети (дупчиња) кои се спојуваат во поголеми, кружно околу забот, ја подминираат коронката и доведуваат до инфекција на пулпата (живецот) и фрактурирање на коронката. Овој кариес, ако не се реагира на време, набрзо ги зафаќа и долните и горните катници и кучешки заби, а многу ретко, скоро никогаш долните секачи.
Причина за појава на кариес на рано детство е претераното и често внесување на шеќери кое доведува до пролонгирано производство на киселини од бактериите прилепени на забите. Најчесто се јавува кај деца кои во текот на ноќта, со шише со цуцла, пијат сокови, засладени чаеви или млеко, од каде го добил името „baby bottle caries”. Се јавува и кај деца кои имаат чести оброци со слатка и леплива храна, но може да се јави и кај деца кои се дојат по цела ноќ и повеќе од една година.
За жал, поради многу раната појава на овој специфичен вид на кариес, поради возраста на децата со кои не може да се воспостави соработка при терапијата, неиформираноста на родителите кои се јавуваат на стоматолог кога веќе ќе се јави болка, овој кариес многу брзо доведува до компликации кои се карактеризираат со болка, отежната исхрана, инфекции кај кои понекогаш има потреба од ординирање на антибиотици, нередовен сон на децата и родителите, отсуство на родителите од работните места, односно пореметување на квалитетот на живот и на децата и на родителите.
За спречување на оралните заболувања најголема улога има превентивата на истите со која треба да се започне уште во време на бременоста, а потоа да се продолжи во текот на животот. Најзначајна е спрегата стоматолог – родител – дете и здравствено воспитување на родителите и децата за одржувањето на оралната хигиена, начин на исхрана и редовни посети на стоматолог.
Млечните заби се привремени, постепено ќе бидат заменети со трајни заби. Сепак, се чини дека голем дел од родителите не ја знаат важноста на млечните заби кај детето, па неретко при појава на кариес сметаат дека не е потребно да се санираат и често инсистираат на нивно вадење. Кои се главните причини поради кои треба да се санираат, а не предвремено да се вадат млечните заби, освен во специфични ситуации кога е тоа неопходно?
Проф. д-р Павлеска: Млечните заби имаат свои функции и треба да останат во усната празнина до времето на нивната физиолошка смена со трајни заби. Предвремен губиток на млечните заби има последици врз оралното здравје, но и врз целокупното здравје на детето. Имено, со преран губиток на некој млечен заб се пореметува растот и развојот на вилиците, се губи просторот за никнување на трајниот заб и подоцна доведува до развој на ортодонтски аномалии.
Првото млечно запче никнува околу 6 месец по раѓањето, најчесто првиот долен секач, а до 28 месец треба да се изникнати сите млечни заби. Првите трајни заби никнуваат околу шестата година, позади млечните катници, тоа се првите трајни катници или популарно како што се познати меѓу народот „шестките“. Смената на млечните заби со трајни започнува околу 6-7 година и трае до 12-13 година
Децата со несаниран кариес и предвремено екстрахирани млечни заби имаат тешкотии со исхраната. Поради болката што ја чувствуваат или отсуството на заби тие не можат или одбиваат добро да ја џвакаат храната или одбиваат одредени видови на храна. Правени се испитувања и утврдено е дека во просек децата со несаниран кариес на раното детство се со помала тежина и висина од своите врсници со здрави заби. Предвремениот губиток на млечните заби може да има влијание врз правилниот изговор и детето неправилно да изговара некои зборови. Често децата со кариес на раното детство се исмејувани од своите врсници заради состојбата на своите заби што може да влијае на самодовербата и може да има негативно психолошко влијание кај детето.
Иако млечните заби се привремени, правилната орална хигиена и грижа за млечните заби е од клучно значење за долгорочното орално здравје на децата. Од кога децата треба да почнат да ги мијат забите и воопшто и кои се генерално препораките за зачувување на здравјето на млечните заби?
Проф. д-р Павлеска: Одржување на редовна и правилна орална хигиена е клучен фактор за зачувување на здравјето на усната празнина. Со четкање на забите треба да се почне веднаш по никнувањето на првото запче. На пазарот постојат четки за млечни заби кои се со мала глава и меки влакна и флуоридни пасти за заби кои се посебни за различна возраст. Во почетокот новоизникнатите заби се четкаат само со чиста четкица, а потоа и со паста. Кај малите деца, до третата година, на четката се нанесува само размаз или колку зрно ориз од пастата, потоа паста колку зрно грашок. Оваа количина на паста и да ја проголта детето нема никакви штетни последици.
За спречување на оралните заболувања најголема улога има превентивата на истите со која треба да се започне уште во време на бременоста, а потоа да се продолжи во текот на животот. Најзначајна е спрегата стоматолог – родител – дете и здравствено воспитување на родителите и децата за одржувањето на оралната хигиена, начин на исхрана и редовни посети на стоматолог
На почетокот родителот ги четка забите на детето, а потоа кога детето ќе ја совлада техниката на четкање, тоа само ги четка забите, но секогаш под контрола на родителите. Забите се четкаат најмалку два пати дневно, наутро и навечер пред спиење, во времетраење од две минути со кружни и вертикални движења, се четкаат сите површини на забите. Не смее да се пропушти вечерното четкање на забите затоа што во текот на ноќта намалено е лачењето на плунка и бактериите имаат доволно време да ја разградуваат храната и да создаваат киселини кои ги деминерализираат забите. Покрај четка и паста за заби во дневните рутини за орална хигиена треба да се вклучи и употребата на интердентални четкици и конец за заби. Секако треба да се напомене и за важноста на редовните посети на стоматолог кој може да ги обучи децата и родителите за правилниот начин на четкање, но и да ги залее фисурите и јамичките на здравите бочни млечни заби.
Како влијае исхраната на оралното здравје и што треба да јадат децата за да имаат здрави заби?
Проф. д-р Павлеска: Покрај оралната хигиена, видот на храната, времето кога се консумира и честотата на оброците имаат влијание на појавата на кариесот. Шеќерите, особено простите шеќери, заедно со бактериите се главните виновници кои предизвикуваат кариес. Се препорачува децата да не се успиваат со шише со цуцла, пред спиење последно да биде четкање на забите. Во текот на ноќта да не се земаат засладени пијалаци како сокови, млеко, чај, ако мора тоа нека биде вода или незасладен чај. Децата треба да имаат три главни оброци и две ужинки, а не по цел ден нешто да грицкаат додека си играат. Храната треба да се изџвака и проголта, а не долг период да се чува во усната празнина. Треба да им се создаде навика на децата после јадење да ја исплакнат устата со вода, ако не можат да ги исчеткаат забите и на тој начин да ги отстранат остатоците од храна во устата и да се разреди киселината која се создала од бактериите при разградување на храната. Особено штетни за забите се лижавчињата, тврдите бонбони, смоките и сета слатка храна која се лепи за забите.
Причина за појава на кариес на рано детство е претераното и често внесување на шеќери кое доведува до пролонгирано производство на киселини од бактериите прилепени на забите. Најчесто се јавува кај деца кои во текот на ноќта, со шише со цуцла, пијат сокови, засладени чаеви или млеко, од каде го добил името „baby bottle caries”. Се јавува и кај деца кои имаат чести оброци со слатка и леплива храна, но може да се јави и кај деца кои се дојат по цела ноќ и повеќе од една година
Кога треба првпат да се посети детски стоматолог? Дали треба родителите да чекаат да се појави проблем па да мора да дојдат на лекар, или треба тоа да го направат додека детето е опуштено и нема проблем односно болка?
Проф. д-р Павлеска: Првата посета на стоматолог се препорачува да се направи околу првиот роденден на детето, тогаш кога детето нема проблеми со забите, а родителите да се едуцираат за правилниот начин за одржување на оралната хигиена и начинот на исхрана и да се договорат следните посети. На тој начин децата од најрана возраст ќе се запознаат со атмосферата во стоматолошката ординација, со инструментите, стоматолошката столица, персоналот кој работи и понатаму во текот на животот ако е потребно да се изврши некоја стоматолошка интервенција тие без проблем ја прифаќаат. За жал, најголем број од родителите, децата за прв пат ги носат на стоматолог тогаш кога ќе се јави некој проблем, кога мора да се интервенира без детето да биде припремено за стоматолошката интервенција.
Имате долгогодишно искуство во работата со децата, кои се специфични за соработка, а некои и се плашат од посета на стоматолог. Од она што можев да забележам е дека децата кај вас доаѓаат со песна… На што се должи тоа и колку пристапот на стоматологот е битен во надминување на стравот кај детето и секако, водење подобра грижа за оралното здравје?
Проф. д-р Павлеска: Секој стоматолог треба да ги познава психолошките типови на деца и врз основа на тоа да го прилагоди своето однесување и третман. Во зависност од психолошкиот тип на детето, од неговите претходни искуства со белите мантили и возраста на детето, со некои деца многу брзо се воспоставува соработка и може без проблем да се интервенира, а со други е потребно и неколку посети без интервенција на кои ќе разговараме со детето, ќе го запознаеме со стоматолошката ординација, инструментите и текот на интервенцијата и ќе се обидеме да стекнеме доверба кај детето со цел да се ублажи стравот од стоматологот и белиот мантил. Стоматолошката работа со деца бара многу трпение, чиста и искрена љубов кон децата, целосна посветеност и почитување на личноста на детето. Со детето треба да се воспостави пријателски однос, да му се објасни текот на интервенцијата и детето никогаш не треба да го лажеме што ќе работиме. Грижата за здравјето на децата е исклучително благородна работа, а детската насмевка и прегратка најголема награда за вложениот труд.
