ПИШУВА:
М-р Ивана Урдаревиќ-Геческа,
лиценциран логопед, магистер по специјална едукација и рехабилитација
♦♦♦♦♦♦♦
Развојната дисфазија е пореметување на способноста да се разбере, структуира и изрази јазичната мисла. Со спонтан развој, дисфазичните деца не се состојба да ги совладаат сложените јазични структури. Некои јазични облици и структури би останале непроменети, доколку со посебни третмани не би се влијаело на нивниот развој. Односот на поедини категории на зборови во нивниот говор, значајно се разликуваат од оние кои се сретнуваат кај деца со нормален говорен развој.
Дисфазичните деца покрај тоа што имаат проблем со структурата на зборовите, имаат тешкотии и со морфологијата на зборовите. Скоро секогаш користат основни облици. Тие тешко градат, односно употребуваат зборови со префикси и суфикси, како и зборови со парадигматски карактер
Кај дисфазичните деца значењето на зборовите поспоро се развива, а значењата со кои располагаат, често се наоѓаат само на ниво на претстава. Посебно споро се развива значењето на зборовите со кои се означуваат апстрактните јазични категории како што се сврзници, прилози, предлози, мисловни именки, падежи, наставки, род, лице и глаголски времиња.
Структурата на зборовите е посебен проблем на дисфазичните деца.
Д. Благоевиќ и соработниците наведуваат еволуција на некои повеќесложни зборови кај различни дисфазични деца. Примери:
- Чешел – теша – теша, цецал, цесал
- Книга – тита, нида, тнига
- Молив – пиши, писува
- Кревет – пантаони
- Машина – масина
Овие деца најмногу го користат глаголот во трето лице еднина (оди, спие, јаде), па и кога говорат за себе. На второ место доаѓа употребата на првото лице. Особено тешко ја усвојуваат глаголската наставка за второ лице еднина. Множината исто така ја совладуваат многу споро. Особено се јавуваат потешкотии со употребата на помошните глаголи од сите сложени облици како и повратните заменки. Постои тенденција сите работи да се изразуваат во сегашно време
Кај повеќето дисфазични деца постојат и фонолошки и артикулациски проблеми кои многу повеќе се изразени отколку што се среќаваат кај другите деца во развој.
Забележано е тоа дека кај некои деца фонолошките претстави на зборовите па со самото тоа и на гласовите, се подобро развиени, отколку што се нивните изговорни (артикулациски можности). Од друга страна има и такви деца кои покажуваат подобри изговорни можности за поедини гласови, отколку што е нивната употребна вредност на зборовите, бидејќи немаат претстава за фонолошката структура на зборот.
Појавите како што се омисија на гласот и супституција на гласовите во зборовите настануваат на база на фонолошките недостатоци, но тие можат и да се јават кај деца кои ја познаваат фонолошката структура на зборот, но не го знаат изговорот на гласови кои одговараат, па поради тоа применуваат изоставување на непознатиот глас или користат најсличен глас кој може да го замени непостоечкиот.
Фонолошките пречки најповеќе се изразени помеѓу гласовите кои имаат ниска дискриминативност, односно на оние гласови чие акустичко диференцирање е тешко поради доминантните сличности. Во таа смисла спаѓаат овие гласови: ќ-ч, ѓ-џ, ј-љ, л-р, з-ш, т-к, д-г, с-б или и-е итн.
Артикулациските потешкотии кај дисфазичните деца настануваат уште од два вида потешкотии.
Еден бил проблемот со орална диспраксија, таквото дете има точна претстава за гласот, но не е во состојба да командува со движењата на периферните говорни органи, бидејќи моторниот координациски систем кој ги обединува и управува со импулсите на изговорот е оштетен.
Втората потешкотија со изговорите на гласовите настануваат поради нееластичноста на периферните говорни органи и тоа на оние мускулатури кои најповеќе учествуваат во обликувањето на резонантните простори.
Дисфазичните деца покрај тоа што имаат проблем со структурата на зборовите, имаат тешкотии и со морфологијата на зборовите. Скоро секогаш користат основни облици. Тие тешко градат, односно употребуваат зборови со префикси и суфикси, како и зборови со парадигматски карактер.
Овие деца најмногу го користат глаголот во трето лице еднина (оди, спие, јаде), па и кога говорат за себе. На второ место доаѓа употребата на првото лице. Особено тешко ја усвојуваат глаголската наставка за второ лице еднина. Множината исто така ја совладуваат многу споро. Особено се јавуваат потешкотии со употребата на помошните глаголи од сите сложени облици како и повратните заменки. Постои тенденција сите работи да се изразуваат во сегашно време.
