ПИШУВА:
Слаѓана Трајкова,
дипл. логопед-дефектолог, мастер логопед
ЈЗУ Центар за рехабилитација на патологија на вербална комуникација
♦♦♦♦♦♦♦
Октомври е месец кој го посветуваме на дислексијата. Се истакнува нејзиното постоење како состојба, сè со цел да се подигне јавната свест кај населението, да се здобиеме со повеќе стручни информации, да им помогнеме на лицата со дислексија, но не само на нив, туку и на нивните семејства.
Осумдесет отсто од учениците со послаб успех страдаат од дислексија, не е до толку дека не сакаат да учат туку напротив – имаат тешкотии во совладувањето на училишниот материјал, тешко читаат, а и тоа што ќе го прочитаат потешко го разбираат.
ШТО Е ДИСЛЕКСИЈА?
Тоа е нарушување во самиот процес на учење на читање. Уште се нарекува слепило за букви. Припаѓа во групата на развојни специфични јазични нарушувања, со специфични тешкотии во усвојувањето на процесот на читање и пишување како когнитивни, сложени функции на централниот нервен систем. Децата со дислексија се здрави деца, со просечна интелигенција, некои од нив имаат и натпросечна интелигенција, со здрави органски поставени перцепции.
Еден од раните знаци за препознавање на дислексијата е и тоа што децата уште од предучилишна возраст имаат проблеми со памтењето. Особено она т.н. вербално памтење, кога треба да научат напамет некоја кратка и лесна стихотворба
Дислексијата има невробиолошка основа, која започнува рано да се развива и трае во текот на целиот живот, станува збор за хронична состојба. Но затоа пак може да се детектира по некои рани знаци кои можат да се појават уште кога е детето помало, уште пред периодот да почне да ги учи буквите.
Дијагнозата се поставува на училишна возраст, околу осмата-деветтата година, кога детето ќе ја помине обуката за описменување на кириличните и латиничните букви. Период кога ќе треба да почне да чита и да го разбира тоа што го чита.
РАНИ ЗНАЦИ НА КОИ ТРЕБА ДА СЕ СВРТИ ПОГОЛЕМО ВНИМАНИЕ ВО РАЗВОЈОТ НА ЕДНО ДЕТЕ
- Тешкотии во јазикот како средство за вербална комуникација
Децата од предучилишна возраст потешко можат да структуираат реченици. На поставено прашање одговараат колку што е можно пократко или само со да или само со не, може –не може, сакам – не сакам и сл. Ова се забележува кога ќе треба да прераскаже некоја приказна, или да опише некоја ситуација или настан. Тешко ги употребуваат граматичките правила и тешко ги употребуваат граматичките категории, повеќето делуваат како молчеливи деца со недоволно познавање на јазичните поими.
- Сиромашен вокабулар
Многу од децата немаат познавање на зборови. Зачудувачки е фактот и тоа што има и многу зборови кои не ги знаат, не ја познаваат нивната употребна вредност, делуваат како прв пат да слушаат за некои едноставни зборови. Бидејќи подолг период работам со деца, како логопед и ја следам работата – сум забележала дека во последно време децата навистина изобилуваат од незнаење на едноставни зборови.
Децата со дислексија се здрави деца, со просечна интелигенција, некои од нив имаат и натпросечна интелигенција, со здрави органски поставени перцепции
Истражувањата покажуваат дека оние деца кои имаат богат вокабулар, можат полесно вербално да се изразат, да објаснат и да разјаснат некои настани, а тоа пак им придонесува полесно да можат да го научат читањето и пишувањето.
- Недоизградена фонолошка свест и свесност
Фонолошката свесност е темелот на процесите на читање и пишување. Доколку фонолошката свест не е развиена или не е доволна зрела за менталната и за календарската возраст којашто детето ја има, тоа тешко ќе научи да чита. Фонемата или гласот од гласовниот систем од мајчиниот јазик ја разбира како апстрактна категорија на умот, едноставно кажано не може да направи правилна конекција на глас со буква. Не ја разбира улогата или функцијата на гласот кога го слуша зборот и кога ќе треба истиот тој глас да го трансформира во буква или графема. Кога ќе слушне збор, ќе го разбере како целина, но тешко може да го расчлени тој ист збор на букви.
- Тешкотии во памтењето
Еден од раните знаци за препознавање на дислексијата е и тоа што децата уште од предучилишна возраст имаат проблеми со памтењето. Особено она т.н. вербално памтење, кога треба да научат напамет некоја кратка и лесна стихотворба. Едноставно одбиваат да ја учат и не сакаат стихотворбички и песнички. Самите родители ќе се пожалат дека детето не сака да ја научи стихотворбата. Капацитетот на работа кој треба да го имаат е намален и не памтат и доволно некои елементи, дел од некој настан, на пример, што појадувале, што ручале, каде биле на прошетка, со кого си играле… Потешко ги памтат и називите на боите, иако им се црта и бои, сепак, и овде се јавува проблем затоа што не може да ја запомнат бојата или ја заменуваат со назив за друга боја.
Дислексијата има невробиолошка основа, која започнува рано да се развива и трае во текот на целиот живот, станува збор за хронична состојба
- Тешкотии во усвојување на просторот и на временската ориентација
Уште во предучилишна возраст се очекува да можат да се снајдат или да завладеат во просторот во кој се движат, и со времето како категорија. Ако им се постави прашање кое време оди во градинка, детето се збунува и не знае дека оди наутро, или што работело денес, а што планира да прави утре, тешко се добива одговор. Тешко го одредуваат местото каде биле на гости, дали биле кај баба и дедо или кај тета… Потешко разбираат и каде отишле после ручекот, дали во парк или се вратиле право дома… Поимите: над ,под, до, близу, далеку, денес, утре, вчера… не им се доволно познати.
Преку овој текст се апелира дека говорниот и јазичниот фактор многу придонесуваат и го потпомагаат процесот на читање и пишување. Затоа треба да се работи со децата секојдневно на развивање на вербалната и на невербалната комуникација, почнувајќи уште од најрана возраст, сè со една цел – детето да биде говорно подготвено за предизвикот што го очекува во училиштето, наречен читање.
