ПИШУВА:
Проф. д-р Љупчо Николовски
педијатар
♦♦♦♦♦♦♦
Пред пандемијата Ковид-19 и по нејзиното официјално завршување во светски размери, ја напуштив мојата медицинска – педијатриска пракса се до моето враќање од САД. Се случи повторно да го пронајдам патот до клиничката пракса со болните деца во мојата земја. Ја напуштив како Македонија, а ја најдов со предзнакот Северна.
Во времето кога бев оддалечен од медицината, открив пет работи кои го трансформираа мојот живот и мојата педијатриска пракса. Во мене се јавија нови погледи и размислувања како човечко битие посветено на медицината. На нив ме поттикнаа:
- мојот „живот“ како мој најдобар тренер – интензивното читање на медицинска литература,
- интернет медицински часописи, како и експлорацијата на многуте книги од различни жанрови.
Еве ги петте лекции кои ги научив во надеж дека тие можат да им помогнат и на другите колеги кои евентуално ќе ја прочитаат оваа реминисценција.
Првата од нив е перфекционизмот кој ве чини да бидете непогрешлив во работата како лекар и во секојдневниот живот. Ако тој не е непишано правило во лекарската професија, тогаш во најмала рака е лична тенденција од која е многу тешко да се откажете.
Кога прв пат се соочив со мојот перфекционизам и педантерија во струката и во секојдневното битисување, се обидов да се убедам себеси дека е тоа добра работа во мојата медицинска практика. Си реков: „се разбира дека сум перфекционист“. Затоа што сум доктор. Јас морам да сум тоа. Ако не сум тоа, децата – моите пациенти ќе умираат.
Тие бараат од мене при прегледот да им ја одредам точната дијагноза, потоа да ја напишам во картонот – егзактната тераписка стратегија, а понатаму ревизијата на истата при првата контрола. Уточнувањето на дијагнозата е базирано на детална анамнеза од родителот или самото дете доколку е доволно зрело и свесно за состојбата во која се наоѓа. При тоа посебно внимание се обраќа на медицинската документација од други установи или лекари – поединци кои го прегледувале детето пред нас. Од неа критички ги елаборирав размислувањата на колегите кои пред мене ги нотирале за мојот актуелен пациент. Покрај тоа што нивните наоди понекогаш се штури, непотполни и недоволно документирани со лабораториски наоди и имиџинг техники (ренген слика, томографија, контрасна слика на стомак при сомнение на ГЕР или ултрасонографија). Сепак, тие се од голема помош да се стекне целосна слика за медицинската историја на мојот пациент. Временскиот минимум за лекарски преглед според СЗО на кој се придржувам редовно (45 минути до 1 час) некогаш е компромитиран заради преполната чекална со деца. При тоа со оглед на епидемиолошката ситуација на сезонски вирусни инфекции настапува непосакувана cross инфекција на децата додека чекаат со своите родители во чекалната на ординацијата.
Лекарот кој е единствено одговорен за успехот и неуспехот на терапијата мора да им приоѓа со срце, љубов и крајна професионалност за да им помогне, а потоа преку задната врата на тоа исто срце да влезат во душата на овие деца кои се беспомошни, депресивни и оставени во тмурната средина на болницата каде работат луѓе, а не роботи
После физичкиот преглед по органски системи следи поставувањето на работна дијагноза и тераписки процедури во самата амбуланта и тоа: аспирација на горните респираторни патишта заради хиперсекрецијата, топична спреј терапија со различни активни супстанци или примена на инхалативна терапија со ултранебулајзер, примена на инфралампа за хиперемизација на хронично воспалените на параназалните или етмоидални синуси, интрамускулна терапија на вит. А, Д, или К витамин, ректална примена на антиконвулзиви или ректална клизма. При тоа често има потреба од примена на трансназална или орална сонда за аспирација при акцидентални труења со токсични супстанци и евентуална интравенска рехидрациона терапија, без или со примена на антибиотик или други активни фармаколошки препарати (антихистаминици, калциум, дигиталис, адреналин итн.)
Но после се, мојот животен пат и практицирање на педијатријата ме поучија постепено, малку по малку, дека една од опасностите на перфекционизмот кој дотогаш беше мое професионално мото е незадоволство и разочараност.
За лекар кој е горд на својата самосвесност и стручни – професионални признанија и титули, откритието дека христијанскиот морал и скромност тоа не го дозволуваат ме направи да се чувствувам поразено. За мене тоа беше непријатно и грубо будење од еден долг сон во кој имав професионални лични падови и растења. Оттука прифаќањето на имперфекцијата не е работа што се учи преку ноќ. За тој кој тукушто отпочнал со овој пат на самооткривање напишани се многу психолошки студии.
И покрај повремената разочараност како лекари, грижата и негата на својот психолошки профил и телесен статус не значи дека сме егоисти. Напротив, тогаш во очите на другите сме „негувани“ и „грижливи“ персони.
Самоемпатијата кај повеќето лекари е прашање на практицирање на нивните животи, а да притоа не сте хедонист и конформист каков што мислам дека бев отсекогаш. Тоа е тешка работа бидејки бара да сте скромни и да немате потреба од оправдување пред своето его и пред другите. Посебно пред колегите со кои работите.
Алтруизмот е следна лекција која е научив и која стана составен дел и модел на сооднос со моите пациенти.
Експертите за самодокажувањето кое не е далеку од самоемпатијата, а такви беа некои од моите колеги на клиниката во која поминав 40 години, со тек на време во моите очи изгледаа како да си ставиле самите маска со кислород за да можат слободно да дишат. Заради тоа што како да имаа недостаток на воздух од шокот предизвикан од безнадежноста на исходот од болеста на нивните пациенти или немањето на неопходни лекови индицирани за нивната болест. А тоа го гледаме и во последно време.
Вулнерабилноста на системот и нас како поединци, стана интегрален дел на нашата реалност. Сакав повторно да се вратам на струката. Да бидам активен лекар. Да ја вратам мојата сопствена автентичност
Заради заморот од свесноста за грубата реалност во здравствениот систем потоа доаѓа неодминливо фаза на саможалење т.е. разочараност.
Како лекари сега сфаќаме дека првата фаза на имперфектност настанува заради објективните причини од евентуален тераписки неуспех, кои прават реална поделба на успешни и неуспешни доктори во својата работа. Овие вторите во очите на пациентите се неуспешни заради нивната недостапност и ароганција. Како да заборавија дека постојат за пациентите, а не суи генерис.
Суетата е дополнителен хендикеп кој е проширен помеѓу лекарскиот кадар. За жал штетата од неа ја трпат пациентите.
Ние, лекарите сме прилично возбудени и посветени кога учествуваме на некој семинар или конгрес за добро здравје на нашите пациенти, но дали заклучоците од нашите трудови потоа ги реализираме до крај во нашата пракса. Потајно веруваме дека сме суперхумани како луѓе за да потоа си ја ставиме нашата сопствена маска со кислород заради апнејата кога ќе сфатиме кон што не води нашата тетрада на проблеми (перфекционизам, повремено незадоволство со чуство на разочараност, самокритика и суетност).
Разочаноста произлегува од фактот дека и покрај тоа што сме ги примениле во третманот на тешко болните деца сите стандарди на медицина заснована на докази, сепак децата ги предаваме по дежурството во болничка установа како инфаустни или егзитирани.
А потоа ја тргаме маската со кислород од нашата уста, растеретени дека сме ги убедиле старите професори на утринските часови за рапорт: во нашата стручност и агилност и дека сепак децата биле декомпензирани со смртен исход. Нашиот алтруизам со тоа станува оправдан, ние сме самопрогласени победници како лекари, колегиумот тоа го прифаќа без коментар.
Сепак, во нашата совест и длабочина на личноста останува горчина дека можеби требаше порано да отпочнеме со одредена тераписка процедура, дека комплементарно требаше да аплицираме без лабораториска Аструп метода бикарбонати интравенски, а потоа адјувантно калиум и натриум со истоимени солуции итн. Дилемата секогаш е тука, а совеста е мирна.
Децата ни пораснаа без нас. Не бевме често присутни во нивниот раст и развој. Не ја споделивме нивната радост од многу родендени, родителски средби и нивните први симпатии како деца и тинејџери. Но беа присутни на театарот што се вика наш живот. Како доктори во различни стручни манифестации и повеќемесечни престои во странство беа со нас да го видат нашиот стручен успех и доминација
Го отворам google chrome и наоѓам во слична ситуација квиз за одреден медицински проблем на Medscape или Mayo Clinic. Мојот одговор е потврдено егзактен на 4 прашања од 5 од кои само еден е точен. Пациентот е спасен. Но тој во случајот е виртуелен. Мојот стварен пациент егзитира.
Мојата сага и длабоко жалење останува во мене и тоа се кумулира со илјадници пациенти кои сум ги доживеал во моите 40 години клиничка пракса и повеќе од 20 години ноќни смени. Ако резултатот на квизот е низок тогаш сме многу необјективни во својата самокритика.
Со тоа идеалот за среќата не направи несреќни. Со таков ентузијазам и гордост ја одбравме струката, а потоа горчината на поразот ги поништи нашите успеси. Горчината го надвладеа успехот.
Фамилијарната рамнотежа и хармонија со време избледнеа. Децата ни пораснаа без нас. Не бевме често присутни во нивниот раст и развој. Не ја споделивме нивната радост од многу родендени, родителски средби и нивните први симпатии како деца и тинејџери. Но беа присутни на театарот што се вика наш живот. Како доктори во различни стручни манифестации и повеќемесечни престои во странство беа со нас да го видат нашиот стручен успех и доминација. А нашите брачни другари за тоа време ја презедоа улогата на родител и старател. Сепак остана емоционална празнина во нивните души тогаш кога се формираа како личности. Сега кога се свои луѓе, со брачни другари кои не припаѓаат на нашиот менталитет, вера и јазик, животот ги прегази со силината на својата нелогичност. Браковите на многу им се распаднаа. Егзистенцијата и перспективата им се со сомнителна цел и перспектива.
За мене стана јасно дека во мојот живот имаше прикрадена тетрада на проблеми која ја изгоре емоционалната јачина на мотивација заради овој пролонгиран стрес и фрустрација. Во тетрадата на проблеми со кои се соочив во мојот професионален живот беше и потсвесната потреба од надворешна валидација на мојата работа.
За да ја совладаме неа, секоја личност има различен приод зависно од својата точка на вулнерабилност кон надворешните интелектуални предизвици. За мене тоа не беше слабост туку моја доблест и знак на мојата самоавтентичност. Во литературата стои дека вулнерабилноста е новороденче на љубовта кон своите најблиски, таа е знак на припадност, кураж, емпатија и креативност. Таа е извор на надеж, одговорност и автентичност на личноста.
Ако сакаме поголема чистота на нашите цели или поголемо значење на нашиот духовен живот, вулнерабилноста е патот.
СРЦЕТО ИМА ЗАДНА ВРАТА ЗА ВЛЕЗ
Ова сознание беше вистинска промена за мене како лекар. Работејќи со инфаустно болни деца и на дежурство гледајќи ги онколошките случаеви на првиот спрат на клиниката, ја сфатив психологијата на персоналот. Тоа беа емпатични луѓе тренирани да ги сервисираат медицински и по протокол овие болни деца. Сфатив дека за да работиш секојдневно со онколошки случаеви значеше да се соочите со чести трансфузии, апликација на цитостатици во секое време на денот зависно од нивната дистрибуција, соочување со реакциите на овие драстични лекови пропратени со повраќање, немање апетит, опаѓање на косата, бледило, депресија, губиток на сјајот во очите. Оттука лекарот кој е единствено одговорен за успехот и неуспехот на терапијата мора да им приоѓа со срце, љубов и крајна професионалност за да им помогне, а потоа преку задната врата на тоа исто срце да влезат во душата на овие деца кои се беспомошни, депресивни и оставени во тмурната средина на болницата каде работат луѓе, а не роботи. Сфатив дека е навистина жалосно што не е водено доволно внимание во изборот на нивниот психолошки профил пред да се детерминираат да работат со овие најтешки пациенти во клиниката. Тој подразбира чувство на емпатија како и сочуство во болката која треба да се споделува со болното дете и неговите родители. Тие луѓе треба да ги ослободуваат своите емоции и дозволена или несоодветна реакција да не ја манифестираат одма, а потоа – дома, кога се сами со себеси.
ИГРАТА Е ПРОВАЛЕНА
Здравствениот систем е скршен. Не верував во тоа додека не станав повторно дел од него. Во моите зрели години, кога се вратив овој пат во примарната заштита на децата надвор од главниот град.
А во него речиси сите колеги од пропаднатото државно здравство со нередовни плати, погрешно спроведен систем на евалуција на работата според квалитет на услуги, а не број на пациенти потоа отидоа во установи на секундарно здравство со потполно приватен капитал.
Нивната празнина ја потполнија колеги со доминантно партиска провиненција и пополнување на квота од 25% . За да е несреќата поголема децентрализацијата на едукативните медицински установи (во Штип, Тетово, Битола, Скопје) доведе до крах во медицинскиот дел каде државниот универзитет со својот кадар и капацитет и понатаму останува како незаменлив. Така е во најразвиените земји.
Суетата е дополнителен хендикеп кој е проширен помеѓу лекарскиот кадар. За жал штетата од неа ја трпат пациентите
Да се работи со болните деца во вака скршен здравствен систем е навистина стресно поготово во време на Ковид-19 ендемијата. Тогаш немаше јасни дијагностички смерници и протоколи за терапија, а во услови на пад на школскиот систем на едукација во средното и високо образование.
Тоа беше шанса за нагло збогатување и грабеж од приватните болници каде болните мораа да плаќаат енормни сметки за седумдневно лекување. А сега испливаат и податоци за непризнати дубиозни методи за лекување кои не беа признати од СЗО и кои не влегоа во протоколите на медицина заснована на докази. За високите трошоци фамилиите на болните продаваа земја или куќи. Многу лекари „изгореа“ во желбата да се атрактивни и лидери во тераписките процедури и препорачани лекови. Тие беа набргу демантирани, а другите се криеја зад установите и глобалната епидемиолошка доктрина.
Сè тоа придонесе да настане ерозија на нашите добри намери како лекари. Баравме валидација на нашата работа, а работевме во скршен здравствен систем каде играта е провалена.
Логично многу од нас ги оквалификуваа како „промашени“ доктори. Подоцна многу од нас отидоа на доквалификација во земјите на Европа и почнавме да го препознаваме Ковид 19 и во раната доенечка возраст и раната школска популација. Тоа беше голем успех. Тераписките процедури не беа препорачани со оглед на нивниот солиден природен имунитет и малата потреба од хоспитализација. Па сепак, школите се затворија и се воведе прокси едукација дотогаш непозната во светот и кај нас.
Во целина покажавме дека сме полни со емоција и солидарност, а тоа помогна да се добие перцепција дека сме хумана популација. Одлично ја организиравме вакцинацијата снабдени со бесплатни вакцини од пријателските земји во соседство и подалеку. Падна морбидитетот и морталитетот. Преживеавме. Солидарноста конечно не поврза со други земји, станавме препознатливи.
Вулнерабилноста на системот и нас како поединци, стана интегрален дел на нашата реалност. Сакав повторно да се вратам на струката. Да бидам активен лекар. Да ја вратам мојата сопствена автентичност.
