ПИШУВА:
Слаѓана Трајкова,
дипл. логопед-дефектолог, мастер логопед
ЈЗУ Центар за рехабилитација на патологија на вербална комуникација
♦♦♦♦♦♦♦
Како што расте, детето постепено се подготвува и станува способно да ги имитира возрасните. Гледа како тие ги употребуваат предметите околу себе и се труди да ги употребува на истиот начин. Гледа како возрасните земаат молив или пенкало, забележува дека нешто пишуваат. Се разбира, тоа во целост не ја разбира оваа активност, но посакува, по пат на имитација и самото да го направи истото. Почнува да чкрта со молив по бел лист хартија и сето тоа му прави задоволство.
На тригодишна возраст е подготвено и созреано да може да нацрта круг. Се гледа уште на почетокот дека тоа го прави подобро со едната рака, отколку со другата. Родителите можат да забележат дека со десната рака може полесно да нацрта круг, а кога црта, гледаат дека линијата ја води во правецот како што одат стрелките на часовникот. Доколку се забележи дека црта круг со левата рака, во тој случај линијата на цртање му оди во спротивниот правец од вртењето на стрелките на часовникот.
Дете на возраст од три години може да нацрта и форма на крст.
Во четвртата година умее да нацрта квадрат.
Во петтата година може да нацрта форма на триаголник.
Периодот околу наполнети пет години е време кога се очекува детето постепено да се вклучи во процесот на почетно пишување. Тоа е фазата во која треба да започне со првични обиди за пишување, да научи правилно да ги препознава формите и големината на геометриските фигури и да ги разликува боите една од друга.
На детето од пет години треба да му се даде активност, да може само да повлече една линија од доле спрема горе, и обратно, од горе спрема доле, и во хоризонтална насока да повлекува линии, и најпосле, да може да стави крај на тој процес на цртање на права линија.
Според научникот С. Лунај, детето е подготвено да научи да пишува тогаш кога ќе може да нацрта круг. Кругот да биде во правилна форма и да може да застане при цртањето во онаа точка кога кругот е завршен.
Сите движења што ги правиме со рацете не ни се природно дадени. Напротив, тие се претходно научени и се стекнуваат со практика, како на пример, свирење на клавир, плетење, сечење дрва, чукање со чекан, ковање шајки, миење садови, сечење со пила, шиење итн. На ист начин се учи и пишувањето – моторна вештина што бара време и вежбање за да се совлада
Кругот на почетокот е само цртеж, но подоцна се претвора во буква. Детето учи дека тоа е, всушност, буквата „о“, која по форма наликува на круг. Се смета дека кругот е наједноставниот и најлесниот облик што детето може да го нацрта. Поради тоа, буквата „о“ е една од најлесните букви што детето може да ги напише. Потоа следува пишувањето на други букви – прво „ои“, потоа само буквата „и“, па „у“ – со што детето постепено се воведува во светот на буквите, учејќи ги и пишувајќи ги една по една.
Детето од пет години, пишувам за нормално и здраво развиено дете, треба да набљудува и изведува мануелни активности со една рака, но и да гледа и учи како се изведуваат активности кои бараат координација на двете раце.
За да научи детето да пишува и да не се случи раката да му биде крута и неспретна, да му паѓа моливот, да не знае да брише со гума, треба претходно да му се даваат неколку видови на вежби или домашни активности, кои само ќе може да ги работи во домашни услови.
Ќе наведам неколку корисни активности и вежби кои детето треба да ги совлада, а кои го поттикнуваат и олеснуваат процесот на учење на пишувањето. Преку нив, детето полесно и побрзо ќе ги стекне вештините за пишување:
- учи да облекува чорапи,
- учи да обува патики,
- учи да се закопчува ,
- учи да подига и спушта патент од јакна, тренерка,
- учи да лепи со лепак, да сече со ножички, да прави колаж,
- учи да ги четка забите, да се чешла, да се брише,
- учи самостојно да се храни,
- учи да намачка мармалад на леб, употребувајќи тапо ноже,
- учи да облекува ракавици во зима,
- учи да прелистува книга, вртејќи ги страниците лист по лист,
- учи да прави конструкции од помали, ситни коцки и да обликува и моделира со помош на пластелин и др.
Овие активности ги наведов само како примери на тоа што детето треба самостојно да се учи да извршува. Некои родители, не гледајќи ја нивната корисност, често ги прават работите наместо детето, со што му ја отежнуваат самостојноста и развојот.
Интелектуалната зрелост е таа на која треба да се потпира процесот на пишување, воден од интелектуалните способности на детето
Има родители кои не му ни даваат на детето можност само да си ја облече јакната, му помагаат при облекувањето и сметаат дека е сè уште мало за само да се облекува, иако наполнило пет години. Во периодот кога треба да научи да чита и да пишува ќе се појават тешкотии, на пример, нема да знае како да го држи моливот, држењето молив ќе биде несигурно и често ќе му паѓа од раката. Се гледа дека нема да може да се потпира ниту на масата, ниту на својата рака, лактот ќе му биде исфрлен спрема надвор и единствена точка на потпор кај таквите деца, ќе им биде врвот на моливот. Врвот на моливот ќе им се крши и повторно ќе немаат молив, ќе нема со што да пишуваат и ќе се обесхрабрат. Се гледа дека додека учат да пишуваат – употребуваат сила, што не е толку потребна, зашто се крши моливот на два дела.
За да научи детето да пишува и да не се случи раката да му биде крута и неспретна, да му паѓа моливот, да не знае да брише со гума, треба претходно да му се даваат неколку видови на вежби или домашни активности
Треба да знаеме дека сите движења што ги правиме со рацете не ни се природно дадени. Напротив, тие се претходно научени и се стекнуваат со практика, како на пример, свирење на клавир, плетење, сечење дрва, чукање со чекан, ковање шајки, миење садови, сечење со пила, шиење итн. На ист начин се учи и пишувањето – моторна вештина што бара време и вежбање за да се совлада.
Проблемот со мануелната спретност е секундарен. Интелектуалната зрелост е таа на која треба да се потпира процесот на пишување, воден од интелектуалните способности на детето. Процесите на учење на читање и на пишување не се лесни, бараат време и трпение за да се научат. Затоа ние, возрасните, не треба да им правиме голем притисок на децата побрзо да научат да читаат и да пишуваат, напротив, треба да знаеме како да им помогнеме и се разбира, треба да знаеме да чекаме.
