Светскиот ден на менталното здравје е моќен потсетник дека нема здравје без ментално здравје. Кампањата оваа година е насочена кон итната потреба за поддршка на менталното здравје и психосоцијалните потреби на луѓето погодени од хуманитарни вонредни состојби, се вели во објавата на СЗО по повод Светскиот ден на менталното здравје – 10 октомври 2025.
Кризи како природни катастрофи, конфликти и јавно-здравствени вонредни состојби предизвикуваат емоционален стрес, а секое петто лице се соочува со некакво ментално нарушување. Поддршката на менталната благосостојба на луѓето во вакви кризни ситуации не само што е важна – таа спасува животи, им дава сила да се соочат со предизвиците, простор да заздрават и да закрепнат, и да се реизградат повторно, не само како поединци, туку и како заедници. Затоа е неопходно сите – државните претставници, здравствените и социјалните работници, наставниците и заедниците – да се здружат. Со заедничка работа можеме да обезбедиме најранливите да имаат пристап до потребната поддршка, истовремено штитејќи ја благосостојбата на сите. На овој Светски ден на менталното здравје, да ги засилиме напорите за создавање свет каде менталното здравје е вреднувано, заштитено и достапно за сите – особено во услови на тешкотии, апелираат од СЗО.
Светскиот ден на менталното здравје, годинава, се одбележува под мотото „Пристап до услуги за ментално здравје при итни и кризни состојби“
- Децата и менталното здравје: Дали е ова само фаза?
Сите деца понекогаш се тажни, анксиозни, раздразливи или агресивни, а на многумина им е повремено тешко да седат мирно, да внимаваат или да се дружат со другите. Во повеќето случаи, ова се само типични развојни фази. Меѓутоа, кај некои деца ваквите однесувања може да укажуваат на посериозен проблем.
- Кои ментални нарушувања можат да влијаат на децата?
Многу ментални нарушувања можат да започнат во детството. Примерите вклучуваат: анксиозни нарушувања, нарушување на вниманието и хиперактивност (ADHD), депресија и други нарушувања на расположението, нарушувања во исхраната и посттрауматско стресно нарушување (PTSD).
Целта на Светскиот ден на менталното здравје (10 октомври) е да ја подигне свеста за значењето на менталното здравје, да ја намали стигмата и предрасудите поврзани со психичките нарушувања и да поттикне пристап до навремена и квалитетна поддршка за сите. Овој ден е повик за акција – владите, институциите и заедниците да вложат во превенција, третман и грижа, за менталното здравје да биде вреднувано и заштитено како основно човеково право
Раниот третман може да им помогне на децата да ги контролираат симптомите и да ја зајакнат својата социјална и емоционална благосостојба. Многу возрасни размислуваат за тоа како менталните нарушувања влијаеле на нивното детство и посакуваат да можеле да добијат помош порано.
- Кои се знаците на ментални состојби кај децата?
Разликувањето на предизвикувачки однесувања и емоции што се дел од нормалниот развој и оние што може да бидат причина за загриженост може да биде тешко. Размислете да побарате помош ако однесувањето или емоциите на вашето дете: траат со недели или подолго, предизвикуваат вознемиреност кај вашето дете или семејството, или се мешаат во неговото функционирање на училиште, дома или со пријателите. Ако однесувањето на вашето дете е небезбедно или ако зборува дека сака да се повреди себеси или некого друг, веднаш побарајте помош.
Кога децата можат да имаат корист од евалуација?
ПОМАЛИ ДЕЦА
- Имаат чести тантруми или поголемиот дел од времето се раздразливи.
- Често изгледаат уплашени или загрижени.
- Се жалат на чести болки во стомакот или главоболки без позната медицинска причина.
- Се во постојано движење и не можат да седат мирно (освен кога се занимаваат со омилена активност, како гледање видеа или играње видеоигри).
- Спијат премногу или премалку, имаат чести кошмари или изгледаат поспани преку денот.
- Не се заинтересирани за игра со други деца или имаат тешкотии во склопување пријателства.
- Имаат проблеми со училишната работа или бележат пад во оценките.
- Повторуваат одредени постапки или проверуваат нешта повеќе пати (на пример, постојано проверуваат дали е заклучена вратата) од страв дека нешто лошо може да се случи.
ПОСТАРИ ДЕЦА
- Ја изгубиле заинтересираноста за работи што порано ги радувале.
- Имаат ниска енергија.
- Спијат премногу или премалку или изгледаат поспани во текот на денот.
- Имаат периоди на многу висока енергија и активност и им е потребно многу помалку сон од вообичаено.
- Сè повеќе време поминуваат сами и избегнуваат социјални активности со пријателите или семејството.
- Премногу вежбаат или се на рестриктивни диети, со страв од дебелеење.
- Се повредуваат себеси (како сечење или горење на кожата).
- Пушат, пијат алкохол или користат дрога.
- Се впуштаат во ризично или деструктивно однесување, сами или со пријатели
- Имаат мисли за самоубиство.
- Велат дека некој се обидува да им го контролира умот или слушаат гласови што другите не ги слушаат.
- Од каде да почнеме ако сме загрижени за менталното здравје на детето?
Да бидете проактивни и свесни за менталното здравје на вашето дете е важен прв чекор. Ако имате грижи, започнете со разговор со луѓе што често се во контакт со вашето дете. На пример, прашајте го наставникот за неговото однесување на училиште, во градинка или на игралиште.
Многу ментални нарушувања можат да започнат во детството. Примерите вклучуваат: анксиозни нарушувања, нарушување на вниманието и хиперактивност (ADHD), депресија и други нарушувања на расположението, нарушувања во исхраната и посттрауматско стресно нарушување (PTSD). Раниот третман може да им помогне на децата да ги контролираат симптомите и да ја зајакнат својата социјална и емоционална благосостојба
Можете да разговарате со педијатарот или здравствениот работник на вашето дете и да ги опишете неговите однесувања и она што сте го забележале и дознале од другите. Исто така, можете да побарате упат за специјалист по ментално здравје со искуство во евалуација и третман на деца.
- Како се проценува менталното здравје на децата?
Евалуацијата од страна на специјалист по ментално здравје може да помогне подобро да се разберат емоциите, однесувањето и ситуацијата на вашето дете. Врз основа на тоа, професионалецот може да одлучи дали детето би имало корист од интервенција и кој пристап е најсоодветен.
Сеопфатната проценка на менталното здравје на дете обично вклучува:
- Интервју со родителите за развојната историја на детето, темпераментот, односите со пријателите и семејството, медицинската историја, интересите, способностите и претходните третмани.
- Собирање информации од училиштето, како резултати од тестови и извештаи за однесување, способности и потешкотии.
- Ако е потребно, интервју со детето за тестирање и набљудување на однесувањето.
Поставувањето прашања и споделувањето информации со здравствениот работник на вашето дете ја подобрува грижата – создава доверба и води до подобри резултати, квалитет и задоволство од третманот.
Како се третираат менталните нарушувања кај децата?
Специјалистот по ментално здравје ќе ги разгледа резултатите од евалуацијата за да утврди дали емоциите и однесувањето на детето се поврзани со промени или стресови дома или на училиште, или пак укажуваат на нарушување за кое се препорачува третман.
Можни опции за третман се:
- Психотерапија (т.н. разговорна терапија) – вклучува различни пристапи, насочени кон специфични состојби. Ефективната психотерапија за деца обично вклучува: вклученост на родителите во третманот, учење вештини што детето ќе ги применува дома или на училиште (т.н. „домашни задачи“), следење на напредокот (на пример, преку скали за оценка или подобрување на „домашните задачи“) со тек на време.
- Медикаменти – зависно од дијагнозата, може да вклучуваат антидепресиви, стимуланси, стабилизатори на расположение или други лекови. Често се користат во комбинација со психотерапија. Ако се вклучени повеќе здравствени работници, информациите за третманот треба да се координираат за да се постигнат најдобри резултати.
- Семејна терапија – која ги вклучува членовите на семејството за да разберат како предизвиците на детето влијаат на односите со родителите и браќата/сестрите.
- Поддршка за родителите – индивидуални или групни сесии кои вклучуваат обука и можност за разговор со други родители. Поддршката може да понуди нови стратегии за позитивно справување со тешките емоции и однесување на детето. Терапевтот може исто така да ги насочи родителите како да соработуваат со училиштата за добивање соодветни прилагодувања во училницата.
Извор: The National Institute of Mental Health (NIMH)
