ПИШУВА:
Асс. д-р Драган Кочински, специјалист епидемиолог,
Оддел за епидемиологија на заразни заболувања, Институт за јавно здравје на Р. Македонија
♦♦♦♦♦♦♦
Што е A(H5N1)?
Инфлуенца A(H5N1) е еден од неколкуте вируси на грип кој предизвикува високозаразна респираторна болест кај птиците наречена авијарна инфлуенца (или „птичји грип“). Документирани се и инфекции кај цицачи, вклучително и кај луѓето.
Периодот на инкубација за инфекција со A(H5N1) се проценува дека е до седум дена, иако обично е два до пет дена по последната позната изложеност на болна или мртва живина. Сепак, периодот на инкубација може да трае и до 14 дена.
Инфекцијата со вирусот на грип A(H5N1) може да предизвика низа болести кај луѓето, од благи до тешки, а во некои случаи може да биде дури и смртоносна. Смртноста е до 50 %.
Состојба со A(H5N1) во Европскиот регион
Вирусот на птичјиот грип A(H5N1) првпат се појави во 1996 година и оттогаш предизвикува епидемии кај птиците. Од 2020 година, една варијанта на овие вируси доведе до невиден број на смртни случаи кај дивите птици и живината во многу земји. Прво ги зафати Африка, Азија и Европа, во 2021 година, вирусот се прошири во Северна Америка, а во 2022 година, во Централна и Јужна Америка. Од 2021 до 2022 година, Европа и Северна Америка забележаа најголема и најпроширена епидемија на птичји грип со невообичаена перзистенција на вирусот кај популациите на диви птици. Во Европа, погодени беа повеќе од 50 милиони птици само за време на епидемијата во 2021/2022 година.
Клиничкиот тек на хуманите случаи се карактеризира со почетна покачена температура со треска и кашлица, со брза прогресија кон долните дишни патишта. Симптомите на горниот респираторен тракт – течење на нос и болки во грлото можеби не се вообичаени кај сите пациенти, но болеста може да напредува до респираторна инсуфициенција, акутен респираторен дистрес синдром (ARDS) и повеќеорганска инсуфициенција
Помеѓу 2 декември 2023 година и 20 септември 2024 година, забележани се високопатогени епидемии на птичји грип (HPAI) A(H5) кај домашни и диви птици (758 птици) во 32 земји во Европа. Од земјите во соседството на РС Македонија, регистрирани се позитивни примероци кај птици во Бугарија (25), Србија (9), Косово (1), БиХ (1), Хрватска (9), Словенија (14). Не се регистрирани случаи кај луѓето.
Како се шири вирусот A(H5N1) кај луѓето?
Речиси сите случаи на инфекција со вирусот A(H5N1) кај луѓето се поврзани со близок контакт со заразени живи или мртви птици или средини контаминирани со A(H5N1). Регистрирани се случаи на ширење од заразени цицачи и на луѓето. Иако можеби имало некои случаи кои не биле откриени, се чини дека вирусот не заразува лесно луѓе и/или не се шири од човек на човек, врз основа на сегашното знаење и разбирање на оваа болест.
Забележани се мали групи со иста изложеност пред почетокот на болеста, но сепак не е идентификуван одржлив пренос од човек на човек. Хуманите случаи пријавиле директна изложеност на живина со навидум здрав изглед или болна живина пред почетокот на болеста.
Кои се симптомите на инфекција со A(H5N1) кај луѓето?
Пријавените симптоми примарно се респираторни, но забележани се и конјунктивитис и други нереспираторни симптоми. Клиничкиот тек на хуманите случаи се карактеризира со почетна покачена температура со треска и кашлица, со брза прогресија кон долните дишни патишта. Симптомите на горниот респираторен тракт – течење на нос и болки во грлото можеби не се вообичаени кај сите пациенти, но болеста може да напредува до респираторна инсуфициенција, акутен респираторен дистрес синдром (ARDS) и повеќеорганска инсуфициенција.
Како се лекува инфекцијата со вирусот A(H5N1) кај луѓето?
Заболените треба да се менаџираат правилно за да се спречат тешки болести и смрт. Пациентите со лабораториски потврдена инфекција со вирусот на грип со прогресивна, комплицирана или тешка болест – или оние со асимптоматска или лесна болест, но кои се изложени на зголемен ризик од тешка болест – треба да се лекуваат со антивирусни лекови, на пример оселтамивир, што е можно поскоро.
Како луѓето можат да се заштитат од инфекции со птичји грип?
Во областите со појава на птичји грип кај животните, избегнувајте:
- контакт со болни или мртви животни;
- контакт со животни во фарми и пазари за животни;
- влегување во области каде што може да се колат животните;
- контакт со какви било површини кои се чини дека се контаминирани со животински измет;
- колење или јадење болни животни.
Следете ги добрите практики за безбедност на храната како што се избегнување на потрошувачката на сурово млеко, јајца и месо.
Одржувајте колективна и лична хигиена, вклучително и редовно миење раце со сапун и вода.
Лицата со професионална експозиција треба да ги следат протоколите за работа, како и мерките за превенција поврзани со работното место.
Што треба да направите ако мислите дека можеби имате птичји грип?
Веднаш побарајте медицинска помош ако имате симптоми слични на грип како треска, кашлица и тешкотии при дишење, или конјунктивитис или други необјаснети симптоми. Информирајте го вашиот лекар за каква било изложеност на болни или мртви животни.
Дополнително, преземете заштитни мерки:
- носете маска и ограничете контакт со други луѓе;
- покривање на устата и носот при кашлање или кивање, правилно фрлање на марамчињата;
- редовно проветрување на просторот во кој се наоѓате;
- избегнувајте да ги допирате очите, носот или устата и
- редовно мијте ги рацете со сапун и вода.
Проценка на ризик во Р. Македонија
Имајќи го предвид претходно наведеното, ризикот од инфекција со тековно циркулирачките вируси на птичји грип А(H5) во Европа, вклучително и Р. Македонија останува низок за општата популација. Ризикот од инфекција останува низок до умерен за оние кои професионално или на друг начин се изложени на заразени животни или контаминирана средина.
Извори:
- https://www.ecdc.europa.eu/en/avian-influenza
- https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/influenza-h5n1
(Институт за јавно здравје на РСМ)
Превентивни мерки за заштита на децата од птичји грип – инфлуенца A(H5N1)
Избегнување контакт со заразени птици. Луѓето, особено децата, треба да избегнуваат контакт со диви птици или птици од фарми, особено ако се знае дека во околината има појава на птичји грип.
Хигиена на рацете. Миење на рацете со сапун и вода по допир со птици или сурово месо е неопходно. Децата треба да се поттикнуваат да ги мијат рацете редовно, особено пред јадење или по престој во отворени простори. Дезинфицирање на раце може да биде добар начин за брзо миење кога не е достапна вода и сапун.
Луѓето, особено децата, треба да избегнуваат контакт со диви птици или птици од фарми, особено ако се знае дека во околината има појава на птичји грип
Безбедна подготовка на храна. Месото од живина и јајцата треба да се готват темелно на високи температури, за да се уништат сите вируси. Децата не треба да јадат недоволно зготвени јајца или сурово месо од живина.
Избегнување области со познати појави на птичји грип. Ако постои епидемија на птичји грип во некое подрачје, најдобро е да се избегнуваат тие области. Важно е да се следат препораките на здравствените власти.
Избегнување допир на лице. Важно е децата да се научат да избегнуваат допирање на очите, носот и устата без да ги измијат рацете, бидејќи вирусот може да се пренесе на овој начин.
Информирање и едукација. Објаснете им на децата за ризиците на птичјиот грип и важноста на хигиената. Преку едукација, децата можат да станат свесни за тоа како да се заштитат себеси и другите.
