Кога станува збор за промената на бојата на очите кај бебињата, постојат многу митови и заблуди, а вистината е всушност малку посложена. Можеби сте ја слушнале старата изрека дека сите бебиња се раѓаат со сини очи, но тоа не е сосема точно. Кај некои бебиња бојата на очите останува иста од раѓање, додека кај други таа постепено се менува во текот на првите неколку месеци од животот. Експертите објаснуваат како се добива бојата на очите и зошто некои бебиња се раѓаат со сини очи, а потоа ја менуваат бојата со текот на времето.
Основи за бојата на очите кај бебињата
Бојата на очите се однесува на бојата на ирисот – физичка особина што се одредува од повеќе фактори, вклучувајќи ја и генетиката. Нијансите може да се движат во спектар: од светлосина, преку тиркизна, до „аква“ (меѓу сина и зелена). Најчеста боја на очите е кафеавата.
Научниците одамна ги проучуваат најчестите бои на очи – кафеава, сина и зелена – за да разберат како се пренесуваат низ генерации, но постојат многу варијации, па дури и бебе со двајца родители со кафеави очи може да се роди со сини очи. Клучот не е секогаш самата боја на очите на родителите, туку количината на пигмент што тие ја пренесуваат
„Бојата на очите е одредена од пигментот во ирисот, кој се наоѓа под рожницата. Овој пигмент, односно меланинот, се создава од меланоцити – клетки што се одговорни и за бојата на кожата и косата,“ објаснува д-р Леа Александер, педијатар од Њу Џерси и медицински консултант за Moms Love Best.
Интересно е што ирисот има пет слоја, а бојата на очите ја дава само горниот слој, објаснува д-р Боби Саенц, клинички директор на LASIK San Antonio и професор на Rosenberg School of Optometry. „Овој слој се нарекува преден граничен слој. Во предниот граничен слој се наоѓа меланинот, од каде што ја добиваме бојата на нашите очи.“
Постојат шест главни категории на бои на очи, при што секоја може да варира од светла до темна нијанса:
- Килибарна;
- Сина;
- Зелена;
- Боја на лешник;
- Сива;
- Кафеава.
Кај лица со ирис што содржи многу малку или без меланин, очите можат да изгледаат црвени, розови или виолетови – состојба позната како албинизам.
Како се одредува бојата на очите?
Според Американската академија за офталмологија (AAO), бојата на очите е единствена како и отпечатокот од прст – и не мора секогаш да се совпаѓа со бојата на очите на родителите. Иако бебето го наследува генетскиот материјал од двајцата родители, тоа не значи дека е лесно да се предвиди бојата на очите.
Ако вашето бебе е родено со сини очи, а двајцата родители имате кафеави, постои голема веројатност бојата да се смени во првите шест месеци
Научниците одамна ги проучуваат најчестите бои на очи – кафеава, сина и зелена – за да разберат како се пренесуваат низ генерации, но постојат многу варијации, па дури и бебе со двајца родители со кафеави очи може да се роди со сини очи. Клучот не е секогаш самата боја на очите на родителите, туку количината на пигмент што тие ја пренесуваат.
„Бојата на очите зависи од вкупната количина на меланин што меланоцитите го произведуваат во телото,“ вели д-р Александер. „На пример, луѓето со потемна кожа обично имаат кафеави или потемни очи. Тоа зависи и од количината на кафеав пигмент во ирисот. Посветлите бои, како сината, зелената или бојата на лешник, содржат помалку кафеав пигмент. Поради големите варијации во количината на меланин, бојата на очи на секој човек е уникатна.“
Интересно е дека и сините и кафеавите очи содржат ист тип меланин – разликата е во количината.
Со каква боја на очи се раѓаат бебињата?
Ако бојата на очите зависи од количината на меланин во ирисот, зошто повеќето бебиња изгледа дека се раѓаат со сини очи кои потоа потемнуваат?
„Клетките што ја одредуваат бојата на очите потекнуваат од клетките на нервниот гребен и мигрираат во ирисот доцна во бременоста и постнатално, што значи дека на нашите клетки во бојата на очите им се потребни околу шест до девет месеци за да стигнат таму каде што патуваат. Овој процес на миграција се смета дека е контролиран од симпатичкиот нервен систем,“ вели д-р Саенц.
Овој феномен бил откриен во 1993 година, кога со електронски микроскоп биле проучувани очите на пациент со Хорнеров синдром, кај кого бојата се променила од кафеава во сина.
Токму ова постепено менување е причината за митот дека сите бебиња се раѓаат со сини очи. Всушност, бебињата се раѓаат со својата трајна боја на очите, но кај некои таа станува видлива дури по неколку месеци.
Дали бојата на очите на моето бебе ќе се смени?
Само кај околу 10–20 % од бебињата се менува бојата на очите. Ако вашето бебе е родено со сини очи, а двајцата родители имате кафеави, постои голема веројатност бојата да се смени во првите шест месеци.
„Сите три мои деца се родија со сини очи,“ вели д-р Саенц. „Сите прашуваа: ‘Од каде сини очи? Кој има сини очи во семејството?’ Јас само велев: ‘Ќе видиме.’ Но знаев дека симпатичкиот нервен систем ќе ја заврши својата работа – и навистина, на девет месеци сите имаа кафеави очи.“
Може ли да се предвиди каква ќе биде бојата на очите на бебето?
Иако е забавно да се погодуваат физичките карактеристики на бебето, прогнозите за бојата на очите не се секогаш прецизни.
„Во минатото се користеа генетски табели за предвидување на бојата на очите врз основа на бојата кај родителите и кај бабите и дедовците,“ објаснува д-р Александер. „Но новите истражувања покажуваат дека оваа стратегија не ги зема предвид етничката припадност, варијациите во количината на меланин и други наследни фактори. Дополнително, бојата на очите може да се менува до третата година од животот. Затоа, предвидувањето на бојата на очите може да биде тешко.“
Ако бебето се роди со необична боја на очите, потребна е офталмолошка проценка. На пример, розовите очи се знак на албинизам и обично се придружени со светла кожа и коса. Замагленоста на ирисот може да укажува на катаракта, која може да го наруши нормалниот развој на видот. Исто така, ако само едното око ја менува бојата или ја губи, тоа може да биде знак за состојба што доведува до губење на видот
Сепак, основните принципи на Менделовата генетика важат во многу случаи. „Ако двајцата родители имаат кафеави очи, шансата детето да има сини очи е меѓу 0 и 25 % – и во повеќето случаи е 0 %. Ако двајцата родители имаат сини очи, шансата е речиси 100 %. Ако едниот има сини, а другиот кафеави, шансата за сини очи е меѓу 0 и 50 %,“ вели д-р Саенц.
Заклучок
Сонувањето за тоа каква боја на очи ќе има вашето бебе е навистина забавно, дури и ако е тешко да се предвиди. И додека науката сè уште ги открива фините детали за овој процес, она што е познато е дека бојата на очите зависи од генетиката и количината на меланин. До 20 % од бебињата доживуваат промена на бојата на очите во првите шест месеци.
„Ако бебето се роди со необична боја на очите, потребна е офталмолошка проценка,“ предупредува д-р Александер. „На пример, розовите очи се знак на албинизам и обично се придружени со светла кожа и коса. Замагленоста на ирисот може да укажува на катаракта, која може да го наруши нормалниот развој на видот. Исто така, ако само едното око ја менува бојата или ја губи, тоа може да биде знак за состојба што доведува до губење на видот.“
Доколку имате прашања или сте загрижени во врска со здравјето на очите и видот на вашето бебе, задолжително разговарајте со лекар. (Parents)
