ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
По страшната трагедија во Кочани која ја потресе јавноста и однесе 59 млади, невини животи, додека стотици лица се борат во болниците во земјата и во странство, разговаравме со д-р Љубинка Дамјановиќ, специјалист психијатар во ЈЗУ ЗД Скопје, поликлиника „Бит-пазар“, за тоа како да се справиме со шокот и тагата. Како да им објасниме на децата што се случило, без да ги вознемириме премногу и дали е подобро да ги изложиме на информации или да ги заштитиме од вести и разговори за трагедијата, како и тоа кои се знаците кои укажуваат дека детето не се справува добро со ситуацијата.
„Поддршката од страна на родителите и другите семејни членови во овие денови треба да е постојана, колку што може да се задржи рутината во активностите. Заедничките прошетки, заедничките активности во домот им го враќаат чувството на сигурност на децата“, објаснува д-р Дамјановиќ, која дава корисни совети за тоа како да им помогнеме на децата да се чувствуваат безбедно, како да ги разбереме нивните емоции и кога е време да побараме стручна помош.
Тага, жал, траур, шок, неверување… — се дел од чувствата на јавноста по страшната трагедија во дискотеката во Кочани, каде што загинаа 59 млади лица, а стотици се повредени и се наоѓаат на лекување во клиниките во земјава и надвор од неа. Како да се справиме со шокот и тагата по ваков трагичен настан?
Д-р Дамјановиќ: Справувањето со ваквите трагични настани е справувањето со шокот, соочувањето со загубата на толку млади лица… Ова е најтешкото време за сите нас, за повредените и нивните семејства, семејствата на починатите, пријателите и професорите на младите лица… Ова е време кога треба да бидеме тивки, кротки, да се помолиме за закрепнување на повредените и за покој на починатите.
Би упатила апел до новинарите да им дозволат на семејствата приватност во тагувањето и соочувањето со загубата во овие први моменти на доживеана траума поради трагедијата во кочанската дискотека. Да бидат човечни, за родителите и блиските да не бидат дополнително трауматизирани од несоодветни прашања, коментари и зборување пред камера.
Како да им објасниме на децата што се случило, без да ги вознемириме премногу? Дали е подобро да ги изложиме на информации или да ги заштитиме од вести и разговори за трагедијата?
Д-р Дамјановиќ: Разговарањето со децата на оваа тема треба да биде внимателно и дозирано во однос на возраста, да се воздржуваме од несакани коментари пред нив кои дополнително би ги вознемириле или поттикнале на други несоодветни активности. Треба да се говори и да им се објасни што се случило, бидејќи ние не можеме да ги заштитиме децата од достапноста на информациите преку социјалните мрежи.
Поддршката од страна на родителите и другите семејни членови во овие денови треба да е постојана, колку што може да се задржи рутината во активностите… Заедничките прошетки, заедничките активности во домот им го враќаат чувството на сигурност на децата
Во разговорите треба да напоменеме дека треба да бидеме емпатични со загубата, па и некои за нив битни прослави, да бидат одложени или пропуштени за да научат да оддадат почит на загубата на младите во Кочани. Ова се моменти на тага и длабока загуба… Ова се моменти на тишина.
Кои техники можат да им помогнат на децата да ја изразат својата тага и страв на здрав начин?
Д-р Дамјановиќ: Разговорите со блиските, со родителите, бабите и дедовците, класните раководители.
Кои се знаците кои укажуваат дека детето не се справува добро со ситуацијата?
Д-р Дамјановиќ: Ако детето има промена во секојневната рутина, ако плаче постојано, ако е повлечено, ако е поагресивно од порано, нема концентрација и има пад во академските постигнувања т.е. учењето, изгубило интерес за хобито, другарувањето; пореметување на спиењето (неспиење или поголема поспаност), намален апетит, гадење, повраќање, болки во стомакот и во телото се дел од знаците дека детето има зголемена анксионост и депресивност.
Во првите денови по трагедијата е убаво наставниците, класните раководители и стручната служба во училиштата да бидат достапни за разговори, поддршка и грижа кон учениците. Ова што се случи, нема да помине за неколку дена, на некои ученици ќе им биде потребна поддршка и подолг временски период
Како и со кои активности родителите можат да им помогнат на децата да се чувствуваат безбедно по вакви настани?
Д-р Дамјановиќ: Поддршката од страна на родителите и другите семејни членови во овие денови треба да е постојана, колку што може да се задржи рутината во активностите… Заедничките прошетки, заедничките активности во домот им го враќаат чувството на сигурност на децата.
Како наставниците и училишните психолози можат да помогнат во справувањето со емоциите кај учениците?
Д-р Дамјановиќ: Во првите денови по трагедијата е убаво наставниците, класните раководители и стручната служба во училиштата да бидат достапни за разговори, поддршка и грижа кон учениците. Ова што се случи нема да помине за неколку дена, а на некои ученици ќе им биде потребна поддршка и подолг временски период.
Што е нормална реакција на шок и загуба, а кога треба да побараме стручна помош?
Д-р Дамјановиќ: Тага, вознемиреност, лутина, бес, неприфаќање на несреќата, когнитивни проблеми, несоница, кошмарни соништа, враќање на слики од несреќата, страв од можни последици во нашата блиска околина, желба да се разговара за трагичниот настан, желба и потреба да се помогне на другите… Доколку овие симптоми се продлабочуваат и траат подолго време, доколку го оневозможуваат секојдневниот семеен, социјален и професионален ангажман во тој случај треба да се побара стручна помош кај професионалци.
Децата, адолесцентите можат да добијат поддршка од стручен тим во Заводот за ментално здравје „Младост“ во Скопје, на Одделот за деца и адолесценти на ЈЗУ УК за психијатрија. Возрасните исто така треба да имаат храброст и доверба да побараат стручна помош од психолошко-психијатриската служба во нивната непосредна близина на местото на живеење.
