ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Зачестено уринирање, зголемено чувство на жед, сува уста и сува кожа, постојано чувство на глад, хроничен замор, замаглен вид, поспоро зараснување на рани, појава на афти, болки и вкочанетост и трнење на нозете, потоа затемнување на кожата како и појава на чешање и габични инфекции, се раните симптоми кои се јавуваат кај дијабетичарите. „Предупредувачките“ симптоми се скоро исти за сите типови на ова заболување и тие можат да бидат навистина благи, па според тоа и тешки за препознавање. За жал, често и не постојат никакви симптоми. Ова особено важи кај дијабетес тип 2. Повеќето луѓе го дијагностицираат овој тип на дијабетес кога веќе предизвиканата штета е долгорочна. Кај дијабет тип 1, симптомите се случуваат брзо, за неколку дена или недели, објаснува д-р сци. Драган Ѓорѓиевски, претседател на Здружението на лекари по општа семејна медицина (ЗЛОМ-СМ). „Неконтролираниот висок шеќер во крвта, на долг рок може да доведе до нервни и оштетувања на бубрезите, губење на видот и кардиоваскуларни заболувања“, додава д-р Ѓорѓиевски.
Токму темата дијабет ќе биде во фокусот на вториот симпозиум „Аптекарска здравствена заштита“ – Смарт фармацевт модул 2, кој ќе се одржи од 1 до 3 април 2024 во хотелот „Хилтон“ во Скопје. Настанот е замислен како заедничка соработка помеѓу семејните лекари и фармацевтите, а е во организација на Здружението на приватни аптеки во соработка со ЗЛОМ-СМ, како и со Центарот за семејна медицина Скопје.
Oд 1 до 3 април 2024 во хотелот „Хилтон“ во Скопје ќе се одржи вториот симпозиум „Аптекарска здравствена заштита“ на тема дијабет – Смарт фармацевт модул 2. Симпозиумот ќе биде мултидисциплинарен, а покрај фармацевтите е наменет и за матичните/семејните доктори и специјалистите. Програмата има два дела: агенда за фармацевтите и агенда за докторите. Ќе може ли да ни откриете дел од деталите на претстојниот настан?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Настанот е замислен како заедничка соработка помеѓу семејните лекари и фармацевтите, а со единствена цел – подобра грижа за пациентите со дијабет. Настанот смарт фармацевт е во организација на Здружението на приватни аптеки во соработка со ЗЛОМ-СМ, како и со Центарот за семејна медицина Скопје.
Еден од најголемите предизвици за семејните лекари е менаџирањето на повеќе заболувања кај еден пациент. Многу често се случува пациентот со дијабет да боледува од хипертензија и од некое невролошко заболување и истовремено да прима повеќе лекови наменети за неговите заболувања. Семејниот лекар е тој кој треба да го менаџира третманот кај овие состојби бидејќи во одредени ситуации има интеракции помеѓу еден и друг лек
На смарт фармацевт првиот ден е наменет за фармацевти додека вториот и третиот ден се наменети и за семејни лекари. На сесиите наменети за семејни лекари предавања ќе одржат реномирани офталмолози, ендокринолози, нефролози, невролози, педијатри, семејни лекари како и фармацевти, осврнувајќи се на водењето на пациентите со дијабет, скринингот и превенцијата, употреба на новите антидијабетици во третманот како и за хроничните компликации кои може да настанат кај пациентите со нерегулиран дијабет, но и за ургентните состојби како последица на дијабетот. Еден заеднички мултидисциплинарен пристап за третман и следење на пациентите со дијабет.
Каква е улогата на семејните лекари во водењето на пациентите со дијабетес?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Семејните лекари се столбот на здравствената заштита. За секој здравствен проблем пациентот првин се консултира со својот семеен лекар. Улогата на семејните лекари во превенција од настанување на дијабет е огромна. Но не само во превенцијата семејните лекари врз основа на лабораториските анализи и клиничката слика се тие кои го советуваат пациентот за промена на начинот на живот со намалување на јаглехидратите во исхраната, како и кога да се отпочне со терапија. Семејните лекари го водат пациентот со дијабет, но и контролата на неговата болест преку одредување на гликозилиран хемоглобин, но и едногодишно испраќање на пациентите со дијабет на офталмолошки и нефролошки преглед како едни од најчестите компликации.
Еден од предизвиците на семејните лекари се и пациентите, кои покрај дијабетес имаат и други коморбидитети односно мултиморбидитет. Што е најбитно кога станува збор за водење на пациентите кои истовремено земаат повеќе лекови?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Еден од најголемите предизвици за семејните лекари е менаџирањето на повеќе заболувања кај еден пациент. Многу често се случува пациентот со дијабет да боледува од хипертензија и од некое невролошко заболување и истовремено да прима повеќе лекови наменети за неговите заболувања. Семејниот лекар е тој кој треба да го менаџира третманот кај овие состојби бидејќи во одредени ситуации има интеракции помеѓу еден и друг лек.
Семејните лекари врз основа на лабораториските анализи и клиничката слика се тие кои го советуваат пациентот за промена на начинот на живот со намалување на јаглехидратите во исхраната, како и кога да се отпочне со терапија. Семејните лекари го водат пациентот со дијабет, но и контролата на неговата болест преку одредување на гликозилиран хемоглобин, но и едногодишно испраќање на пациентите со дијабет на офталмолошки и нефролошки преглед
Неретко сме сведоци дека еден лек за хипертензија може да делува на намалување на дејството на лек за дијабет во крвта или пак да има контраиндикација и непримена на два лека за различни заболувања истовремено. Семејните лекари се еден вид водич на пациентите со мултиморбидитет и треба да поседуваат и широки познавања од полифармација и несакани реакции на лековите, а се со цел за подобра грижа за своите пациенти.
Кои се првите знаци кои се појавуваат кај дијабетичарите? Кога да се посомневаме на болеста?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Рани симптоми кои се јавуваат кај дијабетичарите се: зачестено уринирање, зголемено чувство на жед, сува уста и сува кожа, постојано чувство на глад, хроничен замор, замаглен вид, поспоро зараснување на рани, појава на афти, болки и вкочанетост и трнење на нозете, потоа затемнување на кожата како и појава на чешање и габични инфекции. ,„Предупредувачките“ симптоми се скоро исти за сите типови на ова заболување и тие можат да бидат навистина благи, па според тоа и тешки за препознавање. За жал, често и не постојат никакви симптоми. Ова особено важи кај дијабетес тип 2. Повеќето луѓе го дијагностицираат овој тип на дијабетес кога веќе предизвиканата штета е долгорочна. Кај дијабет тип 1, симптомите се случуваат брзо, за неколку дена или недели. Неконтролираниот висок шеќер во крвта, на долг рок може да доведе до нервни и оштетувања на бубрезите, губење на видот и кардиоваскуларни заболувања.
Модерен живот, технологија и седечки начин на живот, нередовна и нездрава исхрана… – сето тоа води кон дебелина, обезност. Иако точната причина за повеќето типови на дијабетес е непозната, колку дебелината може да се смета како ризик фактор?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Обезноста е еден од факторите за развој на дијабет тип 2. Според СЗО пациентите кои се обезни за 4 пати имаат поголем ризик од добивање на дијабет тип 2. Токму затоа покрај советите за избалансирана исхрана за намалување на внесот на јаглехидратите во исхраната се советува и редовна физичка активност кај пациентите особено кај оние кој страдаат од обезност. Затоа советите на лекарите за пациентите со обезност се да ги преземат првите чекори за намалување на телесна тежина како би превенирале развој на дијабет или некое друго хронично заболување. Како почеток пациентите со обезност треба да се насочат да изгубат 2-4 килограми неделно. Возрасните кои се со прекумерна тежина или дебели треба да се обидат да изгубат 5 % до 10 % од нивната тековна тежина во текот на шест месеци, според Националниот институт за срце, бели дробови и крв.
Со текот на времето, високото ниво на гликоза во крвта може да ги оштети органите. Кои се долгорочните ефекти или хронични компликации на дијабетесот?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Една од најчестите и потенцијално опасни по живот компликации на дијабетес е кардиоваскуларната болест (КВБ). Луѓето со дијабетес имаат 2 до 4 пати поголеми шанси да развијат КВБ од оние без дијабетес. КВБ се јавува кога крвните садови кои го снабдуваат срцето со крв и кислород се оштетуваат или стеснуваат, што доведува до состојби како што се срцев удар и мозочен удар. Дијабетесот може да доведе и до состојба наречена невропатија, што е оштетување на нервите во телото. Ова може да се случи насекаде во телото, но најчесто е во рацете и нозете. Невропатијата може да предизвика голем број симптоми, вклучувајќи пецкање, вкочанетост и болка. Друга честа компликација на дијабетесот е нефропатија, што е оштетување на бубрезите. Бубрезите играат клучна улога во филтрирањето на отпадните производи од крвта, а кога ќе се оштетат, тие не се во состојба ефикасно да ја извршуваат оваа функција. Ова може да доведе до таложење на отпадни производи во телото и на крајот може да напредува до откажување на бубрезите, што бара дијализа или трансплантација на бубрег. Дијабетесот исто така може да предизвика оштетување на очите, што доведува до состојба наречена ретинопатија. Ова се случува кога ќе се оштетат крвните садови во мрежницата, делот од окото одговорен за прием на светлина и пренесување на визуелни информации до мозокот. Со тек на времето, ова може да предизвика проблеми со видот, па дури и слепило. Редовните очни прегледи се клучни за луѓето со дијабетес рано да ја откријат ретинопатијата и да спречат губење на видот. Луѓето со дијабетес исто така се изложени на зголемен ризик од компликации на кожата, како што се инфекции, чешање и сува кожа. Лошата циркулација на крвта, која може да биде резултат на дијабетична невропатија, исто така може да го отежне зараснувањето на раните и да го зголеми ризикот од инфекции на кожата.
Семејните лекари се еден вид водич на пациентите со мултиморбидитет и треба да поседуваат и широки познавања од полифармација и несакани реакции на лековите, а се со цел за подобра грижа за своите пациенти
Како да се делува превентивно?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Има неколку значајни чекори за превенирање на развој на дијабет. Да се намалат килограмите и да се одржува соодветна телесна тежина. Намалување на бројот на калории што се внесуваат секој ден, за да се постигне ова во исхраната потребно е да се вклучат помали порции и помалку масти и шеќер. Се препорачува редовно вежбање и тоа 30 минути физичка активност пет пати во неделата. Додека пушачите задолжително треба да се одвикнат од пушење. Пушењето може да придонесе за отпорност на инсулин, што може да доведе до дијабетес тип 2. Ако веќе пушите, обидете се да ги откажете цигарите.
Огромен е придонесот на семејните/матичните лекари во здравствениот систем или како што знаете да кажете: „Се започнува и завршува со матичниот лекар!“ Какви се Вашите наредни планови и активности како претседател на Здружението на лекари по општа семејна медицина (ЗЛОМ-СМ)? На што треба да се посвети поголемо внимание во наредниот период?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: ЗЛОМ-СМ како здружение на семејни лекари си постави многу цели и предизвици за оваа година. Гледајќи ги трендовите дека нашата нација станува пушачка нација и дека се поголем број на деца започнуваат со пушење, ЗЛОМ-СМ започна акција пред учениците од деветто оделение да им ги презентира штетните ефекти по нивниот организам и последиците кои никотинот може да ги остави по нивното здравје. Оваа акција досега е спроведена на територијата на општина Центар и градот Штип, а во тек се подготовки и во другите општини и градови низ нашата земја. ЗЛОМ-СМ од месец март започнува и заедничка кампања за подигнување на свеста за ретките болести заедно со здружението „Живот со предизвици“. Кампања која ќе се одвива со средби помеѓу семејните лекари и пациентите кои живеат со ретка болест, а се со цел за побрза дијагноза на одредено заболување и давање на поголеми ингеренции на специјалистите по семејна медицина. ЗЛОМ-СМ од октомври 2023 стана член на Европската унија на семејни лекари, а воедно е член и на Асоцијацијата на Југоисточна Европа и на eвропска WONCA. ЗЛОМ-СМ во текот на годината е организатор на голем број акредитирани работилници за стекнување на нови знаење кај лекарите од примарно здравство за подобра грижа на пациентите. Како претседател на ЗЛОМ-СМ сум активно вклучен и во рефoрмските процеси за подобрување на статусот на семејниот лекар и во активните преговори со ФЗОМ и Министерството за здравство. ЗЛОМ-СМ оваа година ќе има преставници со свои теми на Конгресите на семејни лекари во Загреб, Будва, Сараево, Марибор, но и на меѓународните конгреси и конференции. ЗЛОМ-СМ веќе ја започнува и подготовката за Шестиот конгрес и 26. симпозиум со меѓународно учество кое ќе се одржи догодина во месец мај и за кое се подготвува програма за еден поинаков конгрес.
Континуираниот раст на здружението се должи и на одличната соработка со медиумите преку кои се презентира Здружението. На 19 мај е Светскиот ден на семејниот лекар кој и оваа година ќе биде одбележан со акција како и годините претходно. Како претседател сум во постојана надградба на своите менаџерски способности, но и континуирани професионални обуки во странство кои доведоа и до одредени промени во мојот професионален живот и мојата надградба како лекар со поголем број компетиции за своите пациенти.
Светскиот ден на семејниот лекар се одбележува секоја година на 19 мај, со цел да се истакне улогата и придонесот на матичните лекари во здравствените системи ширум светот. Како ќе го обележите?
Д-р сци. Ѓорѓиевски: Овогодишниот ден е планиран да се обележи со активност во Градскиот парк каде на минувачите ќе им се мери гликемија и притисок, а ќе се даваат и совети за здрав начин на живот од страна на специјалистите по семејна медицина.
