ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Секојдневната фармацевтска пракса е незаменлив дел од современата здравствена заштита, особено кога станува збор за глобалните здравствени предизвици како хипертензијата, дислипидемијата и обезноста. Овие хронични состојби, кои се меѓу водечките причини за заболувања и смртност, бараат мултидисциплинарен пристап, постојано усовршување на протоколите за третман и континуирана едукација на сите здравствени работници, вклучително и фармацевтите. Улогата на фармацевтите е клучна не само во рационалната примена на лековите туку и во подигнувањето на свеста, едукацијата и следењето на пациентите, што значително го подобрува исходот од терапијата.
Во пресрет на третиот симпозиум „Аптекарска здравствена заштита“, што ќе се одржи од 14 до 16 март 2025 година во хотелот „Хилтон“ во Скопје, разговаравме со м-р фарм. Џоана Андоноска, претседател на Здружението на приватни аптеки на РС Македонија (ЗПАРСМ) за клучните аспекти од фармацевтската грижа за пациентите со хипертензија, дислипидемија и обезност. „Со оглед на тоа дека овие болести претставуваат глобален здравствен проблем очекуваме интерес, добра посетеност, добра едукативна дружба и на крај успешна завршница на симпозиумот“, додава м-р фарм. Андоноска.
Третиот симпозиум „Аптекарска здравствена заштита“ ќе се одржи од 14 до 16 март 2025 во хотелот „Хилтон“ во Скопје. Која е темата и како се одвиваат подготовките во оваа фаза од организацијата?
М-р фарм. Андоноска: Темата на третиот симпозиум „Аптекарска здравствена заштита“ е хипертензија, дислипидемија и обезност. Со подготовки сме уште во рана фаза, но со оглед на тоа дека овие болести претставуваат глобален здравствен проблем, очекуваме интерес, добра посетеност, добра едукативна дружба и на крај успешна завршница.
Кои аспекти од фармацевтската грижа кај пациентите со хипертензија, дислипидемија и обезност ќе бидат опфатени на симпозиумот?
М-р фарм. Андоноска: Ќе бидат опфатени повеќе аспекти од фармацевтската грижа кај пациентите со хипертензија, дислипидемија и обезност како фармакотерапија и фитотерапија за хипертензија, дислипидемија и обезност; управување со терапијa; проблеми поврзани со лековите – нивно набљудување, санирање и документирање; препознавање, документирање и решавање на грешките при земање лекови; лабораториски наоди; рационална фармакотерапија и адјувантна терапија; постигнување на терапевтската цел и комуникација со лекарите, како и најновите протоколи за третман на овие болести.
Здружението на приватни аптеки на РС Македонија (ЗПАРСМ) го продолжува проектот Смарт фармацевт, кој започна во 2023 год. Каков е неговиот концепт и која е улогата на доц. д-р Аријана Мештровиќ која се јавува како главен едукатор и модератор на дводневните работилници?
М-р фарм. Андоноска: Здружението на приватни аптеки во организација со меѓународната агенција PharmaExpert го продолжува проектот Смарт фармацевт кој започна претходната 2023 година.
Концептот Смарт фармацевт има едукативен карактер и е европски концепт на добро структуирана и стандардизирана фармацевтска грижа, континуиран професионален развој со развивање и проширување на нови компетенции и вештини. Она по што се разликува програмата Смарт фармацевт од другите едукации е придржување кон мотото „Learn today-apply tomorrow“, т.е. имплементацијата на наученото во секојдневната пракса во нашите аптеки и потребата за евидентирање и документирање на истото.
Употребата на лек за индикација, доза, начин на употреба за која не е регистриран од регулаторните органи се нарекува ,,off-label” употреба и често се применува во недостаток на други алтернативи на лекување. Но ,,off-label” употребата, во случајов на семаглутид кај пациенти кои немаат дијабет, може само со препорака од страна на доктор со претходна проценка на ризиците и корисноста од употребата на лекот и строг мониторинг и контрола
Доц. д-р Аријана Мештовиќ е потпретседател на Академската секција и член на Комитетот за фармацевтска пракса во ФИП, и меѓународен експерт и консултант на Светската здравствена организација (СЗО). Таа е коавтор и носител на програмата Смарт фармацевт, а воедно ќе биде и главен едукатор и модератор на дводневните интерактивни работилници кои вклучуваат серија вежби за решавање на случаи од секојдневното аптекарско работење каде што би го тестирале разбирањето, значењето на рационалната фармакотерапија (интеракции, адхеренца, несакани ефекти и други проблеми поврзани со лекови, грешки и приоритети во терапијата) во полето на хипертензија, дислипидемија и дебелина.
Хипертензијата или високиот крвен притисок е глобален здравствен проблем, состојба која афектира повеќе од 30 % од возрасната популација ширум светот и која значително го зголемува ризикот од срцев удар, мозочен удар, срцева слабост, бубрежна болест… Каква е улогата на фармацевтите во едукацијата и следењето на пациентите со хипертензија?
М-р фарм. Андоноска: Хипертензијата е водечка причина за смртност и морбидитет на глобално ниво, а фармацевтите имаат значајна улога во намалувањето на товарот на болеста.
Улогата на фармацевтите во процесот на лекување е голема, не само кај пациентите со хипертензија, туку воопшто. Фармацевтите можат да придонесат за поуспешно управување со хипертензијата на различни начини, вклучително и едукација за состојбата на болеста, советување на пациентите, мерење и следење на крвниот притисок. Влијанието од советувањето со фармацевтите придонесува до подобрување на исходот од третманот, намалување на ризикот од несакани реакции на лековите, подобрување на придржувањето кон лековите и правилен начин на употреба, зголемување на задоволството и подобрување на квалитетот на живот на пациентите.
Обезноста или дебелината веќе се смета за пандемична болест, и е присутна не само кај возрасната туку и кај детската популација. Таа е ризик фактор за сите болести. При нејзиниот третман доколку нема резултати од нефармаколошката терапија се применува фармаколошката терапија
Високиот холестерол честопати е поврзан со нездрав начин на живот, неправилна исхрана и физичка неактивност. Во случај кога промените во животниот стил не делуваат, прв избор за лекување на висок холестерол се статините, особено кога постои зголемен ризик од срцеви заболувања или мозочен удар. Со оглед на тоа дека употребата на статини е долготрајна, постојат ли ризици кои статините ги носат со себе?
М-р фарм. Андоноска: Точно е дека нездравите животни навики, физичката неактивност, прекумерната тежина и внесот на храна богата со заситени масти го зголемува нивото на холестерол, но големо влијание има и генетската предиспозиција.
Концептот Смарт фармацевт има едукативен карактер и е европски концепт на добро структуирана и стандизирана фармацевтска грижа, континуиран професионален развој со развивање и проширување на нови компетенции и вештини. Она по што се разликува програмата Смарт фармацевт од другите едукации е придржување кон мотото „Learn today-apply tomorrow“, т.е. имплементацијата на наученото во секојдневната пракса во нашите аптеки и потребата за евидентирање и документирање на истото
Статините се група на лекови кои го намалуваат количеството холестерол што го произведува нашето тело, така што тој не се акумулира во крвните садови. Статините може да го намалат ризикот од срцев или мозочен удар и секој кој е изложен на висок кардиоваскуларен ризик треба да зема статини. Ова ги вклучува луѓето кои веќе имале срцев удар или мозочен удар. Повеќето луѓе кои земаат статини немаат никакви несакани ефекти, ретко може да се јави блага мускулна болка која исчезнува со текот на времето или пак со намалување на дозата или промена на типот на статин. Сериозните несакани ефекти се многу ретки.
Стапката на обезност е во пораст поради модерниот начин на живот, па ниту Македонија не е исклучок, а она што особено загрижува е што се повеќе деца се обезни. Пациентите со обезност најпрво се третираат со диета и физичка активност, а втора линија е фармаколошката терапија. Дали фармаколошката терапија за обезност е лесно достапна во Македонија?
М-р фарм. Андоноска: Обезноста или дебелината веќе се смета за пандемична болест, и е присутна не само кај возрасната туку и кај детската популација. Таа е ризик фактор за сите болести. При нејзиниот третман доколку нема резултати од нефармаколошката терапија се применува фармаколошката терапија. Лековите се достапни, можеби поради поголемата побарувачка и потрошувачка од предвиденото, повремено одредена форма на лек се случува кратко врема да биде дефектура.
Тренд во светот во последно време е (зло)употребата на семаглутид, лек за обезни пациенти со дијабетес, на кој инсистираат и го употребуваат и пациенти кои немаат дијабетес, а сакаат да ослабат. Резултатите се неверојатни, па оттаму и се поголемата популарност на лекот, кој е развиен за регулирање на нивото на шеќер во крвта кај пациенти со дијабетес тип 2. Кои се последиците од користењето на овој лек кај здрави луѓе?
М-р фарм. Андоноска: Семаглутидот е регистриран како лек за намалување на нивото на глукоза во крвта и се користи за третман кај пациенти со дијабет тип 2.
Употребата на лек за индикација, доза, начин на употреба за која не е регистриран од регулаторните органи се нарекува ,,off-label” употреба и често се применува во недостаток на други алтернативи на лекување. Но ,,off-label” употребата, во случајов на семаглутид кај пациенти кои немаат дијабет, може само со препорака од страна на доктор со претходна проценка на ризиците и корисноста од употребата на лекот и строг мониторинг и контрола. Од потенцијалните ризици кои може да се јават би ги спомнала хипогликемија, гастроинтестинални проблеми (гадење, повраќање, дијареjа, запек) и воспаление на панкреасот.
Сите овие теми ќе бидат детално разработени на претстојниот трет симпозиум на ЗПАРСМ. Имате ли некаква порака до своите колеги и до сите директни или индиректни учесници на симпозиумот?
М-р фарм. Андоноска: Ние фармацевтите како здравствени работници сме подложени на целоживотна едукација која е важен сегмент во нашата професија за да бидеме во чекор со новите трендови и најновите протоколи за третман на болестите. Третиот симпозиум на тема хипертензија, дислипидемија и обезност е едно продолжување на континуираната едукација и професионален развој во спроведување на фармацевтската грижа овој пат со фокус на пациентите со хипертензија, дислипидемија и обезност.
