ПИШУВА:
М-р д-р Марија Костадиновска,
специјалист психијатар
♦♦♦♦♦♦♦
Според Светската здравствена организација стресот може да се дефинира како состојба на загриженост или ментална напнатост предизвикана од тешка ситуација.
Стресот е нормална биолошка реакција на потенцијално опасна ситуација и претставува збир на неспецифични реакции на организмот при неповолни влијанија од надворешната средина. Неговата цел е да ја одржи внатрешната рамнотежа – хомеостаза неопходна за преживување.
Постојат две форми на стрес: позитивен и негативен стрес.
Позитивниот стрес е дел од нас. Тој се појавува и делува на начин кој не предизвикува, охрабрува, мотивира, давајќи ни дополнителна енергија. Води во нови искуства, а преку одговор на телото не припрема за тешки предизвици и ни кажува како да реагираме во кризни состојби. Овој позитивен стрес ни овозможува да дадеме се од себе, работите да ги гледаме од повеќе аспекти и можности, односно делува стимулативно, и ни овозможува да живееме во полна снага.
За разлика од позитивниот, негативниот стрес е континуирано чувство на загрозеност, инфериорност и неможност да се прифатат ситуациите и предизвиците во кои сме се нашле.
Иако можат да постојат несогласувања со нив или нивното однесување, важно е да сочувствувате без оглед на нивната возраст, да се вклучите во нивните грижи и да се даде пример на надминување на состојба од аспект на возрасен. На овој начин се гради релација на доверба меѓу детето и родителот, што игра клучна улога за младите надвор од типичниот однос родител-дете
Стрес во адолесцентниот период
Адолесценцијата е период на премин од детство во зрело доба, го опфаќа периодот од 11-18 години. Во овој период, адолесцентите доживуваат широк спектар на физички промени заради развој на нивното тело и мозок. Истото опфаќа формирање на нови врски во мозокот што вклучува важни промени во префронталниот кортекс (општествените норми и правила) и покачени нивоа на хормони. Овие промени може да бидат збунувачки или неочекувани и може да предизвикаат почувствителни емоционални реакции, лутина и фрустрација.
Влијанието на животната средина
Освен растењето и физичките промени за време на адолесценцијата, тие истовремено доживуваат многу работи за прв пат:
- новини и лекции кои треба да ги совладаат,
- нови социјални врски,
- поголема одговорност,
- процес на формирање блиски пријателски групи или доживување на прва љубов.
- голем притисок за да постигнат резултати во училиште, спорт или други области од животот.
- преземат нови одговорности, во форма на работа по училиште, грижа и помош за семејството, сопствена издршка или на своето семејство.
Адолесценцијата, исто така, може да ги влоши веќе стресните ситуации, како што се финансиската несигурност, социјалната анксиозност или нездравите односи. Честопати, овие ситуации можат да бидат многу стресни пред овие тинејџери целосно да созреат.
Зголемена независност
- Младите лица при премин во зрело доба формираат нови мислења и идеи за светот, развивајќи свои замисли и желби кои се разликуваат од желбите и потребите на семејството или пријателите.
- Оваа новооткриена независност, често може да резултира со конфликт, особено кога желбите и потребите на тинејџерите одеднаш се во спротивност со желбите и потребите на оние околу нив.
- Тинејџерите, исто така, може за прв пат да станат свесни за неправдата, лицемерието и угнетувањето во светот воопшто.
Стрес кај адолесцентите поврзан со половата определба
Сè поголем број на адолесценти известуваат дека имаат родови идентитети или изрази кои се различни од полот доделен при раѓање или од нормите што им ги припишува општеството или културата.
- Ако адолесцентот прераснува во родов идентитет кој е единствен од оние околу него, тој може да доживее конфузија, изолација и малтретирање. Секое од овие може да доведе до потурбулентното искуство што веќе постои во нивниот дом, на работа или на училиште.
Симптоми на стрес во адолесцентен период:
- Конфликт со блиските – родители, негуватели, старатели, како резултат на новооформен став за себе и својата иднина кое се коси со надежите и очекувањата на родителите за своите деца. Присуство на ограничувања (ставови и забрани од родителите) што ги имале како деца, и покрај нивната новооткриена независност и идеи за светот.
- Променливо расположение – младите луѓе често доживуваат наплив на различни хормони додека созреваат и физички и интелектуално заради што имаат емоционална чувствителност, надворешна експресивност и негативно расположение, манифестирано со лутина, срам или тага почесто од вообичаено.
- Зголемен напор за справување со нечувствителните врсници, семејства или пријатели.
Родителите и блиските потребно е да ги поддржат младите возрасни во животот. При тоа неопходно е да се пристапи во средина без конфликти, со поддршка во која тие ќе можат слободно да се изразат себеси и своите грижи за светот и она што им се случува
Когнитивната невронаука ни кажува дека ваквите состојби се нормална реакција на новите искуства, одговорности и сознанија за самиот живот, а не станува збор за сериозна ментална болест (пр. биполарно афективно растројство).
Ризично однесување – искушенијата како:
– алкохол и дрога со кои може да експериментираат немудро без да знаат како тие ќе влијаат на нив,
– незаштитен секс во периодот кога за прв пат стануваат сексуално активни, не се свесни за последиците и ризикуваат (рана бременост, сексуално преносливи болести),
– небезбедно возење, акти на физичка смелост,
– однесување поттикнато од врсниците (врсничко насилство – булинг).
Справување со стресот кај адолесцентите
Родителите и блиските потребно е да ги поддржат младите возрасни во животот. При тоа неопходно е да се пристапи во средина без конфликти, со поддршка во која тие ќе можат слободно да се изразат себеси и своите грижи за светот и она што им се случува.
Иако можат да постојат несогласувања со нив или нивното однесување, важно е да сочувствувате без оглед на нивната возраст, да се вклучите во нивните грижи и да се даде пример на надминување на состојба од аспект на возрасен. На овој начин се гради релација на доверба меѓу детето и родителот, што игра клучна улога за младите надвор од типичниот однос родител-дете. Кога адолесцентите се чувствуваат охрабрени да ги надминат овие тешкотии, и на тој начин го олеснува преминот во зрело доба.
