ПИШУВА:
М-р Светлана Трнинкова
логопед, ООУ „Ванчо Прке“ – Штип
♦♦♦♦♦♦♦
П
остојат бројни расправи и теории околу тоа дали јазикот и говорот се чисто биолошки, чисто лингвистички, когнитивен или социолошки феномен. Но, сепак, јазичната и говорна способност се вродени и генетски наследени и јазикот е биолошки феномен презентиран анатомски и со соодветни физиолошки процеси кои се наоѓаат во основата на говорниот развој.
Клучна улога во организацијата на јазичната функција ја имаат Верникевата и Брокината област. Овие региони во левата мозочна хемисфера меѓусебно се поврзани со асоцијативни патишта и на овој начин се обезбедува наједноставниот облик на јазична комуникација, а тоа е автоматско повторување на зборови и реченици, односно репетитивен говор. Посложените и повисоки нивоа на комуникација поврзани со логичкото и апстрактното изразување е овозможено со поврзување на Верникевата и Брокината ареа со други области на мозокот.
Јазичната и говорна способност се вродени и генетски наследени, јазикот е биолошки феномен презентиран анатомски и со соодветни физиолошки процеси кои се наоѓаат во основата на говорниот развој
Брокината ареа е 44. поле според Бродман, и во неа се одвива трансформација на аудитивните нервни вербални сигнали пристигнати од Верникевата ареа во соодветни артикулациони секвенци. За активирањето на артикулационата програма претходат операции на сериско подредување на фонеми, морфеми, наставки во зборови, а зборовите во правилно организирани и граматички поставени реченици. Важно е да се знае дека Верникевата и Брокината област се активираат симултано, а не сукцесивно, што значи дека селекцијата на лексичките единици се одвива паралелно со антиципирање на синтаксичките и артикулационите програми.
За да имаме течен, логичен, наративен и прецизен говор кажавме дека овие две значајни области се поврзани со други области на мозокот. Таквa е суплементарната моторна говорна област која се наоѓа пред лобус парацентралис и претставува дел од општата суплементарна моторна област сместена на ниво на горна фронтална вијуга на левата хемисфера од мозочниот кортекс. Суплементарното моторно говорно подрачје е поврзано и со Брокината и со Верникевата ареа и со соодветни субкортикални структури. Најважно за нас логопедите е дека токму оваа област е одговорна за иницијацијата – започнувањето на говорната активност, како и за синтаксичката конструкција на зборовите во реченица. Во подножјето на втората фронтална вијуга се наоѓа екснеров центар, кој со помош на асоцијативни влакна директно се поврзува со Брокината ареа. Екснеровиот центар има примарна улога во реализирањето на писменото јазично изразување. Верникевата област ја зафаќа каудалната крајната третина на горната темпорална вијуга. Овде доаѓа до трансформација на примените аудитивни јазични секвенци во нервни репрезентации, кои понатаму ја активираат семантиката, а семантички означениот код во лексема. Појасно кажано – препознавање на збор со соодветно значење, крајно дефиниран збор – лексема, кој понатаму ќе го претставува и самото мислење.
Затоа и овде имаме примарни, секундарни и терциерни области во Верникевата ареа. Овие значајни кортикални структури многу тесно се поврзани со субкортикални структури на мозокот во средниот мозок – мезенцефалон, кои и тоа како треба добро да се познаваат за точно да се детектира оштетувањето и за поставување на точна логопедска дијагноза од која после ќе произлезе и соодветен логопедски третман.
Оштетување на корпус стриатум и неговите врски со фронталниот кортекс ја пореметува вербалната флуентност, генерирање на реченицата и наративната способност, кој што сакал да каже. Нуклеус каудатус има важна улога во формирањето на јазикот и говорот, поточно зборови кои се во почеста и автоматска фреквентна употреба. Фасцикулус аркуатус е сноп на асоцијативни влакна кои ја поврзуваат Брокината со Верникевата ареа и при негова лезија настанува кондуктивната афазија. Гирус супрамаргиналис одговара на 40. поле според Бродман, и е завиткан околу завршниот дел на силвиевата фисура. Ако настане лезија доаѓа до фонолошки пореметувања кои се изразуваат преку супституција, изоставување или метатеза на фонемите во тек на говорната активност. Се појавуваат и неологизми во комплет и со делумно оштетување на Верникевата ареа. Уште една многу значајна структура која треба да се има предвид кога се анализира КТМ снимка на мозокот, е и гирус ангуларис или 39. поле според Бродман, тој е спој и мост помеѓу темпоралната и париеталната област во кортекс церебри. Има многу значајна улога во реализацијата на визуелните модалитети на јазичната функција, како што се читањето и пишувањето. Уште една функција тука е застапена во која учествува гирус ангуларис, а тоа е номинативната функција, именување на предмети со соодветен збор, што значи при оштетување на гирус ангуларис ќе имаме и клиничка слика на дислексија, дисграфија и аномија.
