ПИШУВА:
Слаѓана Трајкова,
дипл. логопед-дефектолог, мастер логопед
ЈЗУ Центар за рехабилитација на патологија на вербална комуникација
♦♦♦♦♦♦♦
Има многу дефиниции кои опишуваат што е говор, но сепак, би ја издвоила дефиницијата која често може да се сретне во литературата. Говор претставува облик на научено човечко однесување, кое служи како средство за личен израз, но и како средство за комуникација.
Тоа е главен фактор за развивање на една личност, потребен за социјализација. Особено кога се работи за дете треба да знаеме дека говорот се учи и не само кога е мало, се учи и се усовршува и понатаму во текот на целиот живот. Природна функција која ни е дадена на нас луѓето, која е стекната и преку неа искуствено созреваме, но и органски созреваме и се развиваме. Непроценливо е значењето на постоењето на говорот – помага личноста психички да се изрази, созрее и да се одржува понатаму во животот.
Денес сите ние живееме во едно брзо и динамично време во кое се бара да се има и брза мисла, убаво и правилно образложена и разјаснета, пренесена кон друг, преку говорот. Се бара да се разбереме со другите луѓе, да ја споделиме нашата потреба, намера, без да повредиме некого. Затоа треба да се учи говорот, да го разбереме како зададена задача која треба да се исполни, вештина, да ја преземеме улогата на говорник кој знае да зборува, говорник кој треба да се усовршува.
Кога детето ќе влезе во училиштето, неговиот јазик се менува, се трансформира и наликува на архиктектура, која мора за жал, да се сруши и на истото место повторно да биде изградена и проширена спрема нацртот на архитектот, во нашиот случај наставникот
Денес живееме во време кое бара да се има и јазична култура. Доколку детето од мало не се учи на јазична култура или не работиме на неговото јазично воспитување може да се појават лингвистични, психолошки, па и социјални тешкотии. Добриот изговорен збор е повеќе од потребен во денешно време, потребен е во секое поле од нашето живеење. Погрешно е кога некој ќе каже – моето дете знае да зборува… Треба да се прашаме што зборува и дали мисли кога зборува, дали кога зборува може да повреди некого… Се бара континуирано развивање на овие сложени способности сукцесивни во самото време. Ако не можеме да потврдиме дека нема мислење без јазик, тогаш со сигурност можеме да потврдиме дека јазикот ја менува природата на самото мислење. Јазикот заедно со мислењето се поврзани, народно кажано – јазикот и мислењето се како браќа по крв.
Кога ќе седне во училишната клупа детето со себе го носи оној т.н. сленг јазик, или јазик научен од улицата. Оваа форма на сленг јазик има силна и привлечна моќ помеѓу децата – како да се натпреваруваат кој ќе каже нешто поинтересно, за да привлече поголемо внимание. Знаат дека овој сленг јазик возрасните многу и не им го прифаќаат и бараат од нив ова постепено да се отфрли
Развивањето на говорот не се состои само од совладување на едноставните упатства – тоа е склоп на една цела низа на видувања кои природно се појавуваат и развиваат. Секое дете треба да го учи и да го развива осмислениот говор, во склад со неговата возраст. Од мало да се учи да донесува правилни решенија за решавање на некој проблем, правилно да мисли и да размислува, да донесува правилен суд и заклучок.
Интересен е периодот кога детето ќе тргне на училиште и ќе седне во училишната клупа. Се добива слика како да не е истиот тој говор што го има слушано дома, во домашни услови, некако поинаков говор, поинаков јазик… Како такво од мало со себе ја носи целата јазична структура која ја има научено од дома или од средината во која живеело. Со себе го носи севкупното јазично воспитување и јазичната култура, ги носи манирите од дома, навиките, обичаите… Со себе ги носи и оние јазични изрази кои ги има слушнато од улицата, од другарчињата.
Јазичното воспитување во образовниот процес може да се разбере како искоренување или отфрлање на сè она што го има детето донесено и научено од улица. На нивно место негативните и лоши говорни изрази се заменуваат со позитивни и добри говорни изрази. Се отфрлуваат штетните и се вметнуваат нови, сосем поинакви корисни и употребливи изрази
Кога ќе седне во училишната клупа со себе го носи оној т.н. сленг јазик, или јазик научен од улицата. Оваа форма на сленг јазик има силна и привлечна моќ помеѓу децата – како да се натпреваруваат кој ќе каже нешто поинтересно, за да привлече поголемо внимание. Знаат дека овој сленг јазик возрасните многу и не им го прифаќаат и бараат од нив ова постепено да се отфрли. Многу од родителите ќе слушнат од своите деца недолични зборови, па истите ги опоменуваат. Знаат да кажат: „Ма, ние не зборуваме така по дома, ова го има сигурно научено од другите деца. Слуша како тие зборуваат и мисли дека треба така да се кажува, учи од децата, ги слуша кога си игра, го има тоа слушнато…“
И навистина умеат да употребуваат такви јазични изрази кои не се пријатни за слушање и истите прават неубава атмосфера во опкружувањето. Како пример би навела неколку: тргни се бее, бегај бее, дај мори, будала си ти, глупав еден, дебел еден, кажи брат, старо аро, никад со тебе, секад за тебе…
Спротивно на ова, кога ќе се седне во училишните клупи ваквите или слични вакви јазични изрази некако ги нема. Ги нема и не можат да се сретнат во училишниот материјал кој треба да се чита, пишува, прераскажува… Ги нема во стихотворбите кои се учат напамет, ги нема во лектирите, во текстовите, во приказните… ниту пак наставникот дозволува или одобрува да се кажуваат вакви т.н. грди зборови. Говорот кој треба да се учи во училиштето изобилува со релативно сложена структура и сè повеќе има апстрактно значење. Јазичното воспитување во образовниот процес може да се разбере како искоренување или отфрлање на сè она што го има детето донесено и научено од улица. На нивно место негативните и лоши говорни изрази се заменуваат со позитивни и добри говорни изрази. Се отфрлуваат штетните и се вметнуваат нови, сосем поинакви корисни и употребливи изрази.
Детскиот јазик наликува на градба или конструкција.
Англискиот психолог Луис има напишано: „Кога детето ќе влезе во училиштето, неговиот јазик се менува, се трансформира и наликува на архиктектура, која мора за жал, да се сруши и на истото место повторно да биде изградена и проширена спрема нацртот на архитектот, во нашиот случај наставникот.“ Шемите на детското искуство кои ги има претходно стекнато се живи и активни, но кога ќе дојде во училиштето во детската личност се испреплетуваат јазикот од улицата, јазикот од дома и јазикот од другарите. Сето ова, преку учење на училишниот материјал, читање и пишување го трансформира детето во сосема друга личност, го внесува во поинакво јазично изразување. Преку писмениот материјал, писмениот говор го развива апстрактното мислење и сето тоа прави од детето да се изгради добра личност, корисна за социјалната заедница.
