Децата чувствуваат силни емоции уште од мали нозе. Иако понекогаш ги доживуваме како нешто сосема друго, детето почнува да чувствува големи и важни емоции веќе околу првиот роденден. Прашање е само како ќе ги доживеат и како ќе ги изразат. Токму затоа е важно да ги научиме да ги препознаваат и изразуваат своите чувства – исто како што ги учиме да пишуваат бројки или букви.
Емоциите ни помагаат да разбереме што се случува во нас и околу нас. Кај малите деца, кои сè уште немаат доволно искуство, емоциите често се единствената реакција на ситуациите. Затоа е важно да ги научите барем на основните чувства. Четирите најважни и најголеми емоции се лутина, тага, страв и љубомора. Еве како да ги научите да ги препознаваат и како за нив да разговарате со децата.
- Лутина
Лутината не е нужно негативна емоција, како што често ја перципираме. Како и сите други, таа е важна и корисна. Децата често се лутат кога работите не одат како што треба – на пример, кога некој ќе им ја земе играчката. Во тој момент се јавува таканаречениот рефлекс „бори се или бегај“, а детето може да реагира со викање, испад или удирање некого. Лутината може да изгледа ирационално, но кај малите деца често е нормална и природна реакција на неправдата што ја чувствуваат.
Што треба да направите?
- Дајте име на емоцијата: „Ми се чини дека си навистина лут“.
- Внимавајте да не употребувате изрази како „Гледам дека ти…“, бидејќи можеби тоа не е лутина, но детето е тажно или исплашено и важно е да му дадете простор само да се поправи.
- Објаснете ја емоцијата: „Понекогаш работите не одат како што сакаме и тоа може да не налути“.
- Поттикнете го детето да ги изразува чувствата со зборови, на пример: „Не ми се допаѓа кога ми ја земаш играчката“. Што друго можете да направите?
- Покажете ги емоциите на ликовите од приказните или цртаните филмови и прашајте го детето како мисли дека се чувствува ликот – вака се развива емпатијата кај детето.
- Тага
Децата може да се чувствуваат тажни кога некој им недостига, кога се чувствуваат исклучени или кога нешто или некој ги разочара. Проблемот настанува ако не знаат да препознаат зошто се тажни. Тогаш тагата може да се претвори во гнев и да доведе до излив.
Што треба да направите?
- Препознајте ја тагата: солзите, повлекувањето или дури и гневот може да бидат знак на тага.
- Дајте му простор на детето: наместо да го прекинувате или да се обидувате да ги поправите работите, седнете до детето, прегрнете го и бидете таму.
- Споделете го сопственото искуство на тага за да покажете дека ова чувство е нормално и дека може да се зборува.
Што друго можете да направите? Направете графички приказ на чувствата со емотикони каде децата ќе можат да покажат како се чувствуваат дури и кога немаат соодветни зборови за тоа.
- Страв
Стравот често произлегува од несигурност или анксиозност. Иако некои стравови се очекувани во развојот (страв од темнина, страв од одвојување од родителите), може да се појават и други стравови кои можат да потекнуваат од медиумите или од реалниот живот.
Што треба да направите?
- Потврдете ја емоцијата: „Звучи како навистина да те исплаши“.
- Бидете искрени: ако не го знаете одговорот на прашањето на детето, кажете дека ќе го разгледате заедно. Помогнете им да се изразат преку приказни или книги за стравови.
- Љубомора
Децата можат да почувствуваат љубомора уште на неколку месеци – на пример, кога мама прегрнува друго дете. Подоцна доаѓа материјалната љубомора („Зошто има подобра играчка?“) и социјалната љубомора („Зошто не бев поканет на роденденска забава?“).
Што треба да направите?
Не минимизирајте ги емоциите на детето: дури и ако ситуацијата ви изгледа тривијална, таа може да биде многу важна за детето. Помогнете му на детето повторно да се фокусира на она што го има: повеќе време со родителите, можност за стекнување нови пријатели итн. Ако знаете дека доаѓа потенцијално „чувствителен“ момент (на пр. роденден на брат или сестра), подгответе го детето однапред.
