Терминот „хиперактивност“ станал многу популарен и денес под него често се подразбира сè – живо дете, полно со енергија, постојано во движење, разговорливо и љубопитно.
Ако вашето дете е такво, тоа не значи дека има хиперактивен синдром АДХД, кој опфаќа група различни симптоми на нарушена концентрација, придружена со немир и импулсивност. АДХД е невроразвојно нарушување за кое се проценува дека погодува од 8 до 11 проценти од децата од училишна возраст и двапати почесто се јавува кај машките деца.
Многу карактеристики на АДХД често се забележуваат пред четвртата година од животот, а стануваат очигледни кога детето тргнува во училиште – не може долго да слуша мирно, да ја одржи будноста и да се вклучи во конкретни задачи. Поради невнимание, хиперактивност и импулсивност, детето со АДХД тешко учи и тешко се прилагодува на општествените правила. Како последица, се чувствува неприфатено и изолирано од врсниците.
Родителите треба да знаат дека АДХД е биолошки условено нарушување, значи не е само фаза што ќе помине, не е резултат на лошо воспитување, ниту знак за „лошо“ дете, нагласуваат лекарите.
Многу деца понекогаш се импулсивни
Хиперактивноста се манифестира така што детето често мафта со рацете или нозете, се врти, се витка, постојано станува дури и кога се очекува да седи на место, претерано трча, скока или се качува кога тоа не е соодветно. Тешко му е да се игра мирно, често премногу зборува, е гласно, постојано е во движење, лесно се возбудува, нагло посегнува по предмети, е немирно и неуморно.
Нарушувањето на вниманието значи дека детето тешко одржува концентрација, изгледа како да не слуша дури и кога директно му се обраќаме, тешко организира задачи и активности. Често губи работи, лесно се одвлекува од надворешни стимули, побавно учи од другите деца, е расеано и има проблеми со следење инструкции и завршување на задачи.
Недостатокот на контрола на импулсите се гледа по тоа што детето има потешкотии со чекање ред, често прекинува и пречи на другите, бурно реагира емоционално без да ги предвиди последиците, дејствува пред да размисли. Прескокнува од една активност на друга, не може да чека некој да заврши реченица или дејство, прекинува разговор, се наметнува на другите, не чека инструкции и не може да ги прифати правилата на играта.
Секако, треба да се има предвид дека не само хиперактивните деца ќе ги покажат овие симптоми. Поголемиот дел од здравите деца понекогаш ќе покажат импулсивност и краткотрајна концентрација, што често зависи од интересот и е сосема нормално однесување – и не мора да значи дека станува збор за АДХД.
Изливи на бес
АДХД кај децата пред сè се препознава по тоа што го отежнува прилагодувањето и нормалното функционирање во вообичаени социјални ситуации, вклучувајќи ги оние дома и во училиште.
Покрај нарушената концентрација и хиперактивност, може да се појави и фрустрација со изливи на бес, спротивставување и непослушност, па дури и насилство. Во некои случаи АДХД претставува голема пречка за воспоставување пријателства и чувство на прифатеност во општеството. Затоа може да се појави и намалена самодоверба, анксиозност, нарушувања во спиењето, промени во расположението, па дури и депресија.
АДХД и предвремено породување
Точната причина за појава на нарушувањето сè уште не е позната. Се претпоставува дека станува збор за генетска предиспозиција која се манифестира во поинаков начин на функционирање на мозокот. На пример, АДХД кај децата предизвикува ниско ниво на допамин – невротрансмитер кој овозможува пренос на информации меѓу невроните во централниот нервен систем.
Исто така, со помош на ПЕТ-скен (позитронска емисиона томографија) може да се визуелизира намалена активност во деловите на мозокот одговорни за внимание, социјална проценка и моторика.
Некои истражувања покажуваат поврзаност меѓу АДХД кај децата и употребата на алкохол, дроги или пушење кај мајките за време на бременоста. Други укажуваат дека стероидни инјекции што се даваат на бремените жени за да се спречи предвремено породување може негативно да влијаат врз развојот на детето и да предизвикаат емоционални проблеми подоцна во животот.
Научници од Лондон (School of Public Health, Imperial College) наведуваат дека ваквиот третман кај трудници може да го зголеми ризикот од ментални нарушувања, вклучувајќи го пореметувањето на вниманието со хиперактивност – т.н. АДХД, кој сè почесто се дијагностицира кај децата.
Како се поставува дијагноза?
Според клиничките упатства, за да се постави дијагноза АДХД, симптомите мора да се појавуваат во најмалку две различни средини, на пример – во градинка и дома, и тоа до седмата година од животот. Бидејќи АДХД кај децата се манифестира како група симптоми, голема улога во поставувањето на дијагнозата имаат набљудувањата на родителите, наставниците, тренерите, пријателите и другите блиски личности.
Важно е исто така да се направат физички, невролошки и психолошки тестови, за да се разликува АДХД од други состојби со слични симптоми. Многу знаци на АДХД може да укажуваат и на други развојни нарушувања, особено во предучилишна возраст. Подоцна, во детството, АДХД полесно се препознава по моторниот немир (разни движења со рацете, неможност за мирување).
Третман на АДХД
Стандардниот третман на деца со АДХД вклучува примена на лекови (психостимуланси) и бихевиорална терапија. Не постои специфичен лек за потешкотиите кај децата со АДХД. Се користат различни видови лекови, најчесто стимуланси на централниот нервен систем – иако тоа звучи парадоксално. Стимулансите го зајакнуваат инхибиторниот ефект на префронталниот кортекс и на тој начин ја намалуваат хиперактивноста.
Тие можат да го намалат невниманието, импулсивноста и агресијата кај децата на училишна возраст и да ја подобрат моторната координација и ракописот. Заедно со третманот, овие лекови го подобруваат однесувањето и социјалното функционирање на детето, како и нивното внимание.
Бејхевиоралната терапија се однесува на психотерапија насочена кон подобрување на моделите на однесување во различни околности и е корисен додаток на лековите. Овој вид советување може да им помогне на децата да го разберат АДХД, како и да им обезбеди механизми за справување со сопствените емоции. Исто така, може да им помогне на родителите подобро да се справат со одредени ситуации.
