ПИШУВА:
Д-р Снежана Палчевска – Коцевска,
специјалист педијатар
♦♦♦♦♦♦♦
Лактозата е шеќер кој се наоѓа во млекото и млечните производи. Тоа е еден од основните јаглехидрати кои ги консумира човекот. За искористување на енергијата од овој шеќер е потребен ензим кој ќе го разложи во два прости шеќери, за што е потребен ензим. Лактаза е дигестивен ензим кој се наоѓа во ресичките на тенкото црево и служи за да го разложи овој комплексен, дисхахариден шеќер, на два едноставни шеќери, гликоза и галактоза. Овој едноставен шеќер потоа се апсорбира во тенкото црево, стигнува до крвта и е еден од главните нутритиенти.
Најдобар третман на интолеранција на лактоза е комбинација на модификација на исхраната и земање додаток на ензими за да помогнат при варење на лактозата
Кога нема соодветна продукција на овој ензим во цревните ресички кај некоја индивидуа, овој процес е оневозможен и таа индувидуа е интолерантна на лактоза.
Интолеранцијата на лактоза и алергијата на протеини на кравјо млеко понекогаш се доста слични по симптомите, но тие се сосема различни состојби. Интолеранцијата на лактоза е всушност проблем со дигестијата на храната поради недостаток или недоволна активност на ензимот лактаза. Алергијата на протеините на млеко се должи на алергискиот одговор, односно го вклучува имунитетот, а може да доведе дури и до анафилакса. Алергиите на млеко имаат тенденција да се појавуваат во текот на првата година од животот, додека дигестивниот систем на новороденчето е сè уште доста незрел. Интолеранцијата на лактоза може да започне во детството, но може и подоцна.
Сите бебиња се раѓаат со лактаза во цревата. Бебињата кои се родени предвреме, имаат поголема веројатност да имаат интолеранција на лактоза, која е поврзана со растот, созревањето на функциите на дигестивниот систем, а со тоа и на лактаза. Оваа состојба обично трае само кратко време по раѓањето. Сепак, поголемиот дел од предвремено родените новороденчиња ќе можат да консумираат формула што содржи лактоза и мајчино млеко. Како што старее човекот, така и активноста на ензимот лактаза се намалува.
Лактоза освен во млекото и млечните производи, како што се сладолед, јогурт и сирење, може да се најде и во лебот и сличните печива, во процесираните житарки за појадок, во инстант компирот, во некои супи, преливи итн. Лактозата исто така ја има и во мајчиното млеко и во стандардните млечни формули за новороденчиња.
Симптоми
Симптомите на лактозна интолеранција започнуваат околу 30 минути до два часа по јадење или пиење храна што има лактоза, а тоа се главно млечни производи. Изразеноста на симптомите е во зависност од количината на лактоза која се внесува и треба последователно да се дигестира. За повеќето луѓе, интолеранцијата на лактоза се развива со текот на времето. Симптомите може да започнат во адултното доба, но може и да се јават во доенечкиот период и во раното детство.
Кога постои лaктозна интолеранција, тогаш лактозата не се вари правилно во тенкото црево, односно таа неразложена оди низ цревата се до дебелото црево. По стигнувањето во дебелото црево, таа се распаѓа со помош на нормалните бактериска флора што се наоѓа таму. Овој распад резултира со производство на јаглерод диоксид и гасови на водород. Гасовите доведуваат до следниве вообичаени симптоми: абдоминална дистензија и болка, подждригнување, кркорење на цревата, испуштење на гасови и дијареја. Кај лактозната интолеранција столиците при дефекација се воденести и експлозивни.
Симптомите на интолеранција на лактоза можат да започнат за време на детството или адолесценцијата и имаат тенденција да се влошуваат со возраста. Тежината на симптомите обично е пропорционална на количината на млечен шеќер што е внесена со оброците.
Причини
Разликуваме повеќе причини за лактозна интолеранција.
Конгенитален дефицит на лактаза е многу ретко нарушување во кое бебињата не можат да ја разградат лактозата во мајчиното млеко или формула. Гените наследени од родители го предизвикуваат ова нарушување. Овој вид на интолеранција резултира во тешка дијареја, и ако не се хранат со формула за бебиња без лактоза, тие бебиња може да развијат сериозна дехидратација и губење на тежината.
Интолеранцијата на лактоза и алергијата на протеини на кравјо млеко понекогаш се доста слични по симптомите, но тие се сосема различни состојби. Интолеранцијата на лактоза е всушност проблем со дигестијата на храната поради недостаток или недоволна активност на ензимот лактаза. Алергијата на протеините на млеко се должи на алергискиот одговор, односно го вклучува имунитетот, а може да доведе дури и до анафилакса
Примарен дефицит на лактаза: Оваа состојба е многу ретка и се јавува кога бебињата се раѓаат со недостаток или отсуство на ензимот лактаза. Бебињата ја наследуваат оваа состојба со добивање на еден ген што го предизвикува овој проблем од секој од нивните родители, иако и двајцата родители можат да бидат толерантни на лактоза. На овие бебиња им е потребна специјализирана формула со друг вид шеќер како што е сахарозата, која се во состојба да ја варат.
Секундарен дефицит на лактаза: Најчеста причина за привремена нетолеранција на лактоза кај доенчиња и мали деца, вообичаено после инфекција на гастроинтестиналниот тракт, поради оштетувањето на слузницата на тенкото црево. Ротавирусот и Giardia-паразитозата се два најчести предизвикувачи после кои се јавува привремена интолеранција на лактоза. Секундарниот дефицит на лактаза го има и кај целијакијата, интолеранција на глутен, кај Кроновата болест итн. Овој тип на лактозна интолеранција е минлив, вообичаено се повлекува во рок од три до четири недели, односно кога слузницата на цревата ќе се врати во нормала.
Стекнат недостаток на лактаза
Многу лица се здобиваат со интолеранција на лактоза како што стареат. Оваа состојба се должи на нормално опаѓање на количината на ензимот лактаза присутна во тенкото црево како што старееме. Иако лактозата е важен дел од исхраната кај доенчиња и мали деца, таа е застапена со само 10 % од внесот на шеќери кај возрасните.
Дијагноза
Интолеранцијата на лактоза се дијагностицира најчесто со тестот на издишан водород. Бидејќи е генетски условена, може да се дијагностицира и со генетска анализа за лактозна интолеранција.
Третман
Најдобар третман на интолеранција на лактоза е комбинација на модификација на исхраната и земање додаток на ензими за да помогнат при варење на лактозата. Обично е потребно одредено намалување на дневниот внес на лактоза. Постојат и примери кога интолерантноста не е многу изразена, па тогаш може и да се внесува и толерира релативно поголема количина на лактоза. Алтернативи на млекото за лицата кои се интолерантни на лактоза се безлактозни млечни формули, млека на база на растенија како што е млеко од соја, бадемово млеко итн. Кај децата секогаш се советува давање на адаптирани млечни формули кои се без лактоза, како и суплементи на витамин Д3 во исхраната.
