ПИШУВА:
Доц. д-р Марија Младеновиќ
педијатар-неонатолог
Општа болница Ваљево, Србија
♦♦♦♦♦♦♦
ПРАВИЛНА ИСХРАНА
КЛУЧЕН ФАКТОР ВО ПРЕВЕНЦИЈА НА ПАТОЛОШКОТО СТАРЕЕЊЕ
(III дел)
А
долесцентната исхрана е специфична поради брзиот раст и хормонските промени кои го одбележуваат овој период, а најмногу се одразува на коскено-зглобниот систем, појавата на дебелина и кардиоваскуларното здравје подоцна во животот. Имајќи предвид дека најголемата ретенција на калциумот е во раниот пубертет и дека до 40% од коскената маса кај девојчињата се формира за време на адолесценцијата, јасно е значењето на обезбедување доволно калциум, пред се, преку исхраната. Доколку во овој период не се постигне оптимална коскена маса, се намалуваат резервите кои треба да го компензираат губењето на коските подоцна во животот, што, покрај другите фактори (низок индекс на телесна маса, генетски фактори, пушење цигари и отсуство на физичка активност), влијаат на појава на остеопорозата во адултна доба и старост.
Денеска е се поприсутен наглиот развој на дебелина кај адолесцентите. Зголемена телесната тежина, посебно ако е придружена со зголемен обем на половината кај обата пола е поврзана со поголем ризик за настанување на кардиоваскуларни заболувања и мозочен удар, дури и во отсуство на другите фактори на ризик. Дебелината (обезноста) сама по себе ја забрзува работата на срцето, влијае на зголемување на артерискиот притисок, холестеролот и триглицеридите, додека ги намалува заштитните фракции на холестеролот и го зголемува ризикот од развој на дијабетес мелитус.
Иако не можеме целосно да ги искорениме хроничните заболувања што го карактеризираат патолошкото стареење, важно е да се знае дека правилната исхрана и здравиот начин на живот од најраната фаза на животот па се до длабока возраст, можат да влијаат на нивниот тек и компликации
Хипергликемијатата, заедно со други метаболички ефекти, освен на кардиоваскуларниот систем покажува негативен ефект не само на адултниот, туку и на мозокот во развој, што треба да се земе предвид при советување на адолесцентите за правилната исхрана. Од друга страна, исхраната која ја коригира инсулинската резистенција, нискокалорична, со антиоксидантни/антиинфламаторни особини, доведува до намалување на телесната маса, исчезнување на маркерите на системско и адипозно воспаление и подобрување на когнитивните способности. Исто така, распоредот на оброци, во склад со новите сознанија од хронобиологијата, игра важна улога во превенција на дебелината, па уште од раното детство се советува оброците да бидат редовни, со задолжителен појадок и без обилна, доцна вечера, со доволно сон во мирна, темна просторија (7).
Намалувањето на когнитивните способности поврзано со стареењето, како и нивната екстремна манифестација, деменцијата, се комплексни состојби со се уште недоволно расветлена етиологија. Иако истражувањата на полето на невродегенеративните заболувања се многубројни во последните децении, фармаколошката терапија сè уште не е успешна, така што во фокусот се исхраната и начинот на живот, како клучни фактори во превенција и клинички третман на овие пациенти. Имајќи предвид дека невроинфламацијата и оксидативното оштетување се во патофизиолошката основа на когнитивното пропаѓање, витамините, минералите и други микронутриенти со изразени антиоксиданти и антиинфламаторни својства, честопати се испитуваат како фактори за модулирање на болеста. Исто така, бројни студии укажуваат на важноста на n-3 сериите на масни киселини, а особено докосахексаеоничната и еикосапентаенската, во клиничкиот третман и превенцијата на болестите. Иако сите аргументи од студиите за поединечни хранливи материи го потврдуваат нивното биолошко значење, тоа нужно не значи и поволен ефект врз когнитивните функции, посебно кај старите лица.
Неколку обрасци на исхрана, вклучително и медитеранската диета богата со овошје, зеленчук, риба и маслиново масло, покажале поволно влијание врз здравјето, а посебно врз когнитивните функции, што се објаснува со синергистичкиот ефект на различните нутритивни компоненти во храната
Ова е особено точно доколку микронутриентите се земаат во облик на суплементи, особено поединечно. Истражувано е исто така и влијанието на посебни обрасци на исхрана врз здравјето генерално, превенцијата на хронични заболувања и квалитетот на животот на старите лица. Неколку обрасци на исхрана, вклучително и медитеранската диета богата со овошје, зеленчук, риба и маслиново масло, покажале поволно влијание врз здравјето, а посебно врз когнитивните функции, што се објаснува со синергистичкиот ефект на различните нутритивни компоненти во храната.
Бројни епидемиолошки студии ја поврзуваат исхраната и Алцхајмеровата болест и укажуваат дека ризикот за нејзино појавување може да се модифицира со интервенции во исхраната. Добро контролираните рандомизирани студии, сепак, не истакнуваат ниту еден поединечен образец на исхрана, туку препорачуваат усвојување на здрав начин на живот и исхрана, со соодветна физичка и социјална ангажираност кои го намалуваат кардиоваскуларниот ризик и поволно придонесуваат за васкуларните компликации и деменција (8,9).
Начинот на подготовката на храната денеска се почесто се наоѓа во фокусот на превенција и ублажување на симптомите на болестите поврзани со стареењето. Процедурата на термичка обработка на храната не само што може да ги модифицира оригиналните хранливи материи и да доведе до нивно губење, туку и до создавање на токсични супстанции, како што се крајните продукти на гликација, кои се апсорбираат во цревата и придонесуваат во процесот на стареење, но исто така и егзацербација на невродегенеративните и други болести поврзани со стареењето (9,10).
Ако за неколку децении очекуваме една четвртина од човештвото да ја наречеме стара, од индивидуален, но и општ интерес е тој дел од популацијата да старее здраво, да биде долго функционално независен и својот живот колку год и да трае да го помине квалитетно. Иако не можеме целосно да ги искорениме хроничните заболувања што го карактеризираат патолошкото стареење, важно е да се знае дека правилната исхрана и здравиот начин на живот од најраната фаза на животот па се до длабока возраст, можат да влијаат на нивниот тек и компликации. За разлика од претходните пристапи, кога советувањето за здрава исхрана главно се состоело од забрани, денешното гледиште за превентивната и терапевтската улога на исхраната треба да е проактивно, и во фокусот на превенцијата на секое ниво и во тек на целиот живот, да ги стави хранливите материи со поволно влијание врз здравјето. Здравите намирници, наместо додатоците, со адекватно физичко и социјално ангажирање, ќе придонесат за подобро здравје и поквалитетен живот во староста.
ЛИТЕРАТУРА:
7. Nyаrаdi A, Li J, Hickling S, et аl. Te role of nutrition in children’s neurocognitive development, from pregnаncy through childhood. Front Hum Neurosci. 2013;7:97.
8. Uаuy R, Dаngour AD. Nutrition in brаin development аnd аging: role of essentiаl fаtty аcids. Nutr Rev. 2006;64(5 Pt 2):S24-33.
9. Bаrnаrd ND, Bush AI, Ceccаrelli A, et аl. Dietаry аnd lifestyle guidelines for the prevention of Alzheimer’s diseаse. Neurobiol Aging. 2014;35 Suppl 2:S74-8.
10. Abаte G, Mаrziаno M, Rungrаtаnаwаnich W, et аl. Nutrition аnd AGE-ing: Focusing on Alzheimer’s diseаse. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:7039816.
