Некои работи како возрасни интуитивно ги разбираме и без резултатите од научните психолошки истражувања. Но, ако малку подлабоко навлеземе во психологијата, тие исти работи можат да ни станат уште појасни и да ни помогнат да станеме родители кои:
-
полесно го прифаќаат своето дете со сите негови емоции и состојби,
-
полесно се прифаќаат себеси како родители кои со некои аспекти од развојот потешко се справуваат,
-
полесно ги прифаќаат воспитувачите со сите нивни доблести и маани како партнери во воспитувањето.
Кога зборуваме за правилен емоционален развој кај детето, важно е да знаеме дека тој опфаќа повеќе различни аспекти. Логично е да очекуваме детето да биде барем просечно развиено во секој од нив, односно да не отстапува од нормите за својата возраст – во овој случај, предучилишната.
Според американскиот психолог Даниел Голман, познат по популаризацијата и новото сфаќање на емоционалната интелигенција, EQ не само што постои, туку е и поважен од IQ. Тој ги вклучува следните клучни способности:
Самосвест или свесност за сопствените емоции
(препознавање и доживување на емоциите)
Децата уште од најрана возраст го доживуваат целиот спектар на емоции, но не се свесни за нив од самиот почеток. Токму затоа често чувствуваат фрустрација – не разбираат што се случува во нивната глава, знаат само дека чувството не е пријатно, особено кога станува збор за тага, страв или лутина.
Затоа е важно воспитувачите во групата да препознаат кога детето се наоѓа во силна емоција, да му одразат како се чувствува и тоа да го вербализираат на начин разбирлив за детето. Кога ова ќе се повтори повеќе пати, детето ќе научи да ја поврзува својата состојба со конкретна ситуација и подобро да разбира како и зошто се чувствува.
Особено е важно воспитувачите да ги вербализираат и своите емоции – и пријатни и непријатни – бидејќи на тој начин децата добиваат уште повеќе можности за учење и препознавање на емоциите.
Саморегулација или контрола на емоциите
(управување со емоционалните реакции)
Откако ќе научат да ги препознаваат своите емоции, следниот чекор е да научат да ги контролираат, односно да ги изразуваат на општествено прифатлив начин. Овој дел често е потежок, бидејќи во неговата основа стои темпераментот со кој детето е родено и кој има генетска предиспозиција.
Сепак, темпераментот не е оправдување за удирање на други деца, фрлање по под или уништување предмети. Затоа е важно уште од јасличка возраст детето да добива повратни информации за своите реакции и, доколку е потребно, да биде насочувано кон поадекватни начини на однесување.
Воспитувачите тука имаат исклучително важна улога – децата со поизразен темперамент да ги насочуваат кон прифатливи реакции во фрустрирачки ситуации, а децата склони кон потиснување на емоциите да ги охрабруваат на поотворено изразување.
Исто така, децата многу учат и од емоционалните реакции на возрасните – од односот на воспитувачите со нив, со родителите при доаѓање и заминување од градинка, како и со колегите. Она што возрасните често не го прават, а е исклучително важно, е зборувањето за сопствените реакции и извинувањето кога ќе реагираат несоодветно. Така децата учат дека емоциите понекогаш се тешки за контрола, дека сите грешиме и дека е важно грешката да се препознае и следниот пат да се реагира без да се повреди другиот.
Препознавање на туѓите емоции и соодветен одговор
(емпатија)
Емпатијата е вештина што се учи, иако делумно зависи и од темпераментот – некои деца природно ќе бидат посклони кон емпатично однесување од други. Децата уште од рана возраст почнуваат да ги препознаваат емоциите кај другите, а околу четвртата година почнуваат да ги поврзуваат и со сопствените.
Затоа, во раната возраст емпатичните реакции се спонтани и ненамерни, речиси интуитивни, додека подоцна стануваат свесни и намерни. Воспитувачите секојдневно ги учат децата на емпатија – на „ставање во туѓи чевли“ – преку сликовници, драматизации и игри, но и преку застанување во конкретни ситуации кога едно дете е повредено од друго.
Преку разговор, целта е детето што повредило некого да го освести својот постапок и да се обиде да ги препознае емоциите на другото дете. Кога децата ќе научат да ги препознаваат туѓите емоции, важно е секое емпатично однесување да се пофалува – за да станува сè почесто и посилно.
