ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Аутизмот е сериозна невроразвојна состојба, која го оневозможува нормалниот раст и развој на мозокот и предизвикува сериозни потешкотии во психолошкиот апарат на детето и неговото функционирање. Нема мозочна функција која аутизмот нема да ја засегне“, објаснува науч. сор. д-р сци. Татјана Зорчец, психолог, специјалист по клиничка психологија, доктор на медицински науки, ЈЗУ Клиника за детски болести. Оттука, потенцира д-р сци. Зорчец, раната идентификација и раната интервенција се клучни за овие деца да постигнат што поповолен краен исход и функционалност. „Терапевтските интервенции служат за да олеснат дел од овие потешкотии, иако нема златен стандард во тоа која интервенција е најефикасна. Додека не се пронајде кој е причинителот и која е најсоодветната интервенција за аутизмот, на научниците и клиничарите им останува да бараат нови, иновативни, нештетни и неинвазивни интервенции кај децата со аутизам, во обид да го подобрат нивниот и животот на нивните семејства“, вели д-р сци. Зорчец, која е лидер на интернационалниот тим на проектот „Синергија помеѓу хуманоиден робот и личен мобилен уред, како нова алатка за интервенција кај деца со аутизам – SMART“.
Д-р Зорчец, Вие сте лидер на интернационалниот тим на проектот наречен SMART, кој ја проучува употребата на хуманоидниот робот Каспар во третман кај децата со аутизам. Може ли да ни кажете нешто повеќе за оваа нова асистирана технологија и Вашето учество во проектот?
Науч. сор. д-р сци. Зорчец: Република Македонија е лидер на меѓународен проект, финансиран од фондовите на Европска Унија, во кој учествуваат и Велика Британија, Хрватска и Израел, со наслов „Синергија помеѓу хуманоиден робот и личен мобилен уред, како нова алатка за интервенција кај деца со аутизам – SMART“. Целта на овој проект е да се проучи како употребата на асистирана технологија може да им помогне на децата со аутизам да усвојат нови знаења и вештини, во комбинација со другите терапевтски приоди кои детето ги прима.
Повеќето деца со аутизам брзо и многу позитивно реагираат на Каспар. Тие препознаваат дека не се работи за човечко битие, што е предност во оваа интервенција, но и дека има човечки карактеристики. Повеќето од нив многу лесно влегуваат во интеракција со Каспар, сакаат да го допираат, да се играат со него, да го имитираат
Покрај употребата на роботика, во проектот ќе се изготви и апликација за личен мобилен уред со имиџ на роботот, која родителите ќе можат да ја употребуваат и во домашни услови и со тоа да ја продолжат интервенцијата и вон институциите. Се работи за нов, иновативен приод во комуникацијата со децата со аутизам, на начин кој им е интересен, конзистентен и приемчив. Тимот е мултидисциплинарен, составен од психолози, специјални едукатори и рехабилитатори, логопеди и информатичари. Проектот трае две години и резултатите допрва треба да ги евалуираме. Истражувањата со Каспар досега се одвивале во истражувачки лаборатории и ова е прв пат да се проучува и во клинички контекст. Роботот е прототип, се уште не е достапен за слободна продажба, па резултатите од овој проект се мошне битни за понатамошни импликации и употреба на оваа технологија.
Кој е всушност Каспар, како функционира и што може тој да направи со дечињата со аутизам?
Науч. сор. д-р сци. Зорчец: Каспар е хуманоиден робот со големина на дете, дизајниран како социјален медијатор за подобрување на животот на децата со аутизам. Со појавност на ниво на дете, Каспар им помага на терапевтите, наставниците и родителите да ги подржат децата со аутизам во надминување на предизвиците со кои се соочуваат при комуникацијата со другите. Тој им помага на децата да ги истражуваат основните емоции, преку користење на низа на поедноставени изрази на лицето и телото, гестови и говор за комуницирање и ја намалува социјалната изолација. Автономно реагира на допир, користејќи сензори на образите, рацете, телото и нозете, за да им помогне на децата да учат за социјално прифатливата тактилна интеракција. Понатаму, преку интерактивни сценарија на игра, им помага на децата да ги научат основни социјални вештини како што се имитација, заедничко внимание и реципроцитет, вештини кои за децата со аутизам можат да бидат многу предизвикувачки.
Исто така, Каспар овозможува когнитивно учење, играјќи игри кои вклучуваат, на пример, вештини на лична хигиена или хранење. Па оттука, Каспар може да држи чешел, четка за заби или лажица и да ги прави соодветните движби. Каспар може да се програмира за секој вид на движба или јазик на кој сакаме да ја водиме интервенцијата.
Користењето на роботи како социјални посредници, овозможува вклучување на децата со аутизам во разни задачи, во поедноставена, предвидлива и сигурна средина т.е. предвидливоста се покажала дека игра важна улога во промовирањето на просоцијалното однесување кај децата. Но, целта не е детето да учи од или комуницира со Каспар, туку наученото да се пренесе во реалното, секојдневното функционирање со другите луѓе т.е. да се направи генерализација, која исто така е тешка за децата со аутизам
Станува збор за најсовремена терапија за рана интервенција кај децата со аутизам. Кои се другите предности на Каспар?
Науч. сор. д-р сци. Зорчец: Комуникацискиот дефицит, како еден од основните белези кај децата со аутизам, е исто така присутен и во комуникацијата помеѓу детето и неговиот терапевт. Кај нив, социјалната интеракција и комуникација, дури и со родителите и браќа и сестри, се доживува како комплексна, непредвидлива и застрашувачка. Каспар е намерно дизајниран како експресивен робот, кој нуди предвидлива и повторлива форма на комуникација, која има за цел да ја направи социјалната интеракција поедноставна и поудобна за детето.
Користењето на роботи како социјални посредници, овозможува вклучување на децата со аутизам во разни задачи, во поедноставена, предвидлива и сигурна средина т. е. предвидливоста се покажала дека игра важна улога во промовирањето на просоцијалното однесување кај децата. Но, целта не е детето да учи од или комуницира со Каспар, туку наученото да се пренесе во реалното, секојдневното функционирање со другите луѓе т. е. да се направи генерализација, која исто така е тешка за децата со аутизам. Покрај тоа што Каспар има и автономна функција, тој е управуван од терапевт, кој го користи роботот како алатка за да допре до детето и полесно ги спроведе терапевтските цели.
Што покажуваат досегашните резултатите? Како реагираат дечињата со аутизам на Каспар и колку време е потребно да стапат во интеракција?
Науч. сор. д-р сци. Зорчец: Каспар во Македонија го имаме веќе три години и пред почетокот на овој проект. Каспар е сопственост на Универзитетот од Фертфордшајер од Велика Британија, со кој успешно соработуваме на овој план. Нашите лични искуства со неговата употреба се мошне задоволителни. Повеќето деца со аутизам брзо и многу позитивно реагираат на него. Тие препознаваат дека не се работи за човечко битие, што е предност во оваа интервенција, но и дека има човечки карактеристики. Повеќето од нив многу лесно влегуваат во интеракција со Каспар, сакаат да го допираат, да се играат со него, да го имитираат. Повторно ќе кажам, целта на оваа интервенција е учење, комуникација и генерализација во секојдневната комуникација со другите луѓе, што засега е на задоволително ниво кај оние деца кои имале можност да се вклучат во оваа интервенција. За сите заинтересирани, повеќе информации околу проектот може да се најдат на вебстраницата www.smartproject.mk и на facebook.com/smartprojectweb.
Бројката на деца со аутизам расте секојдневно. Кои се последните податоци на светско ниво и каква е состојбата кај нас?
Науч. сор. д-р сци. Зорчец: Да, аутизмот веќе не е ретка состојба во детството. Би можело да се каже дека веќе зазема епидемски размери, а преваленцата на светско ниво расте од година во година. Центарот за контрола на болестите од САД, во 2018 година ја објави актуелната преваленца, која изнесува едно ново дијагностицирано дете на 59 деца. Само за илустрација, пред само 50 години, во 1970 година преваленцата изнесувала едно ново дијагностицирано дете на 10 000 деца.
Во Република Македонија се уште нема регистар за евидентирање на лицата со аутизам. Но, праксата покажува дека трендот на пораст на деца кои се дијагностицираат со аутизам или имаат потреба од услуги поврзани со аутизмот, и кај нас е присутен.
Како и секогаш, би сакала да потенцирам дека раната идентификација и раната интервенција се клучни за овие деца да постигнат што поповолен краен исход и функционалност. Аутизмот е сериозна невроразвојна состојба, која го оневозможува нормалниот раст и развој на мозокот, и предизвикува сериозни потешкотии во психолошкиот апарат на детето и неговото функционирање. Нема мозочна функција која аутизмот нема да ја засегне. Терапевтските интервенции служат за да олеснат дел од овие потешкотии, иако нема златен стандард во тоа која интервенција е најефикасна. Додека не се пронајде кој е причинителот и која е најсоодветната интервенција за аутизмот, на научниците и клиничарите им останува да бараат нови, иновативни, нештетни и неинвазивни интервенции кај децата со аутизам, во обид да го подобрат нивниот и животот на нивните семејства.
