ПИШУВА:
М-р Ивана Урдаревиќ
лиценциран логопед, магистер по специјална едукација и рехабилитација (оштетување на слухот)
♦♦♦♦♦♦♦
ТИПОВИ НА АРТИКУЛАТИВНИ ПОРЕМЕТУВАЊА
Дисторзија – квалитетот на артикулацијата на гласот не одговара на правилниот изговор. Едно дете може да има повеќе дисторзирани гласови, а во некои случаи и само еден. Во зависност од тоа колку гласови се дисторзирани толку е поразбирлив или понеразбирлив говорот. Најчести типови на дисторзирани гласови се: врискање (интердентален сигматизам), тризабен (адентален сигматизам), шушкање (латерален сигматизам), двостран (билатерален сигматизам), пискав (стридентален сигматизам), непчан (палатален сигматизам), преграден (оклузивен сигматизам), ункање (назален сигматизам), ротацизам (rhotacizus), ламдацизам (lambdacizmus), капацизам (kappacizmus), гамацизам (gammacizmus), хитицизам (chiticizmus), тетизам (thetizsmus), делтацизам (deltacizmus), палатолалија, недефинирана дисторзија.
- Интердентален сигматизам (врискање) претставува дисторзираност на гласовите поради неправилно исфрлање на јазикот меѓу забите (протрузија). Ова пореметување е резултат од неправилниот однос на горната и долната вилица (прогнација) и се сретнува најчесто кај деца кои долго време цицале прст и цуцла и со тоа ја деформирале вилицата.
- Адентален сигматизам (тризабен) – ова е редок, настанува при недоволен притисок на врвот на јазикот на секачите.
- Латерален сигматизам (шушкање) – настанува поради усмерување на воздушната струја бочно од јазикот. Овој сигматизам е поредок во однос на интерденталниот, но многу потежок за рехабилитација и многу понепријатен за слушање.
- Билатерален сигматизам (двостран) ретко се јавува, настанува билатерално усмерување на воздушната струја.
- Стридентен сигматизам (пискав) – се појавува кај предлабок теснец на јазикот.
- Палатален сигматизам (непчан) се карактеризира со омекната акустичка вредност. Овој говор изгледа како „мазен“. Кај децата изгледа симпатично, но кај возрасните воочливо непријатно.
- Оклузивен сигматизам (преграден) – е премногу редок (Т и Д се слушаат како англиско Т и Д).
Подобро да се спречи отколку да се лечи – со благовремено откривање на артикулативните проблеми кога се уште е во развој психомоторната функција децата треба да бидат опфатени со ран рехабилитациски третман
- Назален сигматизам (ункање) – во нашиот јазик при изговор на трите гласа М, Н, Њ, воздушната струја поминува низ нос. Причини за назален говор можат да бидат неправилна функција на мекото непце, голем отвор на ждрелото, расцеп на усните итн.
- Ротацизам (rhotacismus) претставува пореметување на изговор на гласот Р.
- Ламбдацизам (lambdacizmus) е пореметување кое е настанато при неправилен изговор на гласовите Л и Љ. Се манифестира како интердентален ламбдацизам, латерален ламбдацизам, тврдо изговарање на Л, обезвучување на гласот Л, меко изговарање на Л.
- Капацизам (kappacizmus) е пореметување на гласот К, се манифестира како омисија (кива – ива ), при расцеп на непце, пареза на јазикот, супституција на К се случува со Т и Г (камен – гамен, коњ – тоњ).
- Гамацизам (gammacizmus) пореметување на гласот Г. Омисија – при расцеп на непце, супституција кога гласот Г се заменува со гласот К (гулаб – кулаб).
- Хитицизам (chiticizmus) пореметување на изговорот на гласот Х се појавува кај расцеп, но многу ретко.
- Палатолалија – ова пореметување настанува при дефекти на вилицата и предните заби, слабо развиен фонематски слух, наглувост.
- Тетизам (Thetismus) ова пореметување го прави говорот многу неразбирлив, дури често детето се служи со мимики и гестови за да биде разбрано. Тетизмот не е многу често пореметување и најчесто се јавува до четвртата година. Логопедскиот третман треба да се отпочне што побрзо како навреме би се разрешил овој доста комплициран проблем.
- Недефинирана дисторзија – постојат и такви пореметувања при изговор на гласовите кои не припаѓаат на ниедна од овие групи, а сепак, се неправилни и тие најчесто се комбинирани од повеќе причинители.
ЛОГОПЕДСКА РЕХАБИЛИТАЦИЈА НА АРТИКУЛАТИВНИТЕ ПРОБЛЕМИ
1 фаза – раното откривање овозможува успешна логопедска корекција на гласовите затоа што се спречува долготрајното вкоренување на неправилниот изговор на гласовите. Затоа по правилото подобро да се спречи отколку да се лечи со благовремено откривање на артикулативните проблеми кога се уште е во развој психомоторната функција децата треба да бидат опфатени со ран рехабилитациски третман.
2 фаза – правилно дијагностицирање. При правилното дијагностицирање најважно е да се открие кои се причинителите за настанатите проблеми во артикулацијата (дали има органски причини високо тврдо непце, расцеп на вилица, оштетен слух), дали некој во семејството има неправилен говор или е од друга јазична средина. Ова е важно заради планирање на логопедските вежби.
3 фаза – сериозно планирање на логопедските вежби во време кое за детето е најадекватно, во каква форма, во колку етапи и активна соработка со родителите.
4 фаза – отпочнување со логопедско рехабилитациските вежби и соработка на логопедот и со останати стручни лица.
