ПИШУВА:
М-р Светлана Трнинкова
логопед, ООУ „Ванчо Прке“ – Штип
♦♦♦♦♦♦♦
Значењето на проценката на способностите – дијагностиката, претставува основа и прогноза врз која ќе им се овозможи на стручните лица соодветно сместување и третман на децата со телесен инвалидитет. Од соодветната дијагноза зависи дали детето ќе оди во нормална школска средина во која ќе му се обезбедат максимални услови за воспитување, образование и социјализација која нема да штети на неговиот физички, социјален и емоционален развој. На детето со телесен инвалидитет треба да му се овозможи да се оспособи до најголема можна мерка и да воспостави социјална и економска рамнотежа.
Уште во претшколска возраст, наспроти децата со нормална психофизичка состојба кои покажуваат природен интерес за играчките и за игра, децата со смалена интелектуална способност и телесна инвалидност во се покажуваат многу малку интересирање или воопшто не покажуваат интерес, во играта повеќе се пасивни играчи, и постојано сметаат и ја прекинуваат играта, или пак во играта воопшто и не учествуват
Проценката на детето со телесен инвалидитет започнува со иницијален скрининг. Под скрининг се подразбира согледување на општото детско функционирање во поедини области и откривање на потребата на понатамошна проценка. За спроведувањето на скринингот и проценка на поедини способности, секогаш се поставуваат поедини параметри. Клуч на проценката е фокусирање на комплетното функционирање на детето, а не само на поединечни вештини. Овој текст претставува почеток во комплетното информирање на сите профили како би стекнале основни сознанија за децата со телесен инвалидитет, кои покрај телесниот инвалидитет имаат и ментално заостанување, и на тој начин би им помогнале и на нив и на самите себе во изготвувањето на индивидуалните планови по кои ќе се одвива воспитно-образовниот процес, и стимулирање на социјалниот и емоционалниот развој.
СКРИНИНГ – ПОЧЕТНА ПРОЦЕНКА НА ПСИХИЧКИТЕ ФУНКЦИИ НА ДЕЦАТА СО ТЕЛЕСЕН ИНВАЛИДИТЕТ
ИНТЕРЕСИРАЊА. Интересите кај психофизички нормално развиено дете ги одредуваат повеќе фактори како што се: детската возраст, социјалната и географската средина, дали е детето од град или село и предиспозициите со кои доаѓа, се раѓа и стекнува во тек на животот. Овие фактори кај овие деца се сосема или скоро нерелевантни и несоодветни во поглед на проценка на интересите кај детето со телесна инвалидност и ментално заостанување. Интересите се во обратен смер со степенот на телесниот инвалидитет. Паѓа во очи дека уште во претшколска возраст, наспроти децата со нормална психофизичка состојба кои покажуваат природен интерес за играчките и за игра, децата со смалена интелектуална способност и телесна инвалидност во се покажуваат многу малку интересирање или воопшто не покажуваат интерес, во играта повеќе се пасивни играчи, и постојано сметаат и ја прекинуваат играта, или пак во играта воопшто и да не учествуват. Децата со полесен степен на телесен инвалидитет и интелектуален дефицит се интересираат за играчки со интензивни и живи бои, динамични и подвижни. Децата со најтежок облик на телесен инвалидитет и психомоторно оштетување не покажуваат интерес за играчки и игра. Учениците со телесен инвалидитет во училиштето реагираат само на очигледниот дидактички материјал со силни и интензивни бои. Таков е примерот по наставниот предмет ликовно образование каде илустрациите се во две бои: црно-бело, црвено–плаво. Од тука може да се извлече заклучок дека во наставата треба да се користат очигледни средства со живи бои. Треба да се знае дека децата со тежок облик на психомоторно оштетување покажуваат спонтан интерес. И овде едукаторот и рехабилитаторот ги набљудуват и испитуваат различнитe способности и интересирања.
Многу често цртежите на децата со телесен инвалидитет и ментално заостанување се шкрабање, ни и тие самите не знаат што им претставуваат, и не им придаваат никаква важност. Самите цртежи не можат и не смеат да бидат одлучувачки фактор за донесување на одлука за степенот на менталната заостанатост
КОНЦЕНТРАЦИЈА, ВНИМАНИЕ. Сосема е нормално да она за што се интересира детето го задржува неговото внимание, се зголемува и се стабилизира и развива на тој начин вниманието. Способноста на концентрација и внимание кај децата се испитува преку игра, организирани активности и конструктивни активности. Овде треба да се каже дека вниманието кај децата со ментална ретардација и телесен инвалидитет е пасивно, и активнo самоиницијативно внимание воопшто и да нема. Вниманието и концентрацијата е сразмерна и со нивото на менталната ретардација. Два неадекватни начини на однесување кои се среќаваат кај децата се: гледање во празно, и внимание кое флуктуира прелетува од едно место на друго. Во првиот случај постои потполно отсуство за интересирање за предмети и настани околу детето што обично укажува на тешкотии во интелектуаниот развој на детето. Во вториот случај детето има потешкотии во задржување на вниманието на некој предмет или настан и не е во состојба да го прати текот на настаните.
ВНИМАНИЕТО КОЕ СКОКА ОД ПРЕДМЕТ НА ПРЕДМЕТ ВО СЕБЕ КРИЕ ПОВРШНОСТ ВО ИНТЕРЕСИРАЊЕТО ЗА ЕДЕН ПРЕДМЕТ. ВНИМАНИЕТО НА ДЕТЕТО ГО ПРИВЛЕКУВААТ НЕКОИ ПОВРШНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ПРЕДМЕТОТ И ЗАТОА ВНИМАНИЕТО Е КРАТКОТРАЈНО. Таквото внимание не е пожелно за учење и може да овозможи дополнителни проблеми во интелектуалниот и психичкиот развој. Специјалниот рехабилитатор и едукатор ни за момент не се оддалечува од фактот дека вниманието кај децата со телесен инвалидитет различно се манифестира. Кај децата со апатија – безволни деца вниманието е забавено, заспано, воопшто не реагираат или сосема малку реагират. Кај хиперактивните деца вниманието постојано скока од еден предмет на друг, се ги интересира, и во суштина за ништо суштински немаат интерес. Кај колебливите деца, променливи, неодлучни, несамоиницијативни, вниманието едно време се појавува и се стабилизира, пак го снемува, пак по некое време се појавува и пак се стабилизира. Од искуство се знае дека децата со телесен инвалидитет и ментално заостанување многу помалку се способни или се неспособни правилно и истовремено да го усмерат и визуелното и аудитивното внимание.
ОСВЕН ВНИМАНИЕТО СЕ ИСПИТУВА И СПОСОБНОСТА ЗА НАБЉУДУВАЊЕ, ТИЕ ДВЕ СПОСОБНОСТИ СЕ ВО ТЕСНА КОРЕЛАЦИЈА И ЗАЕМНО СЕ НАДОПОЛНУВААТ.
Способноста за набљудување се испитува во снаоѓањето на детето да воочува поедини особини на предметите: боја, облик, големина, тежина – со споредување на предметите.
Со набљудувањето се воочуваат сличностите и разликите, воочување на просторните односи помеѓу предметите, ориентацијата во просторот и ориентација во времето. Со испитување на способностите за посматрање се испитува и состојбата на сетилата. Способноста за практичното користење на сетилото за допир, проверуваме дали детето е во состојба да распознае мазен предмет, рапав, остри агли и страни, рамен, испупчен, мек, топол, ладен. На истиот начин ги испитуваме и другите сетила. При испитувањето на сетилата на децата со телесен инвалидитет и ментално заостанување паѓа во очи дека не умеат да ги користат. Неосетливоста е поголема и е пропорционална со степенот на оштетувањето. ДЕЦАТА СО ТЕЛЕСЕН ИНВАЛИДИТЕТ ГИ ПРИМЕТУВААТ САМО НАДВОРЕШНИТЕ ОСОБЕНОСТИ НА ПРЕДМЕТИТЕ И ПОТЕШКО РАЗЛИКУВААТ БИТНИ ОД НЕБИТНИ ОСОБИНИ И КАРАКТЕРИСТИКИ. ВНАТРЕШНИТЕ ОСОБИНИ НА ПРЕДМЕТИТЕ НЕ ГИ ПРИМЕТУВААТ, НАЈТЕШКО ИМ ПАЃА КОГА ТРЕБА ДА КОРИСТАТ СЛИКИ И ДА ГИ ОПИШАТ И ДА ГИ СОГЛЕДАТ ПОСЛЕДИЧНО–ПРИЧИНСКИТЕ ОДНОСИ И ЗАВИСНОСТИ.
Примери: На слика да покаже предмет кој ние го именуваме, кога ќе му покажеме слика да ја именува и опише, дали може да каже што се има на една слика и да ги подреди според значењето: слики од овошје на едно место, слики на зеленчук на друго место. Овие деца се задоволуваат со покажување на детали и многу тешко ја согледуваат логичката целина и композиција.
СПОСОБНОСТ НА РЕПРОДУКЦИЈА И ПОМНЕЊЕ. РЕХАБИЛИТАТОРОТ ПРОЦЕНУВА СПОРЕД ТОА КОЛКУ ДЕТЕТО Е ВО СОСТОЈБА ВЕРБАЛНО ДА ИСКАЖЕ, ОНА ШТО Е ПО ВИЗУЕЛЕН ПАТ ПЕРЦИПИРАНО. Помнењето се проценува според тоа колку едно дете може да ги зачува претходните стечени искуства и да ги репродуцира по сеќавање. Важен е и временскиот редослед според кој детето ги репродуцира спомените, импресиите затоа што овие деца имаат недостаток на временски редослед во излагање на настаните. Не го доживуваат времето, и не го поврзуваат со редоследот на активностите во секојдневните ситуации.
МИСЛЕЊЕТО И ПРОЦЕНУВАЊЕТО како важна карактеристика на децата со инвалидитет и со ментално заостанување, испитувачот го открива при самото испитување на посматрањето, репродукцијата и помнењето.
ФАНТАЗИИ. Фантазиите кај детето најдобро се откриваат преку детскиот цртеж. Се бара од детето да комбинира и да конструира и графички претставува – да црта. На почеток бараме од детето да комбинира и конструира според слика, или цртеж, а потоа и без нив. Комбинирањето и конструирањето се прилагодува според возраста на детето. При оценувањето на психичките способности на децата на основа на цртежот и илустрацијата мораме да постапуваме многу внимателно. Многу често цртежите на децата со телесен инвалидитет и ментално заостанување се шкрабање, ни тие самите не знаат што им претставуваат, и не им придаваат никаква важност. Самите цртежи не можат и не смеат да бидат одлучувачки фактор за донесување на одлука за степенот на менталната заостанатост. Карактеристично е за децата со телесен инвалидитет и со ментално заостанување, во цртањето и илустрирањето не покажуваат напредок како психички нормално развиените деца. Тие напредуваат само до извесни граници, а потоа стагнираат. Имаат карактеристики кои ги нема кај децата со нормално развиена интелигенција. Цртежот покажува автоматизам, расеаност, непостојаности, неповрзаност на мисли. Децата со инвалидитет имаат малку развиени способности за слободно цртање и илустрирање. Обично копираат и тешко ги воочуваат односот на предметите изразени во димензии.
Преостанатите ментални способности на децата со телесен инвалидитет во комбинација со ментална заостанатост се проценуваат и по тоа како се снаоѓаат во сфаќањето на количината и нејзиното комбинирање. Децата со телесен инвалидитет и ментално заостанување тешко се снаоѓаат со сфаќањето на бројната низа, не умеат да бројат, не го паметат редот на бројот, бројат погрешно и не можат да ја избројат множината на некој број, и тука се прават грешки.
Децата со телесен инвалидитет во комбинација со ментална заостанатост тешко се снаоѓаат и во распознавање на парите и мерките за должина, како и потешкотии со практичното користење.
(продолжува)
