ПИШУВА:
Слаѓана Трајкова,
дипл. логопед – дефектолог, мастер логопед
Ј.З.У. Центар за рехабилитација на патологија на вербална комуникација
♦♦♦♦♦♦♦
Октомври е месец за подигнување на свеста за дислексијата, посветен на информирање и поддршка на лицата со дислексија и нивните семејства. Целта е да се зголеми разбирањето за оваа состојба, да се поттикне рана дијагноза и интервенција, како и да се промовираат едукативни стратегии кои помагаат на учениците со дислексија. Дислексијата претставува нарушување кое влијае на способноста за читање, пишување и правопис. Иако лицата со дислексија имаат нормална интелигенција, тие често имаат потешкотии да ја препознаат и обработат структурата на јазикот. Ова најчесто се забележува преку бавно читање, правење грешки при читање или пишување зборови, и мешање на букви или зборови.
Читањето и пишувањето се два процеса кои имаат иста или слична неврофизиолошка и говорна основа. Читањето е сложена мозочна активност кое произлегува од повеќе процеси:
- виден процес,
- говорен процес,
- аудитивен процес,
- семантички процес.
Успех во читањето се остварува само ако овие процеси се во потполна интеграција.
Пишувањето е најсложена човекова активност, ги активира скоро сите мозочни системи, кои освен претходните процеси, овде се активира и рачниот зглоб. Основна функција на пишувањето е да ја пренесе мисловната јазична порака. Пренесената мисловна јазична порака се развива на основата на говорот, но ова не е говор.
Пишувањето може повторно да стане говор ако визуелните кодови се пренесат на код-читање. И читањето и пишувањето треба да се во склад со писмото на еден јазик. Во македонскиот јазик важи правилото: пишувај како што зборуваш, читај како што е напишано. Ние треба да бидеме среќни што кај нас се употребува фонемското писмо, кое се темели на фонема-графема или на еден изговорен глас да одговара по една буква.
Спрема ова едукацијата на школските деца кои се учат да читаат и да пишуваат, односно кога се учат да се описменат произлегува од природата на фонемското писмо, употребувајќи ја фонемската метода која е во склад со визуелниот анализатор.
Децата кои покажуваат побавен психомоторен развој, треба да ги описменуваме преку аналитичко-синтетичката метода. Овој метод се потпира или се заснова исклучиво на говорот, затоа што самата природа на говорниот процес е аналитичко-синтетичка.
Доколку детето има потешкотии во изговорот на гласовите, тоа ќе се одрази и на процесот на читање и на пишување
Едноставно кажано детето треба најпрво убаво да завладее со говорот, да го употребува правилно и буквално се да разбира што му се зборува. Откако ова ќе се постигне потоа на детето е потребно да му се дава да ги совладува графичките изрази.
Ова значи дека говорниот и јазичниот фактор многу придонесуваат и го потпомагаат процесот на читање и пишување. Затоа и ние во нашата логопедска дејност работиме на ова поле. Кај децата од предучилишна возраст работиме на развивање на нивниот речник, граматиката, синтаксата, особено работиме на правилно изговарање на гласовите. Доколку детето има потешкотии во изговорот на гласовите, тоа ќе се одрази и на процесот на читање и на пишување.
Како детето расте, тоа и станува свесно за својата артикулација, па можат кај него да се појават последици не само во неговиот психички развој, туку последици можат да се појават и во неговиот социјален развој. Самиот чин кога тоа ќе треба да чита, му претставува потешкотија или проблем, па почнува да се повлекува, со изговор дека не сака да чита, па се повлекува и од дружењето со другите деца. Станува несигурно дете и постепено ќе почне да ја губи својата самодоверба. Со неразвиената артикулација на гласовите детето трпи едукативни, професионални и друштвени депривации, затоа што станува свесно дека она што го чита е неразбирливо за слушателот. Тоа чита, а другите не го разбираат.
Како пример ќе ја наведам поставената дијагноза параротацизам, кога гласот Р се заменува со друг глас, најчесто се заменува со гласот Л, па на пример на секое место каде што треба да го изговори гласот Р, тоа изговара со глас Л.
Пример: место рака – лака, место риба – либа, место море – моле, место бор – бол… Се работи на тоа да треба правилно да се усвои гласот Р, и кога се пишува не треба да се заменува.
ЛЕКСИЧКА И СЕМАНТИЧКА РАЗВИЕНОСТ
Да се совлада техниката на читање е една работа, а да се чита и да се разбере смислата на тоа што се чита е сосема друга работа. Читаме затоа што треба да го разбереме тоа што го читаме, да ја разбериме смислата и да се стекнеме со знаење од тоа што ќе го прочитаме. За да се разбере смислата на прочитаното, треба детето да има развиено јазично предзнаење. Потребно е детето да има богато развиен речник на зборови, да го разбира нивното значење, да му бидат јасни работите… Кога чита, се збогатува семантичката страна на јазикот. Се запознава и учи нови зборови, и така преку читањето се повеќе му се збогатува семантиката.
Спротивно на ова, доколку детето покажува недоволно познавање на јазикот, тоа лошо ќе му се одрази и во читањето, ќе почне да застанува, ќе се труди убаво да го прочита зборот кој не му е доволно познат, ќе го повторува прочитаното, ќе се мисли или пак и може да си измисли и самото тоа некои зборови, кои воопшто ги нема во текстот. Пред другите деца во одделението ќе се прикаже како ученик кој не знае да чита, па може и некои од децата да му се потсмеваат.
Затоа се работи на тоа детето уште од мало да се учи на разбирање и на непознатите зборови, или тоа значи дека треба да му се збогати неговиот фонд на зборови. Од мало да се збогати, лексичката развиеност, семантичката развиеност. Сето ова е потребно за кога ќе тргне на училиште да не наиде на потешкотии, не само во јазичното изразување, туку и во читањето и во пишувањето.
♦♦♦♦♦
