ПИШУВА:
Прим. д-р сци. Климент Матоски,
педијатар во пензија
♦♦♦♦♦♦♦
Ме предизвикаа вестите за двете деца сместени на интензивна нега, заради болеста PERTUSIS – голема, црна, магарешка кашлица. Посакав да Ви прераскажам една сопствена, мала, но незаборавна, животна прикаска, поврзана токму со оваа болест.
PERTUSIS
Што е ова за мене?
Да. Силно, пресилно ми е врежана оваа заразна болест во моето најдлабоко сеќавање, сеќавање од два различни периоди – моето рано детство и потоа од периодот на мојата најрана докторска практика, моите најмлади докторски години.
Имав само неполни седум години. Кон крајот на летото и почетокот на, тогаш студена, врнежлива и ветровите есен, во далечната 1947 година, ми се роди помладата сестричка. Некаде пред Божик, постарата сестричка, имаше околу четири и пол години, ми беше многу, многу болна, повеќе од два месеци. Дома сите беа многу загрижени и тажни. Тогаш, во моето гратче Струга, во „Маларична“ – така ја викавме установата што се грижеше за здравјето на народот, имаше само еден или двајца доктори и неколку приучени сестри, болничарки. Но, за жал, затоа имаше голем број гатачки, бајачки, кои ја вршеа „здравствената дејност“.
За моја несреќа, таа година (1966/67), таа страотна зима, ја живееше можеби најголемата, најмасовна, најтешка епидемија од PERTUSIS. Но бидејќи ниту една несреќа не оди сама, истата беше пропратена со исто така, најголема и најмасовна епидемија од мали сипаници – MORBILLE
Да, така беше, а имавме секако и многу, премногу секојдневни умирачки и погреби, особено детски. Црковната камбана, секојдневно, безмалку по цел ден, онака бавно, тажно, со поединечни одвоени удари, објавуваше нечиј погреб, најчесто на некое дете. Тажните, неми поворки низ нашата чаршија, до црквата каде се обавувало нешто што се вика посмртно опело, кај секого, особено кај нас децата, беа нешто најморничаво, но не бевме во состојба целосно да го разбереме. Сепак, плачот и лелекот, да, нив ги разбиравме.
Можеби и заради тоа, луѓето живееја според правилото „Секое летенце – ново детенце“. „Да има и за Господ, но и за фамилијата да преживее некое детуле“.
На медицински јазик, тоа се вика „висок наталитет, но и висок, превисок морталитет“. Јас во мојата кариера, многу често ќе спомнувам дека во самиот почеток, се сретнав и се бавев со проблемите на висок наталитет, природен прираст и ужасно висока детска особено доенечка смртност – една од најстрашните во земјата, а можеби и во светот. За ова, тогаш, во мојата седма година од животот, не знаев ништо, но не ќе поминат ни две децении потоа, а јас ќе бидам и тоа како, многу убаво, дел од истата ужасна, тешка, жална прикаска. Подобро речено – среде прикаската за оваа состојба.
Но, да се вратам на кратко, пак во моето детство.
Мојата 4-годишна сестричка, веќе спомнав, повеќе од два месеца беше многу болна. Непрекинато и во силни, чести налети, како напади на нешто страшно, кашлаше, кашлаше. Честопати слушав како домашните велат: „Господи, момичево пак зајде, се изгуби, отиде Господи, немојт кутричко нефес (воздух) да зејт. Целото потсина, помодре Господиии“.
Ја удираа сестричката по кревките плеќички, божем ќе и помогнат да продиши, и дуваа во устето, отвораа врати, прозорци, што ли се не се обидуваа, како би и помогнале.
И се така по цели денови и ноќи. Ноќите беа навистина најстрашни, пеколни. Често покрај молитвите, кај домашните согледував некаков болен молк, нешто што како да ја навестуваше кобната црковна камбана. Погребалната.
Скраја било – велеа. Чинам дека единствена утеха им беше сеќавањето дека и јас, а и сите други, живи деца во фамилијата, после неколку месеци, сум ја преболел истата болест – така врвело, сите деца морале да ја прележат.
Но, животот не учи дека од секое лошо, има и полошо.
Силно, пресилно ми е врежана оваа заразна болест во моето најдлабоко сеќавање, сеќавање од два разлини периоди – моето рано детство и потоа од периодот на мојата најрана докторска практика, моите најмлади докторски години
Набрзо почна да кашла и новородената сестричка, а имаше само три месеци. Од ден во ден, и таа почна да се измачува како и постарата сестра, за која, колку се сеќавам, како да почнуваше да се ублажува кашлањето – се поретко губеше здив, се поретко помодруваше.
„Леле Господе, шо не снајде. Пустата црна кашлица ни го фати и руљчево (бебево). Господ да ни је напомош – амин Господе“ – повторуваа и се крстеа. Честопати болните, а и мене не попрскуваа со „Крстена вода од Водици“, ни ставаа малку мед во устата, од „Свети Харалампија“, за здравје.
Во страотни маки минуваа следните месеци. Зимата застега, се наоколу беше под снег и мраз. Тие месеци никогаш, никогаш не ги заборавив. Не ги заборавив, но во сеќавањата, често, многу често се навраќав на нив, како млад лекар, почетник, таму некаде во далечните 1966, 67 и 68 година.
Доцна студена есен и почеток на ледена зима, јас стациониран лекар во подрачна – пунктова амбуланта – односно три амбуланти во селата Ливада, Делогожда и Драслајца, со уште 6 околни села со албанска популација. Остана од тогаш, во историско-архивските документи забележано, дека на тој терен со околу 6 000 жители, наталитетот и природниот прираст на населението, „вселенски“ поголем од денешниот, за жал, царуваше страотно висока – голема детска смртност, особено доенечка. Се уште го чувам годишниот извештај од амбулантата во Делогожда, за годината 1966/7, во кој е забележителен податокот за доенечка смртност од високи 68 промили. Преведено, тоа значи дека од 100 живородени деца, таа година безмалу 7 деца имале животен пат покус од една година. Значи, седум од сто деца, не го доживеале првиот роденден. Ова ќе го разберат само луѓето кои ја познаваат оваа проблематика. Сеедно, за да бидам јасен, ќе спомнам дека тогаш во Македонија овој параметар (иако највисок во Југославија) изнесуваше околу 40 промили, во Словенија околу 30 промили, во нордиските земји помалу од 20 промили.
УЖАС.
За моја несреќа, таа година, таа страотна зима, ја живееше можеби најголемата, најмасовна, најтешка епидемија од PERTUSIS. Но бидејќи ниту една несреќа не оди сама, истата беше пропратена со исто така, најголема и најмасовна епидемија од мали сипаници – MORBILLE.
Учев, ама и од практичната работа осознав, дека ако мајката прележала, а тогаш сите живи имаа прележано мали сипаници и голема – црна кашлица, тогаш, нејзиното новороденче, носи во себе природен, вроден имунитет, кој го заштитува околу три месеци после раѓањето. Заради тоа, младите доенчиња поретко се разболуваат, уште повеќе ако се хранат природно – ако се дојат од мајката
Чинам дека тогаш немаше ниту една куќа, ниту едно семејство, без да имаат дете болно од „самур е кеќ“ (лоша болест) – црна кашлица и/или мали сипаници. Тогаш веќе знаев – станува збор за многу заразните болести PERTUSIS – MORBILLE, со голем процент смртни случаи, а вакцинирањето против нив само што беше во зачеток. Барем на „мојот“ терен.
Голема и тешка, долготрајна – вистинска масовна епидемија, би рекол сега, ми се случуваше во таа моја рана младост како доктор. Двојна епидемија – пертусис и мали сипаници – морбили. Многу често и двете страшни болести кај исто дете, а единствена терапија – симптоматска.
Немам доволно избрани зборови, како да ја опишам вистинската катастрофа. Затоа, само кратко ќе речам – секој нов ден, морав да издавам по неколку потврди за смрт – посмртници, за деца од тие 9 села кои ми припаѓаа. Затоа овој период од мојата кариера го носам со болка во душата, како најцрна чума, до крајот од мојот живот.
Но затоа, токму во шеесеттите години од минатиот век се разви секако најуспешната, најшироката и најблагородна, целосна и многу битно – безмалу целосно бесплатна, здравствена мрежа и заштита во нашава земја. Заслуга – „Републичка акциона програма за намалување на детската смртност“. Јас – една мала алка од големиот синџир. Во најзагрозените средини се отворија специјални „пунктови амбуланти“ на десетици и десетици, по градовите и безмалу сите поголеми села, особено во некои општини.
Голема и тешка, долготрајна – вистинска масовна епидемија, би рекол сега, ми се случуваше во таа моја рана младост како доктор. Двојна епидемија – пертусис и мали сипаници – морбили. Многу често и двете страшни болести кај исто дете, а единствена терапија – симптоматска. Немам доволно избрани зборови, како да ја опишам вистинската катастрофа. Затоа, само кратко ќе речам – секој нов ден, морав да издавам по неколку потврди за смрт – посмртници, за деца од тие 9 села кои ми припаѓаа. Затоа овој период од мојата кариера го носам со болка во душата, како најцрна чума, до крајот од мојот живот
Најголема задача на оваа служба беше превентивните дејности – посебно и особено целосно, планирано, задолжително, строго контролирано вакцинирање на сите без исклучок, (сем во строги контраиндикации), против тогаш застапените заразни болести, вклучително и црната кашлица и малите сипаници, кои секоја година носеа стотици детски животи. Така и јас со единствената медицинска сестра и една акушерка, за целиот терен, покрај сета работа, секојдневно, од ден во ден, во тек на целата година, што во амбулантите, што по училиштата, што директно по домовите на децата – вакциниравме, вакциниравме, вакциниравме – неуморно. Имав чест тогаш мојот пункт да биде меѓу петте најуспешни во Републиката, по однос на висината на вакциналниот статус на населението – изнесуваше преку 95 % извршеност.
Учев, ама и од практичната работа осознав, дека ако мајката прележала, а тогаш сите живи имаа прележано мали сипаници и голема – црна кашлица, тогаш, нејзиното новороденче, носи во себе природен, вроден имунитет, кој го заштитува околу три месеци после раѓањето. Заради тоа, младите доенчиња поретко се разболуваат, уште повеќе ако се хранат природно – ако се дојат од мајката.
Ете, заради овој факт, вакцинирањето со вакцината „DI-TE-PER-POLYO“ (дифтерија-тетанус- пертусис, полиомиелитис) го започнувавме точно со полни три месеци на доенчето.
Но, јас убаво паметам дека мојата помала сестричка, само што го завршуваше третиот месец, наоѓајќи се во близина на постарата, 4-годишна сестра заболена од пертусис, ми се разболе, токму во тој период. Таа, едвај ја преживеа оваа тешка болест.
Зошто?
Господ рекол да биде едно од оние – поретките. Секако мора да има и медицинско објаснување, но тоа сега не е тема.
Веројатно сум еден од неколкуте последни преживеани доктори, сведоци на тоа ужасно време, кога водевме битка како колегите сега, со овие две деца, сместени на интензивна нега, заради пертусис. Кажаа дека и двете не биле вакцинирани.
Верувајте му на овој старец, болеста е ужасна – навистина е ужасна, една од најзаразните, страотна, долготрајна – најмалку три месеци трае и за неа нема вистински лек – нема.
Среќа за целиот свет е што за неа одамна има многу успешна и многу лесна вакцина, та благодарение на неа, во светот, но и кај нас, оваа болест долг период беше ерадицирана (исчезната) но еве, се јавува како ретка појава.
ДА СИ ГИ ВАКЦИНИРАМЕ НАШИТЕ ДЕЦА, И ДА НЕ Ѝ ДОЗВОЛИМЕ НА ОВАА ЛОША БОЛЕСТ ДА НИ СЕ ВРАТИ ВО НАШИТЕ ДОМОВИ.
БЕШЕ – ДА БИ СЕ НЕ ВРАТИЛА – ДАЈ ГОСПОДЕ.
