Денес прилично голем број деца се опишуваат како „хиперактивни“, па се чини дека овој израз стана многу популарен. Ако вашето дете е немирно дете, живо, полно со енергија, постојано во движење, зборливо, љубопитно… сепак, тоа не значи дека е хиперактивно, односно дека има пореметување. Можеби е само немирно.
Проф. д-р Светомир Бојанин, детски психијатар, објаснува како родителите можат да разликуваат хиперактивно дете од дете кое е „само“ немирно.
Како се однесува хиперактивно дете?
Тоа е вознемирено дете, во чиј немир нема никаква смисла. Неговото внимание е исклучително краткотрајно. Сè што гледа, сака да го дофати, а штом го дофати, само ќе го погледне и ќе го остави. Или поради брзина и невнимание, ќе го бутне. Во состојба е постојано да прекинува се уште незавршена активност за да започне сосема нова, па и неа да ја остави недовршена и така натаму… Хиперактивно дете, всушност, е дете со расеано внимание. Сака сè што е ново да го допре, привлече; сè што слуша – сака да види, притоа игнорирајќи се со што моментално се занимава, не поврзувајќи го новото со она што веќе го прави. Ова внимание се буди без никаква селекција или скала на вредности, кои би им дале приоритет на некои содржини, а други би ги игнорирале.
Заедно со слабеењето на вниманието се појачува и моторниот немир, кој е и мотивиран од вниманието и кој го придружува. За овие деца е типично да изгледаат неуморно, да не се исцрпени од нивната потрага по постојана, неосмислена активност. Меѓутоа, кога ќе добијат задача да направат нешто смислено, на пример, да маршираат како војници или да нацртаат нешто што бара прецизност на движењето и екстремно внимание, тие се заморуваат многу порано од другите деца. Уморни се од сопственото доброволно барање некое време да го задржат вниманието во истата напнатост, како и од тоа што се стремат организирано да ги спроведуваат движењата, според целта на она што им е зададено.
Најчесто родителите не можат објективно да го оценат однесувањето на своето дете. Но, доколку се посомневаат дека постои проблем, можат да побараат помош од психолог или дефектолог во училиште, градинка, здравствен дом или Завод за ментално здравје
На хиперактивните деца им е потребна специјално организирана и програма за насочување преку воспитување и образование. Секое дете треба да се „води“ на начин што ќе ја задоволи неговата љубопитност, која секогаш е проследена со непосредна акција. Во таа смисла, неопходно е задачите што се поставуваат пред детето да бидат што е можно пократки – да не бараат премногу доброволен напор за да се совлада вниманието и сопствената потреба за движење на телото. На детето треба да му се задаваат проблеми кои можат да се завршат во одреден краток временски период. Во исто време, секоја задача мора да биде од низата на оние што веќе ги имало и ги совладало, што го мотивира со изгледи за успех во нејзиното решавање.
Секое дете, па дури и хиперактивното, сака да биде успешно, според стандардите на околината. Кога ќе совлада одредена низа на проблеми, се задаваат нови серии на задачи со малку потешки барања. Детето ќе „влезе во обид“ да ги реши – и со тоа да ги совлада, научи, секогаш со поголем оптимизам. А тоа е важно за секој успех во учењето на тајните на животот и совладувањето на сопственото однесување кон другите.
Затоа, хиперактивното дете има забавен развој на внимание и зголемена потреба за движење – со тоа што ниту едно од нив не одговара на возраста. Има своја дијагноза, како и методи на превенција и третман.
Како се однесува дете кое е „само“ немирно?
Немирно дете е она дете кое е претежно „златно“, „фино“… но чии родители најчесто се однесуваат презаштитнички, па навреме не го научуваат значењето на зборот „не“ и изразот „тоа не може да се направи“. Таквата презаштитничка улуга го попречува созревањето на детето, што значи развојот и растот. Кога детето знае како да направи нешто, тоа сака да го направи. Значи, неопходно е постојано да го поттикнуваме да ни донесе нешто, да ни помогне, да ги постави работите, да го направи она што умее, а тоа му дава важност пред себе и во остварувањето на доживувањето на групната припадност во кругот на семејството. Тоа е важно за развојот на неговата личност.
Сите деца по природа се послушни. Тие едвај чекаат да ги послушаат своите родители. Важно е да ги водиме и воспитуваме – не со принципи, туку со разбирање, а тоа значи со љубов. Да се разбере детето и да му се овозможи да нè разбере нас, е врвно остварен чин на љубов. Децата не треба да се плашат со строгост, бидејќи послушноста од страв дава сосема поинаков квалитет на личноста
Двегодишно дете би сакало да допира и преместува нешта, тригодишно дете веќе сака да си игра со нив, да ги реди и уредува. Четиригодишно дете веќе може да црта… и така натаму. Треба да ја водиме неговата љубопитност од тема до тема и да му помогнеме да се реализира како некој што веќе го знае „тоа и тоа“. Покрај тоа, го учиме дека постојат ограничувања со кои посакуваните работи се извршуваат поуспешно, кои го прават однесувањето поубаво, односите со другите позрели.
Доколку детето не знае за ограничувања, ќе се однесува непромислено… ќе наликува на клиничката слика на хиперактивно однесување. Од таквото однесување ќе се разликува по тоа што, кога ќе наиде на нешто што го интересира, може да ги одложи другите задоволства и да организира игра, да создаде свое мало катче и да го најде својот мир.
Кои се разликите и сличностите помеѓу хиперактивно и немирно дете?
Хиперактивното дете е заробено во своите немири. Така се однесува и кога одиме на гости и кога ни доаѓаат гости. Секогаш е онака како што се очекува: неорганизирано и надвор од атмосферата во дадената ситуација.
Палаво дете умее да биде само. Може да се заигра правејќи комбинации со своите играчки. Умее да си игра и со другите во тишина – во хармонична радост. Слободно е во своите начини на односи спрема другите и спрема себе.
Потребна е помош
Најчесто родителите не можат објективно да го оценат однесувањето на своето дете. Но, доколку се посомневаат дека постои проблем, можат да побараат помош од психолог или дефектолог во училиште, градинка, здравствен дом или Завод за ментално здравје. Меѓутоа, секое сомневање за хиперактивност или веќе потврдена дијагноза бара да се консултира најблиската служба за ментално здравје.
После комплетната обработка од страна на стручниот тим и поставувањето на дијагнозата, потребна е работа на стручен дефектолог, кој е експерт за примена на терапија со движење која помага да се стабилизира вниманието на детето и совладување на сопствените движења, како и редовни посети кај психијатар за развојна возраст поради евентуална медикаментозна терапија и работа со семејството.
Сите деца по природа се послушни. Тие едвај чекаат да ги послушаат своите родители. Важно е да ги водиме и воспитуваме – не со принципи, туку со разбирање, а тоа значи со љубов. Да се разбере детето и да му се овозможи да нè разбере нас, е врвно остварен чин на љубов. Децата не треба да се плашат со строгост, бидејќи послушноста од страв дава сосема поинаков квалитет на личноста, објаснува проф. д-р Светомир Бојанин, детски психијатар. (Зелена учионица)
