ПИШУВА:
Слаѓана Трајкова,
дипл. логопед – дефектолог, мастер логопед
ЈЗУ „Завод за рехабилитација на слух, говор и глас“ – Скопје
♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦
П
рвите кажани зборови од малото дете претставуваат голема радост за родителите. Повеќето кога ги слушаат кажуваат: „Добро е, детето почна да ни зборува“.
Ова претставува добар знак за правилен јазичен израз.
Но, ваквиот начин на размислување како да ги игнорира претходно вложените напори кои ги правело малото дете, особено пред првата година. Без овој овој напор и труд, тоа не би можело да ги произведе првите зборови, кои се добиваат околу славењето на првиот роденден. За да се дојде до овие први зборови треба навистина да помине долг, но интересен пат во сопственото развивање.
Што се тоа комуникативни способности?
Комуникативните способности претставуваат способност за размена на информации помеѓу две лица. Комуникацијата може да биде вербална и невербална. Вербалната комуникација го подразбира усмениот и писмениот јазик, а невербалната комуникација подразбира емоционална и гестовна комуникација, говорот на телото, фацијалната експресија (изразот на лицето), комуникација со знаци, симболи…
Без социјални стимулации и без социјални поттикнувања детето не може да го научи говорот. За да развие комуникација, и воопшто да развие комуникативни способности потребни се најмалку двајца. Преку вербални разговори гледајќи се во лице, се учи на жива комуникација, во која има многу зборови, реченици, насмевки, гестови, имитации
На секоја вербална комуникација и претходи невербална комуникација. Не може да се развие вербална комуникација, доколку претходно малото дете не успева да го разбира говорот, доколку не може да разбере едноставни и сложени вербални налози. За да развие говор треба голема суптилност, повеќе од колку можеме да претпоставиме. Вештината за прозборување, уметноста и желбата да се научи детето да зборува се јавува повеќе од потреба. Тоа е сложен и тежок процес на мозокот, кој трае и се развива под влијание на многу различни фактори. Пред се, говорот го сметаме за социјален феномен, социјален од причини што за да се развие треба да има опкружување со луѓе кои зборуваат. Неговото развивање е возможно само преку постоење на социјални контакти со други луѓе. Говорот се развива така што детето треба да биде поставено во друштво со луѓе кои зборуваат, се смеат, размислуваат… Семејството е идеална средина за малото дете. Во семејството тоа се чувствува безгрижно и опуштено , убаво чувано, но пред се се чувствува заштитено. Семејството е природна средина во која најмногу може да се добие говорна стимулација. Истовремено гледа и слуша како неговите најблиски му зборуваат, и тоа на овој начин прима тоа што го слуша и учи да зборува. Богатите и зачестените говорни стимулации го поттикнуваат детето да зборува за полесно и поправилно вербално да се доизгради.
Едноставно кажано: Без социјални стимулации и без социјални поттикнувања детето не може да го научи говорот. За да развие комуникација, и воопшто да развие комуникативни способности потребни се најмалку двајца. Преку вербални разговори гледајќи се во лице, се учи на жива комуникација, во која има многу зборови, реченици, насмевки, гестови, имитации.
Двајца се доволни мајка-дете, татко-дете, мајка-дете-татко. Идеална врска за развивање на комуникативните способности претставува сликата на насмеаната мајка која умее да слуша и зборува и малото дете које умее да слуша, да разбира и учи.
Пример: Еден голем владетел од Индија Акбар, верувал во тоа дека говорот се добива само преку слушање на другите луѓе кои зборуваат, и знаел дека оние деца кои се изолирани нема да можат да прозборат. Но другите владетели биле противречни на ова, и не му верувале, напротив воопшто не се согласувале со неговото мислење. Затоа Акбар решил да направи палата во која немало пристап на никакви цивилизирани звуци. Во палатата ставил неколку мали деца штотуку родени со нивните мајки кои не зборувале. Откако поминал некој период, увиделе дека навистина овие деца немале добиено говор. (извадок од книга Х. Бевериџе стр. 581).
Вештината за прозборување, уметноста и желбата да се научи детето да зборува се јавува повеќе од потреба. Тоа е сложен и тежок процес на мозокот, кој трае и се развива под влијание на многу различни фактори
До крајот на третата година се очекува детето да може да разговара со луѓето од својата блиска и широка средина, да може да води разговор и со познати и со непознати лица. Говорот треба да биде речиси разбирлив, така што не би имало потреба да го потпрашуваат што сакало да каже. Се очекува да го разбираат не само домашните, со кои најмногу го поминува времето, но да го разбираат и луѓето со кои не се гледа секој ден. Во третата година не само што му се зголемува фондот на зборови него му се опшируваат и нови форми на зборови кои ги употребува во својот вокабулар.
До крајот на третата година се очекува детето да може да разговара со луѓето од својата блиска и широка средина, да може да води разговор и со познати и со непознати лица. Говорот треба да биде речиси разбирлив, така што не би имало потреба да го потпрашуваат што сакало да каже
Ако во претходниот период биле присутни само именките, глаголите и придавките, веќе до крајот на третата година ќе употребува повеќе предлози (горе, долу, под, над) и помошни глаголи (јас сум, сакам да), род на именките (машки, женски и среден), множина (деца, топки)… Кога детето ќе наполни три години, неговиот вокабулар ќе има повеќе од 1000 збора, а ќе ги разбира преостанатите зборови уште повеќе. Се јавува вистинска експанзија во неговиот зборовен вокабулар. Ова е период кога детето навистина ‘ужива‘ во проширувањето на своите вербални способности. Ова е период кога детето ги открива убавините на вербалната комуникација.
Говорот како средство за вербална комуникација, служи за да се стекне со нови знаења, нови вештини, и да ги развива своите мисловни процеси. Она дете кое умее разбирливо да зборува, умее и правилно да ја насочи својата мисла, и да размислува на свој начин. Вербалната комуникација е основата за развивање на социјалните интеракции со децата. Ги развива своите емоции. Се учи правилно да ги насочи, но и да го изгради своето апстрактно мислење. Како детето расте, така се повеќе добива и во висина и во тежина, психофизиолошки созрева, и од ден на ден се повеќе се унапредува на говорен план.
Добрата говорна основа е темелот на кој се гради здрава говорна личност.
◊◊◊◊◊
