ПИШУВА:
Слаѓана Трајкова,
дипл. логопед – дефектолог, мастер логопед
Ј.З.У. Центар за рехабилитација на патологија на вербална комуникација
♦♦♦♦♦♦♦
Периодот од третата до шестата година е доста важен период во развојот на детето како целина, но тоа е и период во кој интензивно се усвојуваат јазичните поими.
Од самото раѓање детето ги учи. Најпрво се појавуваат како низа на звуци кои ги слуша, но како што расте и како што времето поминува детето почнува се повеќе да ги разбира звуците, да ги разбира зборовите кои ги слуша на мајчиниот јазик. Се развива под влијание на учењето на јазикот, но и од самото созревање на детето. Јазичните поими се резултат на обработка и комбинација на информациите кои ги прима преку сетилото за слух. Аудитивно уредно ги обработува и ги толкува на сопствен начин. Се разбира, не можат сите деца на ист начин да се стекнат со јазичните поими. Тоа зависи, пред се, во каква средина живее, со кого живее, кој го подучува детето, колкаво му е сеќавањето, развиеноста на мисловните процеси, но зависи многу и од интелектуалниот фактор на самото дете.
Јазичните поими имаат симболичен карактер, но понекогаш се стекнуваат и преку емоциите, па ги прикажува на еден поинаков емотивен тон, а истите се менуваат со секое ново осознавање и со секое ново стекнато искуство.
Често се случува децата погрешно да ги разбираат зборовите кога нешто им објаснуваме и поради тоа лошо го разбира значењето на зборот кога слуша додека некој друг зборува. Тоа доаѓа поради ограниченото детско разбирање и сиромашниот фонд на зборови
Уште како бебе од 3. месец почнува да прави разлика кој звук е од природата, а кој е гласот на мајката. Покажува интерес на оној лик кој му се смее. На 8. месец ако некој му се насмее на детето, тоа ја испружува раката, но доколку види налутено или намуртено лице го свртува погледот на другата страна. Како што расте учи да ги препознава емоциите и да го разбира нивното значење, а со тоа и да пронајде збор кој ќе опише тоа што го гледа или чувствува. Поимите не мора секогаш да бидат вербални, тоа значи дека детето не може да ги формулира и да ги искаже по вербален пат. Го кажува она што го знае, во она што верува, на она што му личи, она што го има… Нивното развивање оди од конкретно развивање па кон апстрактно, од познато кон непознато.
Дете од 2,5 години може да го разбере јазичниот поим за жена, маж, луѓе. Кога е помало, тоа го гледа лицето, предметот или појавата како целина, а подоцна како расте ги гледа поединостите, елементите или деловите од кои е составена таа целина. На почетокот малото дете предметите ги дели према функцијата и структурата, а како што расте тие стануваат се поспецифични.
На пример, кога е помало тоа кажува топка, но мисли на топка за она што има кружна, округла форма, затворен круг, кој може да се врти, тркала, да си игра. Па така за него е топка и клопчето од волница, и лепакот селотејп кој се тркала, и јаболката која е округла и мандарината, портокалот, тркалото од велосипедот, воланот од автомобилот…
Кон крајот на 4. година го разбира поимот цреша дека е овошје, кромид дека е зеленчук, врапчето дека е птица, пчелата дека е инсект…
Богатата фантазија кај поедини деца прави да се донесат заклучоци далеку од вистинитоста. Не така ретко она што не го знаат ќе го надополнат со измислени поими. Она дете кое има богато искуство, богат вокабулар, тоа и само ќе се труди и ќе успева да ги поправи погрешно стекнатите јазични поими
Предучилишното дете знае дека ако му покажеме панталони и го прашаме што е тоа, ќе дообјасни и дека е нешто за облекување и ќе каже дека е тоа дел од облеката.
Поголемите деца, оние над 10 години, умеат да ги дефинираат и апстрактните поими како што се: добрина, вредност, жалење, наивност, доверба, измама, среќа, ведрина, лицемерие…
Често се случува децата погрешно да ги разбираат зборовите кога нешто им објаснуваме и поради тоа лошо го разбира значењето на зборот кога слуша додека некој друг зборува. Тоа доаѓа поради ограниченото детско разбирање и сиромашниот фонд на зборови.
Или пак, се случува некои родители да не го разбираат прашањето кое го поставува нивното дете, па така му даваат сосем погрешен одговор, погрешно искажани зборови, реченици.
И погрешното размислување кај детето може да доведе до усвојување на неточни јазични поими. Доволно е да види два збора слични во некоја форма, па да помисли дека се тоа слични зборови во секој поглед. На основа на погрешното заклучување се кажуваат погрешни формулирани јазични поими.
Богатата фантазија кај поедини деца прави да се донесат заклучоци далеку од вистинитоста. Не така ретко она што не го знаат ќе го надополнат со измислени поими. Она дете кое има богато искуство, богат вокабулар, тоа и само ќе се труди и ќе успева да ги поправи погрешно стекнатите јазични поими.
♦♦♦♦♦
