Во минатото, велосипедот беше сон на секое дете. Маѓепсани беа од идејата за точниот модел и боја што ќе го добијат. Понекогаш сè не одеше според планот и моделот или бојата беа поедноставни, но среќата сепак немаше крај. Ден-два на помошните тркала и потоа – слобода! Велосипедот беше симбол на слобода, растењење и дружење, како за возење со пријателите на долги патеки, така и за поминување време сами.
Со велосипедот истражувавме, се осамостојувавме, учевме одговорност и спретност. Денес, многу работи се сменети, па така и пристапот кон велосипедот. Сè помалку деца научуваат да возат, а оние што научиле, го користат многу помалку од порано.
Што се случува?
Истражувањето на организацијата Outride открива дека 20% од учениците во средните училишта никогаш не го допреле велосипедот, а во некои региони тој процент се искачува и до 50% — ова истражување е спроведено во САД. Статистиките покажуваат дека бројот на деца од 7 до 17 години кои возат велосипед е преполовен од 1990-тите, а помалку од 5% од нив тоа го прават редовно.
Главните причини за овој негативен тренд во многу европски земји се несигурниот и хаотичен сообраќај, недоволната инфраструктура за велосипедисти, како и недостатокот на соодветна едукација и за велосипедистите и за возачите. Не треба да се занемари ниту воспитната компонента — од 1990-тите постои тенденција на заштитнички пристап кон децата, што ја намалува нивната слобода на движење, вклучувајќи и возењето велосипед.
Каква е ситуацијата во Европа?
- Австрија – Долна Австрија
Студија објавена во списанието Children (достапна од декември 2024) го проучуваше возачките вештини кај основците во Долна Австрија. Иако вештините генерално се добри, техники како свртување лево или итно кочење претставуваат предизвик за многу деца. Исто така, беше забележана разлика помеѓу реалната процена на вештините и перцепцијата на самите деца, особено кај девојчињата кои почесто ги преценувале своите способности.
- Англија
Според систематски преглед од 2025 година, уделот на деца (5 до 15 години) кои пешачат или возат велосипед до училиште паднал од 67% во 1975/76 на само 47% во 2023 година — а само 3% користат велосипед. Главните причини се загриженост за безбедност, лоша инфраструктура и ставовите на родителите.
- Холандија – традиционални шампиони, но со пад
Иако Холандија традиционално е земја со многу деца што возат велосипед (48% од сите патувања на деца под 18 години), студиите покажуваат дека во урбаните средини се забележува пад во бројот на деца што учат да возат велосипед. Во Амстердам, повеќе од 16.000 основци не знаат да возат велосипед, а проблемот е особено изразен во семејства со понизок социоекономски статус.
- Германија – пад на моторичките способности и зависност од родителите
Извештајот од Германија открива дека децата губат моторички способности, вклучително и способноста да возат велосипед, делумно поради намалената физичка активност. Иако велосипедските тренинзи се дел од наставата, родителите често практикуваат „такси родителство“ — ги возат децата со автомобил, со што им го намалуваат времето за возење. Инфраструктурата исто така често не е прилагодена за безбедно движење на децата.
- Швајцарија – одрастување и промена на навики
Студија спроведена меѓу млади (12–20 години) покажува дека, иако повеќето научиле да возат велосипед, многумина престануваат да го користат по детството. Главните фактори што влијаат на користењето велосипед во младешка возраст се родителските примери, полот и околината каде што одрастаат.
- Мултикултурна студија – северот наспроти југот на Европа
Според споредбена студија (Холандија, Финска, Белгија наспроти Велика Британија, Хрватска, Италија, Португалија и др.), земјите со висок стандард и развиена инфраструктура (како Холандија, Финска и Белгија) значително подобро ја вклучуваат активната мобилност и велосипедизмот од најмала возраст. Во земји како Хрватска и Португалија, велосипедизмот е значително помалку застапен и децата учат да возат подоцна.
- Полова разлика – девојчињата заостануваат
Според извештајот Children’s Walking and Cycling Index (март 2025), само 17% од девојчињата возат велосипед најмалку пет пати неделно, во споредба со 28% од момчињата.
