Организиран од Унијата за меѓународна контрола на рак (International Cancer Control-UICC) секој 4. февруари се одбележува Светскиот ден на борба против ракот. Меѓународното здружение за борба против ракот во 2019 година започна тригодишна кампања под слоганот „Јас сум и јас ќе“, потсетувајќи дека поединците и заедницата можат да придонесат за намалување на глобалната бројка на малигни болести.
„Повеќе од една третина од случаи на рак може да бидат превенирани и уште една третина може да бидат излекувани доколку се откријат на време и се третираат правилно“, велат од Унијата за меѓународна контрола на ракот – UICC.
-
„Јас сум и јас ќе“ е слоганот на кампањата посветена на борбата против ракот - Според најновите проценки на Светската здравствена организација и Меѓународната агенција за истражување на карциномот, бројката на заболени од рак во светот е зголемена на 18,1 милиони луѓе, а регистрирани се 9,6 милиони смртни случаи од сите малигни заболувања во 2018 година. За време на нивниот живот, еден од пет мажи и една од шест жени ќе заболи од карцином, а еден од осум мажи и една од единаесет жени ќе умрат од некаква форма на малигна болест.
Зголемената бројка на заболени од рак е последица на неколку фактори, од кои најзначајни се вкупниот раст на населението и продолжениот животен век, но и промената на инциденцата на одредени фактори на ризик поврзани со социјалниот и економскиот развој. Седечкиот начин на живот, заедно со нашите навики на јадење и други нездрави практики како пушењето, доведоа до значително зголемување на случаите на рак. Рак на белите дробови, рак на дојка и рак на дебелото црево се водечки карциноми според број на заболувања и смртност. Овие три врсти на рак заедно сочинуваат една третина од новозаболените и смртните случаи од рак во светот. (К.Ш.Д.)
БРЕМЕНОСТ И ПЛОДНОСТ КАЈ ПАЦИЕНТИ СО КАРЦИНОМ
♦♦♦♦♦♦♦
Кога ќе дознаете дека имате рак првото прашање што си го поставувате е дали ќе преживеам. Се соочувате со дијагнозата, третманските опции, прогноза на болеста и информации кои воопшто не ги разбирате. Планирањето на семејство е последната работа за која би помислиле во моментот. Ако никој не Ви укаже дека можеби ќе останете неплодна поради терапијата која ќе ја примате, дека има опција да ги зачувате Вашите јајце клетки и дека тоа мора да го направите веднаш, тогаш враќање назад нема откако ќе започнете со терапијата.
КАКО ДЕЛУВА ТЕРАПИЈАТА ЗА КАРЦИНОМ НА ПЛОДНОСТА КАЈ ЖЕНАТА?
Многу фактори делуваат кај мажот и жената на можноста за забременување, меѓу нив и терапијата која ја примате за лекување на одреден вид на карцином. Карциномите или почесто терапиите за карцином може да предизвикаат неплодност кај жените. Различни типови на терапии може да имаат различни ефекти врз плодноста кај жената.
Повеќето жени кои имале карцином имаат големи шанси да имаат здрава бременост, но кај некои од нив како последица на терапијата можат да се јават компликации во текот на бременоста или да останат неплодни
Има начини да ја зачувате вашата плодност пред и во текот на третманот. Но после третманот вообичаено опциите се лимитирани. Некои работи кои би требало да се земат во предвид при зачувување на плодноста кај жените се следните:
- Доколку карциномот е проширен или доколку кај пациентката постои ризик да добие карцином на одредени органи во иднина;
- Ако е ризично да се одложува третманот за рак (опциите за зачувување на плодноста одземаат премногу време во фаза кога карциномот брзо напредува);
- Шансите за успех (повеќето процедури за зачувување на плодноста се помалку успешни кај жени над 40 години).
ПЛАНИРАЊЕ НА БРЕМЕНОСТ
За пациентките кои се заинтересирани за презервација на јајце клетки посетата на стручно лице е круцијална во овој дел и тоа во период пред да започнат со терапијата. Денес се достапни повеќе техники и методи за презервација од типот банки за сперма, методи за зачувување на јајце клетки, ин витро фертилизација и друго. Ин витро фертилизацијата е техника која се применува кај жените пред да започнат со терапијата за карцином. Во најголем број на случаи ин витро фертилизацијата е сигурен метод за пациентката да остане бремена по неприроден пат
Повеќето лица кои преживеале рак можат да станат родители во иднина. Можеби тоа нема да биде како што тие планирале пред да ја добијат дијагнозата, но секако дека имаат многу опции. Ова вклучува можно зачувување на јајце клетките, евентуално делови од овариумите, третман за плодност после карциномот, посвојување на дете или користење на донирана јајце клетка за да имате дете (понекогаш и друга жена може да биде оплодена со ваша јајце клетка и да го носи вашето дете поминувајќи ја таа место вас бременоста).
КАКО ДЕЛУВА ХЕМОТЕРАПИЈАТА НА ПЛОДНОСТА КАЈ ЖЕНАТА?
Повеќето лекови за хемотерапија можат да ги оштетат јајце клетките и да делуваат на нејзината неплодност. Ова зависи од годините на жената, лековите кои ги прима. Тешко е да се утврди дали жената ќе биде плодна после примањето на хемотерапијата.
ХЕМОТЕРАПИЈА И БРЕМЕНОСТ
ГОДИНИТЕ ПРАВАТ РАЗЛИКА – Колку што сте помлади имате повеќе јајце клетки во своите овариуми. Ова ви дава поголема шанса да ја одржите плодноста и покрај терапијата која ја примате за карцином. Жените кои примале терапија за карцином, пред да наполнат 35 години имаат одлична шанса да останат бремени после терапијата. Кај младите жени кај кои ќе се јави менопауза за време на примањето на терапијата постои опција повторно да добијат менструација после примањето на терапијата или по извесен период.
ПОСЛЕ ХЕМОТЕРАПИЈАТА, ПЛОДНОСТА КАЈ ЖЕНАТА МОЖЕ ДА НЕ ТРАЕ ДОЛГО – Девојчињата кои примале хемотерапија пред пубертетот (време кога се јавува првата менструација) или млади жени кај кои менструацијата се јавила повторно по примањето на хемотерапијата се во ризик за рана менопауза. Кога жената ќе престане да добива менструација пред 40 години, многу порано од просечната возраст (околу 51 година), се констатира состојба на прерана менопауза или примарна оваријална инсуфициенција. Тогаш жената останува неплодна бидејќи нејзините овариуми престануваат со создавање на хормони кои се потребни за жената да биде плодна, а тие хормони се естроген и прогестерон.
МЕНСТРУАЛНИОТ ЦИКЛУС НЕ ЗНАЧИ И ПЛОДНОСТ КАЈ ЖЕНАТА – После хемотерапијата жената повторно може да има менструален циклус, но тоа не значи дека таа ќе остане бремена. Најчесто некои јајце клетки се уништени при терапијата за рак.
ИЗБЕГНУВАЈТЕ ДА ОСТАНЕТЕ БРЕМЕНА ДОДЕКА ПРИМАТЕ ХЕМОТЕРАПИЈА – Повеќето хемотераписки лекови може да го повредат фетусот додека е во развој, предизвикувајќи одредени дефекти или други несакани реакции. При примање на одредени хемотерапии може да бидете неплодна и за тоа би требало да поразговарате со Вашиот лекар. Запомнете дека некои жени може да останат бремени и покрај тоа што менструалниот циклус им е завршен.
АКО ОСТАНАТЕ БРЕМЕНА ЗА КРАТОК ПЕРИОД ОТКАКО СТЕ ЈА ПРИМИЛЕ ХЕМОТЕРАПИЈАТА ИМА ОПЦИЈА ДА МУ НАШТЕТИТЕ НА ВАШЕТО БЕБЕ – Жените најчесто се советувани да не остануваат бремени во првите 6 месеци после примањето на хемотерапијата бидејќи самиот хемотераписки лек може да ги оштети нивните јајце клетки кои се развиле за време на терапијата. Ако пак оштетената јаце клетка се презервира, има опција ембрионот да развие одредени генетски малформации.
КАКО ДЕЛУВА ТРАНСПЛАНТАЦИЈАТА НА КОСКЕНА СРЦЕВИНА ИЛИ МАТИЧНИ КЛЕТКИ ВРЗ ПЛОДНОСТА КАЈ ЖЕНАТА – Трансплантацијата на коскена срцевина или матични клетки најчесто се применува со високи дози на хемотерапија, а понекогаш се користи и радиотерапија на целото тело пред трансплантација. Во повеќето случаи при процесот на трансплантација не се ослободуваат јајце клетки од овариумите.
КАКО ДЕЛУВА РАДИОТЕРАПИЈАТА ВРЗ ПЛОДНОСТА КАЈ ЖЕНАТА – При радиотерапијата се користат високоенергетски дози на зраци кои ги убиваат клетките на ракот. Овие зраци можат да ги оштетат овариумите кај жените. Кај жените подложени на радиотерапија во пределот на стомакот или карлицата, има опција да останат неплодни во зависност од количеството на радиотерапија која е апсорбирана од страна на овариумите. Високи дози на радиотерапија може да ги уништат сите јајце клетки кај жената или само дел предизвикувајќи неплодност или може да предизвикаат рана менопауза. Повеќето жени кои примиле карлична радиотерапија ќе останат неплодни. Иако радиотерапијата не е таргетирана директно кај овариумите, сепак, зраците навлегуваат во внатрешноста на телото и не може да се контролира на кој дел од телото би делувале, со што се јавува можност да се оштетат овариумите. Кога радиотерапијата е насочена директно кон вагината, овариумите апсорбираат висока доза на зраци.
Радиотерапијата на матката може да предизвика лузни, со што се зголемува нивото на проток на крв кон матката и ја оневозможува правилната мускулна функција на матката за време на бременоста. Овие жени имаат и повисок ризик за спонтан абортус, предвремено породување и новороденчиња со мала тежина. Овие проблеми можат да се јават и кај жени кои примале радиотерапија во текот на детството, пред да се развие матката во текот на пубертетот.
Понекогаш радиотерапијата на мозокот може да предизвика промени кај хипофизата. Хипофизата им сигнализира на овариумите да продуцираат хормони и нераспознавањето на овие сигнали може да делува на процесот на овулација (исфрлањето на јајце клетката од овариумот). Во зависност од применетата доза на радиотерапија ова може да се одрази врз плодноста кај жената. Многу е важно да не планирате бременост додека примате радиотерапија бидејќи може да се оштети фетусот.
ДРУГИ ТЕРАПИИ КОИ МОЖЕ ДА ДЕЛУВААТ НА ПЛОДНОСТА КАЈ ЖЕНАТА – Хормоналните терапии кои се користат за третирање на ракот на дојка или други видови на карциноми можат да делуваат на плодноста.
Извор:
Здружение за помош и поддршка на пациенти со хематолошки заболувања и нивни негуватели – ХЕМА
Референци:
* Cleveland Clinic, http://my.clevelandclinic.org/
* American Cancer Society, https://www.cancer.org/
* NCCN Foundation, https://www.nccn.org/patients/foundation/default.aspx
* ESMO 2019 Congress. Session, Fertility and pregnancy of cancer patients during and after cancer treatment Presenter, Ananda Plate. Authors, A. Plate, https://oncologypro.esmo.org/Meeting-Resources/ESMO-2019-Congress/Setting-the-scene-The-patient-perspective
