ПИШУВА:
Д-р Ангелчо Андоновски
специјалист педијатар
♦♦♦♦♦♦♦
Слип апнеја (апнеја при спиење) е сериозна болест која бара третман и промени во животниот стил за да се овозможи правилно дишење за време на различните циклуси на спиење. Според некои извештаи, апнејата при спиење е директен или индиректен „виновник“ кај 450.000 смртни случаи годишно во САД. Што ни означува дека пристапот кон оваа состојба навистина треба да биде сфатен сериозно и да се оди кон преземање на сериозни чекори околу и за решавање на овој досега непознат проблем поготово кај нас и за нашиот граѓанин. Синдром на опструктивна апнеја не е проблем само за возрасните, туку и за детската популација. Преваленцијата кај оваа популација е околу 2%. Ова нарушување се јавува почесто кај деца од предучилишна возраст. Синдромот на слип апнеја треба да се разликува од ‘рчењето, ова нарушување се јавува кај 3-12% од децата од предучилишна возраст и се смета за безопасно, иако не е доволно испитано, како кај повеќето клинички испитувања на грчењето кај децата не се прават доволно јасни разлики помеѓу опструктивната апнеја и ‘рчењето. Затоа и интерперетацијата на резултатите добиени преку полисомнографија треба да се внимателно изработени и протолкувани за да имаме точно диференцирање и утврдување на проблематиката.
Голем е процентот на пациенти кои страдаат од умерена или тешка СА. Нетретирана СА може да доведе до висок крвен притисок, срцева слабост, аритмии, мозочен удар или други кардиоваскуларни проблеми. Исто така заболените од апнеја имаат поголема веројатност да имаат дијабетес мелитус тип 2 и да страдаат од депресија.
Што е всушност слип апнеја и какви видови на апнеја постојат?
СА е сериозно пореметување на дишењето кое се случува во сон. Постојат неколку видови на слип апнеја. Тие се делат според тежината и манифестациите кои се случуваат за време на сонот.
ОСА – Опструктивна слип апнеја се јавува кога има целосно или делумно пропаѓање (отекување) на дишните патишта за време на спиењето, што го блокира или ограничува протокот на воздух во белите дробови.
Ако пациентот се обидува да продолжи со дишењето, тоа станува тешко и неговиот респираторен тракт се повеќе се затвора. Конечно, мозокот се буди т.е. оди во пониска фаза на спиење, а потоа се јавува промена на положбата и се намалува напорот на мускулите за да ги отворат дишните патишта т.е. да помогнат во релаксирање на процесот на дишење. Ова обично се случува со гласни звуци или многу гласно ‘рчење. Тогаш целиот процес започнува од нула, а може да има стотици вакви епизоди во текот на ноќта.
ЦСА – Централизирана слип апнеја, при овој вид на апнеја дишењето се прекинува поради нарушувања во респираторните центри на мозокот кои не испраќаат импулс на мускулите и воопшто нема обид за дишење. Мозокот едноставно не им издава наредба на мускулите да дишат.
Долгорочно траење на симптомите и проблемите на слип апнеја може да доведе до промени на срцето, промени во крвните садови на белите дробови и застој во растот на организмот
Овој вид на ЦСА обично се поврзува со сериозни заболувања, особено со болести кои вклучуваат заболувања на мозочно стебло, во кое се сместени респираторните центри кои влијаат на дишењето.
Кај децата, централната СА може да предизвика прекини во дишењето што може да трае и до дваесет секунди.
Постојат три степени на СА:
Прво – Блага: 5 – 14 епизоди на апнеја или хипопнеја
Второ – Умерена: 15 – 29 епизоди
Трето – Тешка: 30 и повеќе епизоди на час
Блага СА се дефинира со постоење на 5-14 епизоди на апнеја или хипопнеја (намален проток на воздух во белите дробови) во рок од еден час.
Некои од симптомите на оваа фаза на болеста се поспаност и поспаност за време на активности кои не бараат многу внимание, како што се гледање телевизија или читање. Овие симптоми можат да предизвикаат помали проблеми на работа.
Умерената СА се дефинира како појава на 15 до 29 епизоди на апнеја или хипопнеја во рок од еден час. Симптомите вклучуваат дремливост за време на активности кои бараат одредено ниво на внимание, како што е присуството на состаноци и концерти и можат да предизвикаат проблеми на работа или во социјално функционирање.
Тешка СА постои кај луѓе кои имаат 30 или повеќе епизоди на апнеја или хипопнеја во рок од еден час. Симптомите вклучуваат поспаност или заспивање за време на активности кои бараат активно внимание, како што се говор, возење или одење. Овие симптоми можат потенцијално да предизвикаат сериозни проблеми насекаде каде и да се одвиваат активностите.
Доколку се забележуваат сите овие проблеми и симптоми, невозможно е да се игнорира тежината на ситуацијата. Некои автори зборуваат за „смртоносна болест“ кога зборуваат за СА.
Кои симптоми треба да нè наведат да се посомневаме дека навистина постои проблем со СА:
- поспаност
- гласно ‘рчење
- утрински замор
- проблеми со вниманието
- несоница
- отекување на нозете
- црвенило или наслаги во устата
- метален вкус
СА напоменавме и на почетокот дека е докажано дека предизвикува проблеми на целокупното здравје на еден организам како што се: висок крвен притисок, еректилна дисфункција, фибромијалгија, зголемен ризик од мозочен удар, дијабетес тип 2, дебелина, гастроезофагеален рефлукс.
Промените во животниот стил кои треба да бидат преземени доколку се утврди дека имате постоење на СА:
- Избегнувајте алкохол (алкохолот и седативите можат да го намалат мускулниот тонус на вратот, непцето и со тоа да го зголемат ‘рчењето);
- Губење на тежината, задолжително намалување на БМИ поготово кај пациенти кои се со прекумерна тежина;
- Сменете ја положбата за спиење (лежејќи на страна наместо на грб му помага на вашиот јазик да не се опушти и да се релаксира).
Полисомнографијата успешно се спроведува во Институтот за белодробни заболувања кај децата – Козле. За таа цел се прават првичните прегледи, а потоа пациентот се остава во интрахоспитални услови да помине една ноќ во болнична соба приспособена за да биде извршено снимањето со помош на полисомнограф
Во зависност од степенот и локацијата на опструкција, симптоматологијата може да варира во интензитет и фреквенција. Кај деца кои имаат проблем со СА најчесто се јавува грчењето, континуирано дишење на уста, што доведува до немир, со или без често будење.
Децата со СА имаат значително повеќе појави при спиење, како што се одење или зборување, кошмари, седење во кревет. Во текот на денот немаат посебни респираторни нарушувања, а нарушувања кои се забележани се дремливост и нарушувања во секојдневно однесување. На час на училиште, тие се дремливи и деконцентрирани. Долгорочно траење на симптомите и проблемите може да доведе до промени на срцето, промени во крвните садови на белите дробови и застој во растот на организмот.
Нетретирана слип апнеја може да доведе до висок крвен притисок, срцева слабост, аритмии, мозочен удар или други кардиоваскуларни проблеми. Исто така заболените од апнеја имаат поголема веројатност да имаат дијабетес мелитус тип 2 и да страдаат од депресија
Единствен начин за дијагностицирање на слип апнеја е ПОЛИСОМНОГРАФИЈА, метода која се прави во сон со помош на апарат наречен полисомнограф кој ги следи сите параметри за време на сонот. Полисомнографијата успешно се спроведува во Институтот за белодробни заболувања кај децата Козле. За таа цел се прават првичните прегледи, а потоа пациентот се остава во интрахоспитални услови да помине една ноќ во болничка соба приспособена за да биде извршено снимањето со помош на полисомнограф.
Полисомнографијата (ПСГ) е златен стандард за дијагностицирање на СА и воопшто респираторни нарушувања за време на спиењето. Добиените резултати се прикажани графички на соодветната картичка наречена синограм. Врз основа на добиените резултати, компјутерската анализа ни дава валидни информации од кои можеме да заклучиме за тоа кој тип на апнеjа е, колку време траат периодите на прекин на дишењето, однос на апнејата спрема длабочината на спиењето, степен на заситеност, сатурација и десатурација на кислородот во фаза на апноични епизоди итн.
Третман на СА
- Хигиенски режим на исхрана
- Имплементација на ЦПАП
- Хируршки интервенции
Најуспешниот и наједноставниот третман на СА е хируршко отстранување на аденоидната вегетација и тонзилектомија. Инаку кај здрави деца со СА после аденотонзилектомија кај 70-100% доаѓа до подобрување на клиничката слика и полисомнографијата. Аденотонзилектомија е терапија со прв избор кај дебели деца, иако и покрај тоа, се препорачува намалување телесна тежина што не е лесно да се постигне.
Тековната терапија со континуиран позитивен притисок на дишните патишта (CPAP Позитивен притисок на дишните патишта) ја спроведуваме кај деца кои се контраиндицирани за хируршка интервенција ако СА опстојува по аденотонзилектомија и кај деца чии аденоиди и крајници не се зголемени.
- Примена на помагала за вилицата, јазикот, носот
Респираторните нарушувања за време на спиењето се патологија која е во фокусот на современата медицина, затоа што тоа е главно социомедицински проблем. Проблемите се чести во детството и ако не се препознаат навреме може да бидат поврзани со значајни морбидитети кои влијаат на сите органи. Она што ги загрижува родителите и лекарите исто така е реперкусија на овие појави врз целокупното здравје на детето. Долгорочни последици кај деца се нарушувања во однесувањето и учењето, системска и пулмонална хипертензија и соматски нарушувања. Секако дека треба да се напомене како заклучок дека навистина станува збор за патологија која е сериозна, но сепак, може да биде дијагностицирана, како кај деца така и кај возрасни иако постојат битни разлики во самите фази на СА и кај едните и кај другите. Проблемот мора да биде навремено решен. Едноставно може да кажеме дека, сепак, при препознавање на првите симптоми задолжително да се побара помош за да може да се избегнат несаканите последици. Спремни сме и подготвени да помогнеме на оние кои имаат потреба од помош.
