ПИШУВА: Д-р Вулнет Бектеши
специјалист педијатар, субспецијалист неонатолог
♦♦♦♦♦♦♦
Мајките обично се загрижени поради „недостаток на коска во главата на новороденчето“, но тоа е сосема нормална појава.
Кај едно новороденче, коските на черепот (две фронтални, две париетални и оксипиталната) не се меѓу себе сраснати. Слободниот простор помеѓу нив, исполнет со сврзно ткиво, понекогаш е пиплив и по цела должина, до ширина и до 1 см. Но на местата каде се состануваат три или четири коски постојат проширувања кои се нарекуваат фонтанели (вдлабнатини).
Предната или голема фонтанела се наоѓа на спојот помеѓу фронталните и париетланите коски, има ромбоиден облик со големина 2х2 см (со варијации од 1 до 5 см) и лесно пиплива како мек простор помеѓу коските.
Задната фонтанела – мала фонтанела е со триаглеста форма со ширина околу 0.5 см и е сместена помеѓу париеталните и оксипиталната (потилна) коска.
Фонтанелите имаат дијагностично значење (при зголемен интракранијален притисок).
Во тек на развојот коските постепено сраснуваат помеѓу нив со што се формираат шавови по должина на нивните споеви. Последни зараснуваат фонтанелите и тоа – задната мала фонтанела се затвора околу шестиот месец, а предната – голема фонтанела помеѓу деветтиот и 18. месец. Меѓутоа, постојат големи индивидуални варијации, кои што се нормални варијации кај здрави деца.
Треба да се напомене дека големината на фонтанелата во рана возраст не влијае на времето на нејзино затворање, а важно е да се знае дека главата расте и после тоа
Кај 95% од децата, големата фонтанела се затвора потполно до крај на втората година, кај околу 40% до крај на првата година, но има еден мал процент кај коишто фонтанелата се затвора до третиот месец. Важно е уште еднаш да се напомене дека главата расте и после затворање на фонтанелата, бидејќи при нормални услови, споевите околу черепните коски сосема зараснуваат дури до 12-та година, додека потполна коскена фузија настанува и до третата декада од животот.
Обично прашања што ги вознемируваат родителите во врска со „вдлабнатината“ односно фонтанелата се:
-
Што ако новороденчето нема фонтанела
-
Вовлечена фонтанела
-
Напната фонтанела
-
Преголема фонтанела
Во многу состојби, прегледот на фонтанелата за нас лекарите е од голема важност. Прво, уште во тек на самиот акт на раѓање присуството на големата фонтанела која се пипа при раѓање, за лекарот е знак дека плодот излегува главично. Фонтанелата на некој начин е „прозор за мозокот“. Преку неа може да се измери интракранијалниот притисок и исто така да се направи ЕХО на мозокот, додека со Doppler ултразвучен метод може да се мери брзината на протокот на крв низ мозочните крвни садови, а сите овие даваат важни податоци за состојбата на централниот нервен систем. Исто така, нејзиниот изглед укажува на извесни патолошки состојби (вовлечена, напната, пулсирачка, преголема, пребрзо срасната).
Нормално, кај бебе кое не плаче, фонтанелата е на ниво на околните коски.
Што ако новороденчето нема фонтанела
Ако при самиот акт на породување не е можно да се види големата фонтанела, треба да се почека неколку дена, бидејќи некои бебиња едвај „се провлекуваат“ низ родилните канали на мајката, па коските од черепот се привремено преклопени. Меѓутоа, следните денови коските нормално се оддалечуваат една од друга и се појавува фонтанелата, а обемот на главата привидно и малку се зголемува. Овие се нормални состојби и во најголем број од случаите децата се здрави. Главата расте со одредена брзина (кај недоносените малку побргу), а фонтанелите се намалуваат и постепено се затвораат.
Не секое дете кај коешто фонтанелата се затвора порано ќе има здравствени проблеми. Додека постојат какви било и најмали сомнежи дека нешто не е во ред – не треба да се прави одма паника, туку да се реализираат невролошки иследувања и рентгенско снимање на черепот, после коешто состојбата ќе биде многу појасна
Но, има ситуации кога детето се раѓа без фонтанела и со пиплив гребен на местото на споевите на коските – тоа преставува прерано формирани шавови – тогаш најверојатно се работи за sinostoza.
Синостозата претставува патолошка состојба којашто оневозможува раст на инаку нормален мозок, па е потребно хируршко раздвојување на коските на черепот. За да се потврди оваа состоја потребно е да се направи краниограм т.е. рентгенско снимање на черепот. Хируршката интервенција се обавува во првите три месеци од животот и има одлични резултати и прогноза, под услов да е поставена точна дијагноза и ако оперативниот зафат добро се испланира и се изведе на време.
Еден помал број деца се раѓаат со неразвиен мозок – било да е причината инфекција во тек на бременост или поради некоја генетска грешка. Кај овие деца доаѓа до предвремено затворање на фонтанелата, но и секундарно, поради успорен раст на веќе оштетен мозок. Овие деца имаат намален обем на глава (microcefalus) и по правило се со ментални, но често и со моторни оштетувања. Неретко се случува да овие деца се раѓаат нормално, па после одреден период од неколу месеци главата престанува да расте, фонтанелите се затвораат и се манифестира психомоторна ретардација, којашто во тек на раѓање не била забележлива.
Треба да се напомене дека сите овие споменати патолошки состојби се многу ретки, и дека не секое дете кај коешто фонтанелата се затвора порано ќе има здравствени проблеми. Додека постојат какви било и најмали сомнежи дека нешто не е во ред – не треба да се прави одма паника, туку да се реализираат невролошки иследувања и рентгенско снимање на черепот, после коешто состојбата ќе биде многу појасна.
Вовлечена фонтанела
Фонтанелата е вовлечена кога детето е дехидрирано (има недоволно количество на течности во организмот), било тоа е како последица на недоволен внес на течности или преголем губиток на течности (потење, пролив, повраќања, преобилно мокрење итн.)
Напната фонтанела
Напната фонтанела е знак за зголемен притисок внатре во черепот (интракранијален притисок). Кај здрави деца ова се гледа при плач, но кога и да е присутна таа секогаш води до сомневања за некое заболување. На пример, фонтанелата е напната и пулсирачка во тек на воспаление на мозочните обвивки (meningit).
Преголема фонтанела
Кај деца кои имаат поголема глава, со широко отворена и напната фонтанела, лекарот обично се сомнева на hydrocephalus (состојба која настанува при собирање на поголемо количество течност во мозочните комори).
Хидроцефалус може да биде вроден и стекнат, а најчесто е последица на крвавење во мозочните комори, како и инфекции пред или после раѓање. Се докажува со ултразвучен преглед на бебешкиот мозок, а се потврдува со компјутеризирана томографија или магнетна резонанца. Оваа состојба бара итна и неодложна интервенција, со која ќе се намали интракранијалниот притисок и со тоа ќе се спречи натамошното оштетување на мозокот.
Прекумерно голема фонтанела (но без покачен интракранијален притисок) се сретнува ретко и кај деца со вродено намалена функција на штитната жлезда, некои вродени пореметувања во формирање на коскеното и сврзно ткиво, а наретко се сретнува и кај деца кои имале интраутерин застој во растот. Но кај овие пациенти присутни се и други воочливи симптоми.
