Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Што ги поврзува Алберт Ајнштајн, Исак Њутн, Чарлс Дарвин, Винстон Черчил, Јоханес Кеплер и Марк Твен? Освен брилијантните умови и испишувањето на историјата на човештвото, овие великани имале ист почеток во животот: сите до еден се предвремено родени деца. „Замислете ако тргневме сите да размислуваме дека нема потреба да се чуваат предвремено родените деца, овие великани немаше ни да постојат. Каква ќе беше историјата и животот без нив?, вели д-р сци. Александар Сајковски, специјалист педијатар – неонатолог и еден од зачетниците на неонаталната интензивна нега во Македонија, чие име се врзува со основањето на Одделението за интензивна нега и терапија на Детската клиника.
Ноември е месец посветен на предвремено родените деца. Како низ Ваша призма изгледа едно прематурно родено дете?
Д-р сци. Сајковски: Најкратката дефиниција е дека секое бебе што е родено пред 37 гестациска недела спаѓа во групата на предвремено родени деца. Но, за одбележување е дека највулнерабилна група на предвремено родени деца се оние под 28 гестациска недела, а по нив оние кои се родени помеѓу 28-32 гестациска недела. Сакам да потсетам дека во целиот историјат на човештвото, откако постои планетава Земја и човекот, секогаш се раѓале прематурни деца. За жал во минатото, благодарение на отсуството на технологиите кои денеска ги имаме, нивното преживување било многу помало, а новите технологии кои се развија во последниве 50-60 години овозможија голем број од овие деца да преживеат. Особено е значајно да се напомене дека целата борба во лекувањето на овие деца не е само преживувањето туку и квалитетот на истото.
Целиот процес на развој на неонаталната интензивна терапија не доведе во ситуација како држава драматично да се намали смртноста на најмалите, на најтешко болните предвремено родени деца, на најнезрелите деца, иако се уште има значаен простор за намалување на таа бројка
Која е суштината на неонаталната интензивна нега? Вие сте еден од нејзините зачетници во земјава, човек чие име се врзува со основањето на Одделението за интензивна нега и терапија на Детската клиника.
Д-р сци. Сајковски: Суштината на неонаталната интензивна нега е иницијалниот приод кон предвремено родените деца, а тоа е дека тие не се само деца кои се родени предвреме и не се само физички помали, туку новородени кај кои сите процеси, целиот метаболизам, сите клеточни функции се се уште недоволно развиени во однос на детето коешто е родено на време. Целата незрелост на сите органи и функции кај нив бара посебен пристап во лекувањето на сите клинички кондиции кои кај нив ги има дополнително на самиот прематуритет.
Со децении лебдеше во медицинската јавност еден став, а во кој беа вклучени и многу лекари кои не беа педијатри, но за жал дури и педијатри, вклучително и наши од Македонија… дека на прематурните новородени не треба да им се приоѓа терапевтски со многу ентузијазам, дека треба да бидат оставени да преживее тоа што може, дури дека треба да се жртвуваат затоа што шансата за нивното преживување е многу мала, а во исто време и шансата за квалитетно преживување уште помала.
За среќа големиот број на одделенија за неонатална интензивна терапија во светот, а и нашето прво одделение во Р. Македонија кое е отворено на Клиниката за детски болести во 1990 година покажаа дека тоа не е така. Впрочем, и самата историјата на медицината покажа дека тоа не е така. На пример, замислете што ќе се случеше со светот ако не беше еден прематурус како што е Исак Њутн, за кого бабицата која била неговото породување рекла дека е повеќе мртов, отколку жив?! Предвреме родено дете кое ни ја даде историјата на физиката, астрономијата и математиката, а живееше над 90 години! Или на пример, еден друг прематурус како што е Алберт Ајнштајн, којшто ги даде непроценливите сознанија во однос на физиката, математиката и воопшто, битисувањето на човекот. Така интересно е дека кога ја гледате историјата на предвремено родените деца, меѓу нив има многу познати личности кои се научници, уметници, и писатели, како што се на пример физичарот Јоханес Кеплер, Чарлс Дарвин, биолог кој ја дал теоријата за потеклото и еволуцијата на врстите на Земјата, или писателите Марк Твен и Виктор Иго, најпознатата балерина во историјата Ана Павлова. Во таа група се и музичарите Стиви Вондер и Сидни Поатије, историските Винстон Черчил и Наполеон Бонапарта. Ова се дел од великаните кои ја пишуваа историјата на човештвото, затоа замислете ако тргневме сите да размислуваме дека нема потреба да се чуваат предвремено родените деца, овие великани немаше ни да постојат. Каква ќе беше историјата и животот без нив?
Благодарение на отворањето и водењето на интензивната нега во Македонија од 1990 година, денеска веќе постојат неколку Одделенија за интензивна нега во државава, кои придонесоа да се подигне процентот на квалитетно преживување кај предвремено родените деца.
Д-р сци. Сајковски: Откако е отворено првпат Одделението за интензивна терапија на Клиниката за детски болести во 1990 година и во склоп на истото е започнато интензивното лекување на предвремено родените деца како дел за прематуритет, а и посебен дел за поголеми педијатриски пациенти, престојот и лекувањето на многу предвремено родени деца покажа дека преживувањето е одлично и дека квалитетот на преживување е многу добар. Несомнено најголем ризик имаат бебињата коишто се родени под 28 гестациска недела односно најмногу тие под 26 гестациска недела, меѓутоа воведувањето на современите терапевтски технологии во лекување на респираторната слабост, срцевата слабост, воведувањето на парентералната исхрана со апликативност на сите макронутрициенти и сите неопходни минерали и олигоелементи и други постапки дојдовме во можност и тие деца да преживуваат значително поквалитетно отколку што било порано. Посебен инпут беше и воведувањето на специјализиран медицински тренспорт со кој се намалија и дополнителните ризици од транспорт на овие новородени деца.
Добар неонатален интензивец треба да знае во секој момент да располага со 32 000 бројки
Луѓето коишто работат во интензивната нега, лекарите коишто работат во неонаталната интензивна нега се како од некоја религиозна секта. Тие многу зборат меѓу себе за пациентите, многу помалку за времето или други теми, многу често дури и на сите симпозиуми и конгреси сите разговори се водат околу тоа кој каква техника на лекување преземал кај одредени ситуации. Тоа е една група на луѓе која бара, пред се, не само да ја знаат медицината, односно педијатријата и интензивната нега, туку да имаат и посебен приод кон семејството, а пред се, кон својот пациент. Како што рече и еден од најголемите автори во таа област, проф. Залога: „Добар интензивец, неонатален интензивец треба во секој момент да располага и да знае 32 000 бројки. Во секој момент минимум 32 000 бројки да му се вртат во глава за да може успешно да лечи еден пациент.
Впрочем треба да се има предвид дека смртноста на предвремено родените деца најмногу доаѓа од дополнителните контрибутивни клинички состојби, најчесто од инфекциите, или некои вродени аномалии коишто всушност можат да го однесат целиот пат на лекување во една лоша насока. Притоа, користењето на сурфактантот за децата коишто имаат проблеми со дишењето и со неразвиеноста на плуќата, перманентните контроли на протокот на крв во крвните садови на мозокот, перманентните контроли на целиот метаболизам на телото како и на минералите и олигоелементите нè доведоа до тоа денеска лекувањето на неонаталната интензивната нега да претставува најсуптилното лекување во целата медицина или како што би рекол еден од најголемите автори во дoменот на интензивната нега, проф. Мерциер од Франција, неонаталната интензивна терапија е всушност јаготката на шлагот во медицината затоа што таму се користат најголемите, најсофистицираните и најскапите технолошки процедури, од педијатри неонатолози интензивисти, чија едукација е најскапа во медицината.
Треба да се има предвид дека смртноста на предвремено родените деца најмногу доаѓа од дополнителните контрибутивни клинички состојби, најчесто од инфекциите, или некои вродени аномалии коишто всушност можат да го однесат целиот пат на лекување во една лоша насока
Во таа насока, благодарение на отворањето и развојот на интензивната терапија во Македонија во вистинска смисла на зборот од 1990 година, постепено до денеска веќе има отворено и се во функција неколку Одделенија за интензивна терапија на предвремено родени деца во државава. Целиот тој процес на развој на неонаталната интензивна терапија не доведе во ситуација како држава драматично да се намали смртноста на најмалите, на најтешко болните предвремено родени деца, на најнезрелите деца, иако се уште има значаен простор за намалување на таа бројка. Треба да се има предвид дека бројот на предвремено родени деца, сепак, има одреден пораст во последно време. Некои автори го врзуваат со ин витро фертилизацијата односно зголемениот број на вештачки оплодувања, меѓутоа во принцип, зголемениот број значи и неопходна потреба да се формираат висококвалитетни одделенија за интензивна нега, коишто може да обезбедат мултидисциплинарен приод во лекувањето на тие деца.
Механичката вентилација, парентералната исхрана, користењето на сурфактант за децата со проблеми со дишењето и недоразвиеност на белите дробови во лекувањето на прематурните деца драстично влијаеја врз квалитетот на преживување…
Д-р сци. Сајковски: Кај нас во Македонија од 1993 година е воведена механичката вентилација како еден од најкомплексните методи во лекувањето на прематурните новородени деца, каде што во основа апарати дишат за детето, воведени се неколку типови на механичка вентилација, а со тек на време и најсовремените, од 1995 година е воведена парентералната исхрана и тоа веќе претставува метод во којшто молекуларно се лекуваат метаболичките дисфункции кај едно дете. На пример, ако едно новородено дете, покрај незрелоста има и дополнителна инфекција, катаболичкиот индекс односно индексот на распад на делови на телото, расте рапидно, повеќе од 10 пати од нормалата и тоа бара специјален балансиран приод во однос на внесување на сите за да може да се обезбеди нормална исхрана на сите делови на телото, вклучително и на мускулатурата која е најголем орган во телото. Од 2001 година воведен е и специјализираниот транспорт на предвремено новородени дца кој дава дополнителен квалитет во медицинскио третман на овие деца.
Во периодот од 1990 година до денешен ден од сите колеги коишто работеа на Одделенијата за интензивна нега и терапија излегоа неколку докторати и неколку магистериуми, и бројни клинички студии за цела една плејада на нови технолошки приоди во лекувањето на тие деца. Таа екипа, односно тим на лекари и сестри обезбедија драматично подобрување на системот на здравствена заштита кај предвремено новородените деца, за да најголемиот дел од истиот тим во 2010 односно 2011 година се префрли и функционира во Клиничката болница „Аџибадем Систина“, каде што е продолжен истиот тренд на лекување. Во основа КБ „Аџибадем Систина“ со својата неонатална интензивна терапија е единствена на балканскиве простори како приватна интензивна нега во којашто е уште повеќе подигнато нивото на услуга која може да ја добие секој еден пациент.
(продолжува)
