Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Во детската кардиохирургија постојат 180 различни дијагнози и 240 хируршки техники. Дел од тие дијагнози бараат итна операција, уште во првите часови после раѓањето, а кај дел од дијагнозите, народно кажано, можеме да се пазариме со време и да се најде правиот момент кога треба да се оперираат“, објаснува д-р Владимир Чадиковски, специјалист по детска хирургија и субспецијалист по детска кардиохирургија. Кај 90% од случаите, сите операции на срцеви мани ако се завршат во соодветно време, со соодветен тим и во соодветни услови, квалитетот на живот е одличен.
Вие сте детски хирург, но во последните неколку години сте фокусирани на детската кардиохирургија, односно на операции на деца со вродени срцеви аномалии. Колкава е бројката на овие деца кај нас и која е возраста на која најчесто се оперираат?
Д-р Чадиковски: Во Македонија има од 22 000 до 25 000 живораѓања годишно. Еден процент од тие деца кои се живородени влегуваат во групата да имаат вродени срцеви мани. Се очекува 250 деца да имаат вродени срцеви мани, од кои 125 бараат интервенции. Осумдесет проценти од нив се оперираат во првите три месеци. Главниот проблем кај нас е што ние сега правиме околу 70 операции годишно, значи има голем број од тие деца, околу 40-50, кои умираат без дијагноза или имаме проблем да се прави фетоцид, умртвување на плодот во тек на бременост после 30. гестациска недела што е катастрофално.
Секое одложување на операција значи и загрозување на здравјето на детето. Од Вашето искуство во областа на хирургијата, кардиолошки пациент физички не изгледа лошо, но ризикот од неговата операција е далеку поголем, за разлика од другите хируршки интервенции, каде што пациентите изгледаат доста полошо, но ризикот е многу помал. Оттука стравот на родителите е секако оправдан и влијае врз нивната конечна одлука за интервенција. Го имате ли се уште проблемот да ги убедите родителите во одлуката за навремена операција и сите последици кои ги има нејзиното одложување?
Д-р Чадиковски: Во детската кардиохирургија за разлика од адултната има 180 различни дијагнози и 240 хируршки техники. Дел од тие дијагнози бараат итна операција, значи уште во првите часови после раѓањето, а кај дел од дијагнозите, народно кажано, можеме да се пазариме со време и да се најде правиот момент кога треба да се оперираат. Некои од тие пациенти бараат по три пати да бидат оперирани за да се дојде до крајниот заклучок, преживување на тоа дете, и да добие некаков квалитет на живот, но во принцип, кај 90% од случаите, сите операции на срцеви мани ако се завршат во соодветно време, со соодветен тим и во соодветни услови, квалитетот на живот е одличен.
Искрено, после шест години и поминати повеќе од 350 операции, за разлика од почетокот во 2013 год. кога пробувавме сето тоа да им го доловиме на родителите, сега, во принцип, тимот е веќе етаблиран, екипата којашто работиме заедно е позната, веќе имаме динамика, точно знаеме кои деца ни се оперирани, кои бараат повторна интервенција… Мислам дека луѓето повеќе ни веруваат сега во однос на она што го правиме. Во 2013 беше катастрофално тешко, сега е многу полесно. Во принцип, ние го кажуваме нашето мислење и што треба да се направи, а после тоа е одлука на семејството.
Како што споменавте постојат 180 различни дијагнози на вродени срцеви аномалии. Кои се најчестите срцеви мани кај децата со кои се сретнувате во секојдневната работа?
Д-р Чадиковски: Интересно е што кај нас е обратно пропорционално, значи повеќе ги оперираме децата кои имаат тешки срцеви мани, отколку тие што се лесни, бидејќи лесните срцеви мани може да ги оперирате и на 2, 3 или 4-годишна возраст, тоа се ASD, VSD, ако има дефекти на преткоморите, дефекти на коморите, отвор, за разлика од новородените кои бараат итна операција и нормално ризикот е огромен, затоа што се работи за деца со телесна тежина од 2 до 3 кг, а може да бидат пропратени и со други мани. Но, да речеме оваа година имаме само еден смртен случај на дете коешто беше екстремно тешко, така што во однос на тој морталитет, кој се стремиме да го доведеме до тие европски стандарди, граници, мислам дека одиме во добар правец.
Бројката на фетоциди (прекин на бременоста по 24-25 гестациска недела поради одредена мана или синдром) не е за занемарување. Сепак, она што е контрадикторно и парадоксално е што добар дел од тие фетуси по извршена хируршка интервенција би можеле да живеат и да имаат добар квалитет на живот.
Д-р Чадиковски: Според мене ова е најголемиот проблем во државата. Имаме направено неколку средби со министерот за здравство и веќе сме во некоја финална фаза да се направи посебна Комисија за тоа. Досега во таа Комисија, тоа е една неблагодарна Комисија којашто одлучува дали некој плод ќе живее или не, одлучуваа само гинеколозите што во принцип е неправилно и по ниеден стандард, иако не ја оспорувам нивната работа и тоа што го прават. Но од друга страна за да се одлучи дали ќе живее плодот по 24 гестациска недела кога се смета дека плодот има живот, одлуката мора да биде мултидисциплинарна, да одлучат повеќе лекари. Гинекологот може да одлучи дали плодот прави проблем кај мајката, но не може да одлучи дали тоа дете е оперативно или не е оперативно. Треба да го види кардиолог, кардиохирург, ако има и друга мана да го види детски хирург, педијатар, ортопед, генетичар… Се носи една мултидисциплинарна одлука дали тоа дете треба да продолжи да живее.
Има страшен етички проблем, тоа го предавам и на Правен факултет, за етика, абортус, главниот проблем е дилемата: имате дете со Даунов синдром, порано беше стандард дека треба да се абортира, но од друга страна имате Здружение во Македонија кое се грижи за децата со Даунов синдром да бидат прифатени од општеството што исто така сметам дека треба, еве на пример, сега брзо имаше статија дека во Америка момче со Даунов синдром прави 30 година кариера.
Лесните срцеви мани може да ги оперирате и на 2, 3 или 4-годишна возраст, тоа се ASD, VSD, ако има дефекти на преткоморите, дефекти на коморите, отвор… за разлика од новородените кои бараат итна операција и нормално ризикот е огромен затоа што се работи за деца со телесна тежина од 2 до 3 кг., а може да бидат пропратени и со други мани
Од една страна правите опција дека тоа дете треба да се умртви, а од друга страна, имате Здружение кое се грижи за тие деца, кои се апсолутно адаптибилни и успешни. Затоа велам дека тие етички дилеми и проблеми коишто постојат не треба ние да ги измислиме туку треба да се земат од држави кои имаат искуство со тоа.
Како да се подигне свеста и информирањето кај бремените жени кои се соочуваат со ситуација во која се препорачува фетоцид? Што би ги советувале, која е Вашата порака до нив?
Д-р Чадиковски: Јас сум апсолутно либерален во однос на абортусот, можеби жената била силувана, има милион причини да забремени, да се откријат мани… Жената има право и тоа е сосема доволен период до 24 гестациска недела да одлучи дали ќе го задржи плодот или нема да го задржи плодот, дали сака да има дете или не сака да има дете. Како лекар може да и се сугерира каква мана има детето, но до 24 гестациска недела жената има можност да избере.
После 24 гестациска недела тој плод има живот и повеќе тоа не е нејзина одлука, освен ако животот на жената не е во прашање, ако плодот прави проблем по нејзиниот живот. Се разбира доколку бременоста не е правилно следена, има некои синдроми инкомпатибилни со живот или квалитет кој не дава добри резултати, тогаш никој не би барал од неа да ја продолжи бременоста, но ако се работи, на пример, за срцева мана којашто е коректибилна и каде што постои квалитет на живот после тоа, каде што постои можност и да се погреши дијагнозата… Ние сме имале ситуации дете да се роди па кардиолозите да не можат да откријат што му е, па да го праќаме на MRI, па и таму да не може да се открие, па да го праќаме на катетеризација за да откриеме дијагноза, а не пак некој да потврди со сигурност во текот на бременоста што мана има… Затоа, во принцип, кажувам до 24 гестациска недела мајката, семејството има апсолутно право, но после тоа треба стручно да се одлучува дали таа бременост ќе се прекине или нема да се прекине. Не е нивна одлука повеќе.
Овие дечиња може да имаат квалитет на живот ако се оперираат по породувањето…
Д-р Чадиковски: Апсолутно. Едноставно се може да се случи кога ќе се породат, но со фетоцидот во 30 гестациска недела ние сигурно ќе го умртвиме, нема да постои можност да преживее. Начинот е многу суров, се ставаат високи дози на калиум кај детето во срце, па треба мајката спонтано да го извади починатото бебе… Не е безопасна работа и е животозагрозувачки за мајката. Воопшто не е едноставно. Напротив.
Работата со деца е благодарна бидејќи ако добро ја завршиш работата, потоа ги гледаш како растат и чувството е убаво
Да се спаси живот, а особено детски, е нешто кое не може да се опише, недостасуваат зборови. Како Вие го доживувате сето тоа, со каква мисла заспивате после успешно завршена интервенција? Што Ви причинува најголемо задоволство?
Д-р Чадиковски: Неонаталната кардиохирургија е единствената гранка којашто е зависна од цел тим, а не е one man show – оператива. Зависни сте од голем број на лекари и сестри коишто си ја знаат работата, бидејќи е системска работа и затоа е проблематична. Ти можеш да бидеш најдобар детски кардиохирург во светот, но ако го немаш тимот позади себе, резултатите се катастрофални.
Работата со деца е благодарна бидејќи ако добро ја завршиш работата, потоа ги гледаш како растат и чувството е убаво. Ова е една од тие ретки професии кај кои кога ќе заврши денот знаеш што си направил. Има поента во целата работа, има цел. Од друга страна пак… Јас кариерата не ја гледав на почетокот дека ќе бидам детски хирург, најмалу од се детски кардиохирург, но сега не би ја менувал за ништо!
Вие сте еден од оние доктори, кои се омилени меѓу децата, па верувам дека честопати Ви се случува по улица да ви пријдат дечиња и родители, кои сакаат да Ве гушнат, да Ве поздрават…
Д-р Чадиковски: Тоа се случува нон-стоп! И навистина е право задоволство кога ќе видите задоволни родители кои го ценат тоа што сте го направиле за нивното дете. За жал, не излегуваме секогаш победници во оваа работа, но морате да се носите со тоа и да се борите да бидете најдобар во тоа што го работите.
