ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Почетокот на пандемијата и напливот на страв предизвикаа голем број на јавувања со прашања како да ја објаснат ситуацијата на децата, како да се справат со нивниот страв од непознатата смртоносна болест. Во одреден период со одредена адаптација на оваа ситуација јавувањата беа намалени, но фокусирани на разни манифестации на анксиозност кај децата и нивните родители. Во изминатиов период се бележи повторен пораст на бројот на повици на отворената линија (н.з. 072 912 676)“, објаснува Гордана Николова, психолог од ЈЗУ Универзитетската клиника за психијатрија.
Вообичаено првиот индикатор за родителот или згрижувачот е невообичаеното однесување на детето, кога ни се чини поизолирано, не контактира со другарчињата, има пад на расположението односно не ужива во активностите кои претходно му предизвикувале задоволство, има намален апетит, потешкотии со спиењето, учењето и одржувањето на концентрацијата
Имам впечаток дека менталното здравје на децата особено во овие услови на COVID-19 е некако запоставена, подбутната отстрана или под тепих ставена тема, на која не и се дава потребната важност. Дали игнорирањето на проблемите е дел од нивното решение?
Николова: Игнорирањето на психичките потешкотии и проблеми никогаш не е дел од долготрајното решение, тоа најчесто доведува до исцрпување на нашите капацитети за справување. Долготрајното игнорирање или избегнување на соочување со нашите потешкотии, го отежнува понатамошниот процес на справување со нивниот извор, кој со текот на времето може да стане предимензиониран кога е ставен „под тепих“, или поилустративно прикажано налик на снежна топка која се тркала по снежен рид. Со тоа, со игнорирањето на психолошките проблеми ризикуваме да видиме поизразени потешкотии во иднина.
И децата и родителите принудно се најдоа во неприродна состојба на живеење. 2020 е година на COVID-19, која радо побрзо би ја заборавиле, но вирусот е се уште тука и понатаму ни го диктира темпото на живот. Кај децата, за кои рутината е и тоа како важна, е сосема изменета: најголемиот дел не одат во градинка, на училиште, не социјализираат со своите врсници, не одат кај баба и дедо бидејќи се во ризичната група… Едно сосема поинакво секојдневие кое се одразува врз нивното ментално здравје. Кои се најчестите проблеми на кои се жалат родителите на линијата за психолошка поддршка на деца, адолесценти и нивни родители? За што бараат помош?
Николова: Во оваа ситуација децата не се осиромашени единствено од секојдневна рутина која им дава предвидлив тек на времето и чувство на сигурност. Покрај тоа, тие се осиромашени од разни стимулации и активности, социјализација која не претставува само дружење туку и учење по модел од врсници, настани и доживувања важни за нивниот емотивен и когнитивен развој. Од сето ова произлегува фрустрација која децата не успеваат да ја интелектуализираат и психолошки совладаат како нас возрасните. Нивните начини на справување се ограничени и условени во зависност од развојниот период во кој се наоѓаат.
Постоењето на стигма врзана за психичката болест е повеќе од јасна, но сепак, во изминатите години постои зголемен сензибилитет за психичките промени и потешкотии кои ја нарушуваат менталната добросостојба. Особено кога станува збор за менталното здравје на децата. Родителите многу похрабро пристапуваат кон справување со потешкотиите на своите деца отколку кон сопствените
Токму неефикасните начини на справување со актуелната анксиозност и фрустрација се најчестите причини за кои родителите се советуваат на линијата за психолошка поддршка. Кај помалите дечиња најчесто е изразено низ зголемена раздразливост, агресивност, темпер тантруми (изливи на бес и незадоволство). Децата на рана училишна возраст пројавуваат стравови, (во овој период почесто развиваат стравови за своите блиски возрасни за кои континуирано слушаат дека се во ризична група), плачливост, понекогаш и со типични психосоматски потешкотии како болки во стомакот. Кај другите возрасни групи на деца и млади се препознава јасна анксиозност, загриженост, намалена концентрација, потешкотии со сонот.
Постои ли нагорен тренд во јавувањата или се уште проблемите си ги чуваме зад затворени врати, меѓу четири ѕида, од страв да не бидеме етикетирани или како било жигосани? Се менува ли менталитетот на нашиот народ?
Николова: Постоењето на стигма врзана за психичката болест е повеќе од јасна, но сепак во изминатите години постои зголемен сензибилитет за психичките промени и потешкотии кои ја нарушуваат менталната добросостојба. Особено кога станува збор за менталното здравје на децата. Родителите многу похрабро пристапуваат кон справување со потешкотиите на своите деца отколку кон сопствените. Тоа мене ме уверува дека сепак менталитетот на нашиот народ се менува, се повеќе луѓе се информираат за различните професии кои се бават со менталното здравје, видот на психотерапии кои се нудат и слично.
Кај помалите дечиња најчесто е изразено низ зголемена раздразливост, агресивност, темпер тантруми (изливи на бес и незадоволство). Децата на рана училишна возраст пројавуваат стравови, плачливост, понекогаш и со типични психосоматски потешкотии како болки во стомакот. Кај другите возрасни групи на деца и млади се препознава јасна анксиозност, загриженост, намалена концентрација, потешкотии со сонот
Сепак, не би можела да кажам дека трендот на јавувања е растечки, тој флуктуира. Почетокот на пандемијата и напливот на страв предизвикаа голем број на јавувања со прашања како да ја објаснат ситуацијата на децата, како да се справат со нивниот страв од непознатата смртоносна болест. Во одреден период со одредена адаптација на оваа ситуација јавувањата беа намалени, но фокусирани на разни манифестации на анксиозност кај децата и нивните родители. Во изминатиов период се бележи повторен пораст на бројот на повици на отворената линија.
Во ова време-невреме во кое сите мора да се приспособиме на она кое ни го налага вирусот, кои се знаците кои упатуваат дека со детето нешто се случува, како да препознаеме дека има проблем и да му помогнеме?
Николова: Вообичаено првиот индикатор за родителот или згрижувачот е невообичаеното однесување на детето, кога ни се чини поизолирано, не контактира со другарчињата, има пад на расположението односно не ужива во активностите кои претходно му предизвикувале задоволство, има намален апетит, потешкотии со спиењето, учењето и одржувањето на концентрацијата. Како што споменавме претходно тоа е зависно од развојното доба на детето, но најчесто родителот има најдобар увид и успева да препознае суптилни промени во психичката состојба. Останува на општеството и лицата кои работиме на полето на менталното здравје да ги поттикнеме и охрабриме да побараат помош.
Кои се долгорочните последици врз менталното здравје на децата од COVID-19 пандемијата?
Николова: Долгорочните психолошки последици од пандемијата допрва ќе ги согледаме. Kаj голем број деца оваа пандемија нема да остави трауматски белег, но кај децата кои имаат предиспозиција или и претходно имале психолошки тегоби може да ги очекуваме вообичаените реакции по долготрајна изложеност на стрес како зголемена анксиозност како подлога за развивање на други посериозни психички потешкотии.
