ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Варичелата е ендемска болест со сезонски варијации. Се јавува и во епидемиски форми особено во зимските месеци и доцна пролет. Последниве неколку години се епидемиски години кога станува збор за варичела во Македонија, односно во градот Скопје и е една од заразните болести каде се бележат најголем број на случаи од сите пријавени заразни болести“, објаснува науч. сор. д–р сци. Сања Петрушевска-Маринковиќ, инфектолог. Децата се вратија во школските клупи – може ли да се очекува зголемување на бројот на заболени од овчи сипаници во наредниот период, како се пренесува болеста, низ колку стадиуми поминува, колку трае периодот на инкубација, кои се најчестите компликации и кој е на најголем ризик – одговорот на овие и други прашања врзани со овчите сипаници следува подолу во интервјуто со науч. сор. д-р сци. Петрушевска-Маринковиќ.
Што претставува варичелата (овчи сипаници) и како се пренесува?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Варичела или овчи сипаници е вирусна заразна болест од групата на опсипни трески причинета од страна на варичела зостер вирусот. Тој е ДНК вирус, член на фамилијата Herpersvirade и предизвикува два различни ентитети односно болести, а тоа се: варичелата и херпес зостерот. Не е отпорен во надворешната средина.
Варичелата како болест за прв пат е забележана од страна на персискиот научник и лекар познат како Ал Рази во 8. век пред нова ера, додека во 1512 година италијанскиот лекар Ingrassia детално ја опишал болеста. Прва егзактна клиничка дефиниција на болеста даваат англиските лекари во 17 и 18 век, Synndenham и Haberden, а Thomas Weller во 1954 год. прв го изолирал вирусот на варичела.
Кај лица без имун дефицит варичелата е бенигна болест со доста низок морталитет. Но кај имунодефицитните лица, новороденчиња и бремени жени може да се развијат тешки форми кои може да завршат и смртно. Од варичела заболуваат и возрасните кои не ја прележале болеста на детска возраст, кај кои истата е со потешка клиничка презентација и доста често се јавуваат компликации
Пренесувањето на болеста е аерокапково, односно преку воздухот со кивање и кашлање или преку кожните промени кои постојат на кожата или лезиите на слузокожата. Изворот на зараза е само човекот. Најчесто заболуваат деца од 5 до 9 години и тие сочинуваат 50 % од сите заболени. Но после нив најголем е бројот на деца од 1 до 4 години, како и оние од 10 до 14 години. Кај лица без имун дефицит варичелата е бенигна болест со доста низок морталитет. Но кај имунодефицитните лица, новороденчиња и бремени жени може да се развијат тешки форми кои може да завршат и смртно. Од варичела заболуваат и возрасните кои не ја прележале болеста на детска возраст, кај кои истата е со потешка клиничка презентација и доста често се јавуваат компликации.
Кои се првите знаци, симптоми и каков е текот на болеста?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Болеста поминува низ три стадиуми. Првиот е продромален стадиум и обично започнува со покачена температура, главоболка, секреција од носот, општа слабост и малаксаност и слабо изразен опсип кој е скралатиниформен еритем. Трае обично 1 до 2 дена. Продромалниот стадиум кај децата е послабо изразен или може да отсуствува па болеста да започне директно со опсип.
Пренесувањето на болеста е аерокапково, односно преку воздухот со кивање и кашлање или преку кожните промени кои постојат на кожата или лезиите на слузокожата. Изворот на зараза е само човекот. Најчесто заболуваат деца од 5 до 9 години и тие сочинуваат 50 % од сите заболени. Но после нив најголем е бројот на деца од 1 до 4 години, како и оние од 10 до 14 години
Опсипен или еруптивен стадиум е многу често прв стадиум кој клинички се забележува. Промените по кожа се отпрвин мали макули во големина од 5 до 10 мм, кои во тек на одреден период од неколку часа до 24 часа преминуваат во везикули кои личат на капки роса. Течноста на везикулата отпрвин е бистра, а потоа се заматува. Опсипот е проследен со силен јадеж. Везикулите се сушат и за околу 48 часа преминуваат во красти кои отпаѓаат и по правило не оставаат промени по кожа. Само во случаи на подлабоки оштетувања на кожата, како секундарни инфекции може да останат ожилни промени. Ефлоресценциите се јавуваат и на косматиот дел од главата и на лицето со најгуста дистрибуција на грбот. Се јавува опсип и на слузокожата, односно во устата, на непцето, букалната лигавица и ждрелото, поретко и на ларинксот, како и на надворешните гениталии и коњуктивата. Опсипот не се јавува наеднаш туку во повеќе налети, обично 2 до 3 налети без некој редолед на јавување, па истовремено имаме ефлоресценции во макули, везикули и крусти, односно опсипот е полиморфен. Секое избивање на нови опсипни единици е проследено со покачена температура и јадеж по кожа. Овој стадиум трае 7 до 8 дена.
После тоа следи стадиум на регресија кога дефинитивно не се регистрира покачена температура, по кожата има красти кои отпаѓаат и оставаат плитки хипопигментации. Оздравувањето е спонтано и болниот се опоравува за 10 до 15 дена доколку претходно немал придружни болести. По прележувањето обично се создава солиден траен имунитет.
Колку трае периодот на инкубација и кога заболениот е заразен за околината?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Инкубациониот период трае од 10 до 21 ден или обично средно 14 до 17 дена. Во 70 до 90 % во исто семејство заболуваат и оние кои ја немаат прележано болеста. Болните се заразни 48 часа пред појава на опсипот и се додека опсипот е во фаза на везикули. Кога кај пациентот ќе исчезне и последната везикула и ќе се формираат само красти, пациентот веќе не е заразен.
Кои се најчестите компликации?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Варичелата обично е лесна болест која минува со мали нарушувања во општата состојба и со кожни промени. Но кај возрасните обично дава потешки форми на болест како и кај новороденчињата. Кај имунокомпромитираните лица, како деца така и возрасни, особено кај хематолошки болни, често се јавуваат потешки форми на болеста со промени по кожа кои се со хеморагиска основа и потешко поминуваат, а доста често налетите на опсип не престануваат и пациентот може да заврши со смртен исход.
Болеста најчесто дава кожни, респираторни и компликации од страна на централниот нервен систем. Најчести кожни компликации од болеста се кожни суперинфекции кои се бактериски, причинети од стрептококи и стафилококи. Ова компликацијa е резултат на ексхоријации на кожните промени поради чешање и се манифестираат со целулит или поретко флегмона и некротизирачки фасциитис.
Болните се заразни 48 часа пред појава на опсипот и се додека опсипот е во фаза на везикули. Кога кај пациентот ќе исчезне и последната везикула и ќе се формираат само красти, пациентот веќе не е заразен
Доста честа и сериозна компликација е и варичелознa пневмонија која може да биде причинета од самиот вирус и се јавува почесто кај возрасни, а поретко во детска популација. Се развива помеѓу 3 и 5 ден од болеста со тешко дишење, кашлица, искашлување на крвав искашлок, болка во градите. Може да заврши фатално. Поради имуносупресијата што ја носи болеста можни се и секундарни бактериски пневмонии како компликација од болеста.
Најчести невролошки компликации од болеста се церебрална атаксија кај децата која се јавува после кога ќе помине опсипниот стадиум и болниот ја губи способноста за одржување на рамнотежа, одењето е со тетеравење, се јавува повраќање, нистагмус и други церебрални знаци. Можни се и конвулзии кај помалите деца како компликација од болеста, а поретко, но се јавува и енцефлит, трансферзален миелит или полирадикулонеурит. Можни се и посебни форми на компликации како Guillain-Barre-ов синдром.
Останати поретки компликации на болеста се миокардитис, нефритис, артритис, хеморагиска дијатеза, акутен гломерулонефритис и хепатитис.
Има ли специфичен третман за варичела или истиот е симптоматски?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Варичелата обично е полесно вирусно заболување при што е потребно мирување, симптоматска терапија и одржување на хигиена. Заблуда е дека не треба болните да се тушираат, туку напротив кога не се одржува хигиена може преку веќе оштететната кожа со опсип да навлезат бактерии и да се јави секундарна бактериска инфекција. Затоа треба да се спроведува секојдневна хигиена и туширање со благи раствори за хигиена и нежно бришење со крпа да не се еродираат промените по кожа. Не треба да се користат ниту течна пудра ниту помади. За да се спречи јадежот се користат антихистаминици. Може да се користат средства за намалување на температура и тоа парацетамол или ибупрофен. Аспиринот не се препорачува поради можност од развој на Рејов синдром, а тоа е сериозна компликација со енцефалопатија и масна дегенерација на јетра.
За оваа болест постои превенција и тоа е вакцинацијата. Постои вакцина за болеста која се уште не е во редовниот вакцинален календар за имунизација, но со оглед на трендот на воведување на нови вакцини во редовниот календар да се надеваме дека наскоро ќе стане и таа една од редовните и задолжителни вакцини. Подобра превенција од вакцинацијата, сепак, не постои
Постои и специфична антивирусна терапија со ацикловир која се препорачува кај сите тешки форми на варичела кога се развиваат компликации, кај деца под 1 год. возраст, кај сите имунокмпомитирани лица кај кои се очекува ризик од потешка форма на болест и можни компликации. Кај возрасните лица компликациите се многу почести отколу кај деца па фармакотерапискиот пристап мора да е поагресивен. Терапијата трае десет дена, а во зависност од компликацијата можно е и подолго. Ацикловирот може да се даде преку уста, а кај потешки форми на болеста и интравенски и тоа само во болничи услови.
Наоѓате ли некаква оправданост во постапката на одредени родители кои ги носат децата кај заболени за намерно да ги заразат и порано во детската возраст да ги прележат овчите сипаници?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Оправданост за таква постапка не постои воопшто поради тоа што болеста може да даде сериозно тешки форми и компликации кои може да се животозагрозувачки и за кои не знаеме кога и во кој период од животот може да се развијат.
Иако важи за педијатриско инфективно заболување, од варичела може да заболат и возрасни, а особено на ризик се бремените жени. Што се случува кога една бремена жена ќе заболи од овчи сипаници – за време на бременоста или во периодот околу породувањето?
Науч. сор. д–р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Ако ја има прележано болеста пред да остане бремена не постои опасност од повторно прележување на болеста која остава солиден имунитет. Овчите сипаници кај трудници може да бидат тешка болест која може да заврши со смртен исход поради можните компликации. Затоа е потребно кога ќе заболи трудница веднаш да се јави на лекар и да се отпочне со антивирусна терапија. Исто така постои и профилакса за трудниците кои имале контакт со заболени лица и тоа преку апликација на поливалентни специфични варичела зостер имуноглобулини што треба да се аплицираат во првите 72 часа од контактот.
Варичелата обично е лесна болест која минува со мали нарушувања во општата состојба и со кожни промени. Но кај возрасните обично дава потешки форми на болест како и кај новороденчињата
Во зависност од староста на плодот постои конгенитална варичела која настанува до 20. недела од бременоста кога може да се роди дете со клинички манифестации во вид на хипоплазии на екстремитетите, ожилни кожни промени и микроцефалија. Овие компликации се доста ретки. Перинатална варичела е поврзана пак со висока стапка на смртност ако настане 5 дена пред или 48 часа после породување. Бидејќи новороденото не добива протективни антитела кои преку плацентата се пренесуваат од мајката и има незрел имунитет болеста е обично многу тешка. Во оваа возрасна група стапката на морталитет е до 30%.
Само што започна второто полугодие, децата се вратија во училишните клупи. Каква е ситуацијата во моментов и дали може да се очекува зголемен број на заболени од варичела во наредниот период?
Науч. сор. д-р сци. Петрушевска-Маринковиќ: Варичелата е ендемска болест со сезонски варијации. Се јавува и во епидемиски форми особено во зимските месеци и доцна пролет. Последниве неколу години се епидемиски години кога станува збор за варичела во Македонија, односно во градот Скопје и е една од заразните болести каде се бележат најголем број од случаи од сите пријавени заразни болести. На Инфективната клиника постојано имаме пациенти кои се хоспитализираат поради компликации или посериозни форми на болеста. Бидејќи компликациите се јавуваат најчесто во популациона група која не посетува училиште туку почесто градинки не се надеваме дека после распустот нешто значајно ќе се зголеми бројот на пациентите на Клиниката за инфективни болести. Сепак, зголемувањето на бројот на пациенти може да го почувствуваат матичните лекари, па ако забележат компликации и ги упатат пациентите на Клиникава можеби тоа ќе влијае и на бројот на нашите хоспитализирани или амбулантски проследени пациенти. Уште една напомена дека за оваа болест постои превенција и тоа е вакцинацијата. Постои вакцина за болеста која се уште не е во редовниот вакцинален календар за имунизација, но со оглед на трендот на воведување на нови вакцини во редовниот календар да се надеваме дека наскоро ќе стане и таа една од редовните и задолжителни вакцини. Подобра превенција од вакцинацијата, сепак, не постои.
