ПИШУВА:
М-р Ивана Урдаревиќ-Геческа,
лиценциран логопед, магистер по специјална едукација и рехабилитација (оштетување на слухот)
♦♦♦♦♦♦♦
Етиологија на фонолошко – артикулациските нарушувања
Според Владисављевич (1981), фонолошко – артикулациските нарушувања можат грубо да се поделат во четири категории: средински фактори, психолошки, органски фактори и наследни фактори.
СРЕДИНСКИ ФАКТОРИ – Детето е под постојано влијание на семејството и средината во којашто живее. Тоа го усвојува не само начинот на изговорот, туку и целата јазична структура на средината во која расте. Ако некој во семејството шушка, ги заменува гласовите, зборува со назален призвук, и детето ќе го имитира тој говор и ќе научи така да зборува. Тоа и подоцна е подложно на влијанијата на различните говорни модели, на другарчињата, наставниците, омилените артисти, спортисти и сл. Па својот говор може свесно или несвесно да го подобри или оштети во зависност од говорот на лицето под чие влијание се наоѓа.
Говорот не се наследува, но се наследува конституцијата на говорните механизми. Влијанието на погрешниот изговор врз говорот на детето може да биде посебно јако ако детето има слична конституција на говорниот апарат како и неговите родители. На ова може да се надоврзе и психолошкиот фактор на идентификација со саканото лице. Тогаш се испреплетуваат наследните, срединските и психолошките фактори
ОРГАНСКИ ФАКТОРИ: Овие фактори можат да бидат анатомски и невролошки.
Под анатомско – структурални фактори се подразбира постоење на неправилности на периферните говорни органи (неправилен однос на вилицата и забите, што го отежнува правилниот говор) како и вродените деформитети како што се расцепите на усните, горната вилица, тврдото и мекото непце, краток подјазичен френулум, високо тврдо непце, длабок фаринкс. Анатомско-структуралните промени на говорните органи го отежнуваат движењето на воздушната струја потребна за изговор, го оневозможуваат создавањето на соодветниот резонаторен простор, потребната компресија на воздухот, како и адекватното функционирање на јазикот и останатите меки делови на говорните органи. Анатомски неправилности можат да се појават и во мозочната маса, во регионите важни за говор.
Невролошки фактори се оние кои настануваат како резултат на заболување на кортикалните регии значајни за перцепцијата и продукцијата на говорот, субкортикалните делови како и инервациските патишта под чие влијание се одвива говорната функција и примањето на говорната порака.
На органските фактори обично се надоврзуваат срединските фактори, така што понекогаш е тешко да се одреди кое влијание е пресудно.
ПСИХОЛОШКИ ФАКТОРИ – Понекогаш се случува да не постои ниту еден од горенаведените фактори, а детето кое има седум или осум години се уште да зборува како бебе. Се смета дека таквите деца се уште не сакаат да пораснат со цел да им се искаже што повеќе љубов и внимание.
НАСЛЕДНИ ФАКТОРИ – Говорот не се наследува, но се наследува конституцијата на говорните механизми. Влијанието на погрешниот изговор врз говорот на детето може да биде посебно јако ако детето има слична конституција на говорниот апарат како и неговите родители. На ова може да се надоврзе и психолошкиот фактор на идентификација со саканото лице. Тогаш се испреплетуваат наследните, срединските и психолошките фактори.
Според Владисављевич ако се елиминираат причините за говорните нарушувања и нивното дејство се гледа кaко функција која се реализира од една страна како семантичка репрезентација на говорот и од друга страна како периферна реализација, односно говор, тогаш се јавуваат четири можни вида односи, од кои три се патолошки.
Првиот тип, ако репрезентацијата е добра (+) и ако условите за периферна реализација се добри (+) тогаш изговорот ќе биде нормален;
Вториот тип, ако семантичката репрезентација е добра (+), но условите за периферна репрезентација се негативни (-) тогаш изговорот ќе биде патолошки;
Понекогаш се случува детето кое има седум или осум години се уште да зборува како бебе. Се смета дека таквите деца се уште не сакаат да пораснат со цел да им се искаже што повеќе љубов и внимание
Третиот тип, ако семантичката репрезентација е негативна (-), а условите за периферна репрезентација се добри (+) изговорот ќе биде патолошки;
Четвртиот тип, ако семантичката репрезентација е погрешна (-), условите за реализација на изговорот исто така се неадекватни (-) тогаш изговорот ќе биде патолошки.
Според Вулетиќ (1987), причина за артикулациските нарушувања можат да бидат:
- Органски причини
- Расцепи
- Назалност
- Останати отстапувања во градбата на артикулаторите
- Оштетување на слухот
- Останати причини
- Тромавост на артикулаторите
- Лош фонематски слух
- Лош говорен модел
- Инфантилен говор
- Запуштеност
- Родителски перфекционизам
- Билингвизам
- Застој во интелектуалниот развој
- Поранешни причини
Податоците за бројот на децата, младинците и возрасните со нарушувања во говорот варираат, а посебно изговорот, многу варираат, зависно од критериумите, т.е. осетливоста на лицето кое го спроведува испитувањето.
