ПИШУВА:
М-р Ивана Урдаревиќ-Геческа,
лиценциран логопед, магистер по специјална едукација и рехабилитација (оштетување на слухот)
ЗНАЧЕЊЕ НА ЗБОРОВИТЕ
Зборовите се врзани за поими. Како детето расте се зголемува и неговото животно искуство, па прво поимите, а потоа и зборовите се збогатуваат. Зборот со кој се изразува поимот е исполнет со голем број компоненти. Во почетокот детето изразува една или две компоненти, и тоа најопштите честопати и небитните. Децата прво ги сфаќаат предметите, појавите и лицата на основа на нивниот облик и манифестација, а дури подоцна на нивната функција.
За една до 1,5 година детето има околу 50 зборови, но тој речник нагло се зголемува. Пред одење на училиште детето ни дава впечаток на потполност. Некои значења сепак не му се потполно познати и допрва почнува да ги сфаќа како што се зборови со кои се означуваат роднински зборови или врски
Семантичкиот тест на Владисављевиќ (1979) применет на деца и млади на различни возрасти покажува дека постои категоријален развој на значење на зборовите, имено од 4 категории како што се хомоними (исти зборови со различно значење), антоними (зборови со спротивно значење), синоними (различни изрази со исто значење) и метоними (со преодно значење), кај децата прво се развиваат хомоними. Подоцна се сфаќаат спротивностите, а многу подоцна децата ги совладуваат синонимите.
Не само дека постои постепено созревање на одредени категории, туку и внатре во категориите постојат разлики помеѓу зборовите па за некои се добиваат различни точни одговори. Додека за други зборови може да се каже дека децата постепено се приближуваат до правиот израз.
За една до 1,5 година детето има околу 50 зборови, но тој речник нагло се зголемува. Пред одење на училиште детето ни дава впечаток на потполност. Некои значења сепак не му се потполно познати и допрва почнува да ги сфаќа како што се зборови со кои се означуваат роднински зборови или врски.
Детето не ги стекнува сите јазични облици одеднаш, туку тие се развиваат постепено
За тоа дали детето е во состојба да ги изрази своите знаења по пат на говор или неговиот јазик е поразвиен во однос на содржината на исказот постојат контраверзни мислења. Се смета дека детето поседува креативни способности да изговара нови јазични облици односно на свој оригинален начин склопува зборови во искази кои му се потребни. Говорот не се учи само со имитирање.
Имитирање се јавува како почеток на некоја нова фаза во развојот на јазикот, а штом со имитирањето се совлада некоја нова јазична форма (структура) детето ја користи за создавање нови зборови во својот говор. Всушност детето располага со широко внатрешно познавање на јазикот, пред да дојде до искази, а следено со недостаток на поими од неговите искуства опсегот на неговите поими е сиромашен, така што всушност знае помалку со оглед на неговата говорна основа (Кларк 1975). Детето не ги стекнува сите јазични облици одеднаш, туку тие се развиваат постепено.
Децата со патологија во јазичниот развој ги развиваат своите јазични облици со ист редослед, но значително побавно! Развојот на детскиот говор зависи од многу фактори… Р. Браун (1973) смета дека развојот зависи од зачестеноста на родителските стимулации, од сложените граматички одлики и сложените знаења. Покажано е дека последните два фактори имаат многу поголемо значење од претходните. Малото дете говори на следниот начин:
- За храна: млеко, леб, вода
- За делови на телото: очи, нос, уста, уво
- За облека: чевли, чорапи, капа
- За животни: куче, маче, коњ
- Превозни средства: воз, кола, авион, брод
- За играчки: кукла, топка, мече
- За луѓе: тато, баба, дада, мама, бато
- Функции: дај, нема, сака, иде, опа
Се користат само поими кои се присутни околу детето, очигледно е дека постарите најмногу влијаат на нив. Кога постарите им се обраќаат на децата обично говорот го сведуваат на нивно ниво и начин на говор, кој е радосен мил, и бавно скоро мелодично.
Развојот на детските реченици зависи од детските способности детето да дознава да учи. Слобин (1977) смета дека детето ќе биде во состојба да ги усвои само оние лингвистички одлуки чие значење го разбира.
Првите зборови кои детето ги сознава се однесуваат на лица или предмети кои се присутни и видливи за детето. Освен тоа може да ги допре, да ги слушне или осети. Глаголите се менливи па според тоа му се помалку блиски на детето. Субјектот е повеќе во интерес на вниманието на детето, доколку нештото се случува со негова помош или тоа самото учествува во тоа. Пример: јаде, спие, пие…
