ПИШУВА:
Науч. сор. д-р сци. Татјана Зорчец
психолог, специјалист по клиничка психологија, доктор на медицински науки
ЈЗУ Клиника за детски болести, Скопје
♦♦♦♦♦♦♦
M-CHAT-R – Најчесто употребувана скрининг техника за проценка на аутизмот кај децата
Аутизмот веќе не е ретка состојба во детската возраст. Актуелната преваленца е едно дијагностицирано дете на 59 деца и се зголемува од година во година. Но, и покрај фактот за ваквата зачестеност, кај голем број деца се уште доцна се препознава и дијагностицира. Скринингот е ефикасна алатка која претставува прв чекор во подобрувањето на состојбата на децата со аутизам и оттука неопходноста од негово воведување како рутинска процедура на педијатрите во примарната здравствена заштита.
Постојат повеќе скрининг техники за проценка на аутизмот кај децата. Најчесто употребувана е The Modified Checklist for Autism in Toddlers-Revised (M-CHAT-R). Оваа техника е научно валидирана алатка за скрининг на аутизам кај децата на возраст од 16 до 30 месеци. Американската академија за педијатрија активно делува на зголемувањето на свесноста во стручната и пошироката јавност за растечката преваленца на аутизмот, и препорачува рутински скрининг на развојот на секое здраво дете на 9, 18 и 30 месеци, како и специфичен скрининг за аутизам на 18 и 24 месеци.
M-CHAT-R лесно се администрира, бара малку време и нема потреба од клиничка опсервација на детето. Родителот е тој кој може да ги даде потребните одговори на специфичните прашања, a педијатарот jа прави интерпретацијата на резултатите во контекстот на развојното следење. Примарна цел на M-CHAT-R e да открие што е можно повеќе случаи на деца со зголемен ризик за развој на аутизам. M-CHAT-R нe е дијагностичка алатка за аутизам, туку е скрининг метода која го лоцира можниот ризик од појава на истиот.
Оригиналната верзија на М-СНAT е развиена пред десетина години од група на невропсихолози во САД, a последната ревизија, M-CHAT-R e објавена во декември 2013 година. Примарна цел на M-CHAT-R e да открие што е можно повеќе случаи на деца со зголемен ризик за развој на аутизам. M-CHAT-R нe е дијагностичка алатка за аутизам, туку е скрининг метода која го лоцира можниот ризик од појава на истиот. При детекција на зголемен ризик за аутизам, детето треба да се упати во соодветна установа каде ќе се спроведе соодветна дијагностика и доколку е потребно, ќе се започне со третман. Одреден број од децата со зголемен ризик за аутизам, можно е и да не бидат дијагностицирани за аутизам, но се смета дека е подобро да се добие лажно позитивен резултат отколку задоцнето да се постави дијагнозата. Но, и тие деца кои на M-CHAT-R добиле „лажно“ позитивен резултат, можно е да имаат други развојни растројства или попреченост и треба да поминат низ процес на дополнителна евалуација. Ова произлегува од фактот дека децата со зголемен ризик за аутизам треба да бидат евалуирани и за други развојни растројства, кои често се јавуваат како придружни или коморбидни состојби.
M-CHAT-R лесно се администрира, бара малку време и нема потреба од клиничка опсервација на детето. Родителот е тој кој може да ги даде потребните одговори на специфичните прашања, a педијатарот jа прави интерпретацијата на резултатите во контекстот на развојното следење. Прашалникот е составен од 20 прашања, на кои се одговора со позитивен или негативен одговор. Форматот на прашањата е мошне едноставен и не бара посебен тренинг ниту за родителот ниту за педијатарот кој jа прави интерпретацијата.
ПРОЧИТАЈТЕ И… Најдобри дискриминатори за аутизам на M-CHAT-R cе прашањата кои се однесуваат на тоа дали детето:
- се врти на своето име;
- покажува со прстот за да покаже интерес;
- покажува интерес за другите деца;
- носи предмети за да ги покаже на другите;
- следи кога некој му покажува нешто;
- имитира други;
- има реципрочна насмевка.
M-CHAT-R се одликува со извонредна сензитивност и специфичност и во многу поголем процент прави успешна идентификација на децата со зголемен ризик за аутизам од претходните верзии на прашалникот.
Поставувањето на дијагнозата е клинички процес
Досега нити една алатка, прашалник, биолошки маркер или медицинска анализа не обезбедува сигурен податок за поставување на дијагнозата на аутизам. Информациите од скрининг методите, стандардизираните техники за проценка на аутистичните симптоми и сите други алатки за проценка на развојот, даваат дополнителни податоци за клиничката проценка на професионалецот од областа на менталното здравје кој ja поставува дијагнозата според критериумите поставени во DSM-5 или ICD-10.
За аутизмот треба да се зборува секојдневно, а не само на меѓународниот ден на аутизмот 2 април. Преваленцата на аутизмот на светско ниво драстично расте од година во година, а со тоа и напорите на истражувачите и клиничарите за евентуално откривање на етиолошките фактори, како и за можното излекување
Поставувањето на дијагнозата е клинички процес и секогаш се изведува од искусен тим на клиничари, кои дијагнозата ја поставуваат според својата експертиза и сите информации што ги имаат за детето, а не само врз основа на даден скор или изолирано поведение. Денес многу се истражува и за можните биолошки маркери како предиктори за појава на аутизам уште од најмала возраст. Особено интересни се истражувањата за т.н. eye-tracking или во кој правец е насочен погледот на бебето додека некој му зборува, дали во очите на соговорниот или во другите делови на лицето или телото.
Досега нити една алатка, прашалник, биолошки маркер или медицинска анализа не обезбедува сигурен податок за поставување на дијагнозата на аутизам. Поставувањето на дијагнозата е клинички процес и секогаш се изведува од искусен тим на клиничари, кои дијагнозата ја поставуваат според својата експертиза и сите информации што ги имаат за детето, а не само врз основа на даден скор или изолирано поведение
Преваленцата на аутизмот на светско ниво драстично расте од година во година
Аутизмот останува и понатаму еден од најголемите проблеми на здравствените системи и стручната и научната јавност, како и сериозна општествена, социјална и семејна појава. За аутизмот треба да се зборува секојдневно, а не само на меѓународниот ден на аутизмот 2 април. Преваленцата на аутизмот на светско ниво драстично расте од година во година, а со тоа и напорите на истражувачите и клиничарите за евентуално откривање на етиолошките фактори, како и за можното излекување. Додека науката го пронајде одговорот, здравствените работници мора да обезбедат континуирана грижа за оваа популација на деца преку редовно следење, скрининг, навремено дијагностицирање и што е можно порано интервенирање. Аутизмот е спектрално растројство со широк распон на симптоми и нивен интензитет, па неговото препознавање често е отежнато.
Но, и покрај тешкотиите, скринингот е првиот чекор во подобрувањето на овие деца и треба да биде дел од секојдневната работа на секој педијатар или семеен лекар. Колку што е аутизмот комплексен толку е едноставна примената на M-CHAT-R.
ПОВЕЌЕ ОД ИСТИОТ АВТОР, НАУЧ. СОР. Д-Р СЦИ. ТАТЈАНА ЗОРЧЕЦ:
- Науч. сор. д-р сци. Татјана Зорчец: Раната идентификација на аутизмот е пресудна за долгорочната добросостојба на самите деца и нивните семејства
- Стресните настани подоцна во животот може да предизвикаат повторна појава на тиковите
- Тиковите во детската возраст може да се јават помеѓу еднаш и 200 пати во минута
