ПИШУВА:
Прим. д-р сци. Климент Матоски,
педијатар во пензија
♦♦♦♦♦♦♦
АПГАР ИНДЕКС
Bо неонатологијата се користат голем број параметри со чија помош се носат одредени заклучоци и процена на зрелоста, здравствената состојба, виталноста, општиот капацитет со кој се родило новороденчето.
Еден од најбитните елементи за проценка на состојбата со која дошол на свет „новиот човек“ , елемент, кој секако освен искуството и знаењето на акушерот и неонатологот, не изискува технологија, е таканаречениот „APGAR SCORE“, односно АПГАР ИНДЕКС.
Овој нумерички индекс го вовела во употреба Д-р Вирџинија Апгар во далечната 1953 година. Се заснова на нумеричко оценување на неколку параметри видени кај новороденчето веднаш после раѓањето. Тоа подразбира давање оценка во првата, потоа во петтата минута, a во поедини посебни случаи десеттата минута, па и покасно.
Сепак, најважни се ПРВАТА И ПЕТТАТА минута. Се користи не само во раниот или подоцнежен неонатален период, додека новороденчето се наоѓа во акушерското одделение, ами и покасно, односно секогаш кога во одредени ситуации, се потребни податоци за тоа со каков статус се родило детето. Токму овој индекс (оценка) може честопати да ни даде објаснение за некои патолошки состојби откриени веднаш пo раѓањето односно покасно кај детето.
Се проценува бројот на срцевите акции, дишењето, тонусот на мускулатурата, рефлексната надразливост и општата пребоеност на кожата на телото. Најпрвин се дава оценка за првата минута, a потоа за петтата. Ha крај се прави „СКОР“ – збир за секоја од наведените функции и се дава збирна оценка.
1 – СРЦЕВA АКЦИЈА
Aко нема акција, обично со слушалки се наслушува срцето (можно е, се разбира, и ЕКГ и монитори и др.), тогаш во формуларот за овој индекс се внесува НУЛА. Ако се добијат пулсации помалку од 100 за една минута, се става оценка ЕДЕН, a за повеќе од 100, оценка ДВА.
2 – ДИШЕЊЕ
Ако сме констатирале диспнеа која трае подолго од една минута, детето не проплакало, не започнало со првите дишни акции, а тоа и покрај вообичаените реаниматорски активности што ги практикуваме безмалку кај секое новороденче, трае повеќе од една минута, тогаш впишуваме во формуларот НУЛА. Доколку детето, сепак, површно и бавно, но почнало да дише, впишуваме ЕДЕН. Ако, пак, како што секогаш посакуваме, детето веднаш заплаче, здраво, громко и силно – тогаш оценуваме со ДВОЈКА. Таа двојка и тоа плачење се најпосакуваните нешта на светов. Тие ја носат најголемата радост и среќа.
Најголема желба на сите е крајната оценка да биде ДЕСЕТ (како во првата исто така толку и во петтата минута). Така ќе биде ако за сите ПЕТ ПАРАМЕТРИ сме констатирале сосема уредна состојба та сме заклучиле дека добива оценка ДВА. Така се доаѓа до десетката. Но не е секогаш така
3 – ТОНУС HA МУСКУЛАТУРАТА
Истиот миг кога новороденчето ќе се најде во рацете на акушерката, докторот акушер, педијатарот неонатолог или кој било друг, уште пред да и го покаже на „изнемоштената“, но среќна мајка, го зема во своите раце за да му ги направи првите неопходни процедури. Веднаш забележува колку тоа беспомошно „човече“ сериозно си се бори за самото себе, колку со минијатурните рачиња ги стега докторовите чудовишно големи „шепи“, плашејќи се да не биде испуштено… И не само тоа, и не само со рачињата, ами со целото тело. Тоа е неговиот „мускулен тонус“. Но, за жал, понекогаш и не е баш се така. Ако детето е млитаво, ако „виси“ во нашите раце, ако не покажува „снага“, значи нема тонус. Тогаш со жалење впишуваме оценка НУЛА. Доколку сепак, покажува извесна флексија на рацете и нозете, тогаш нашата оценка е – ЕДЕН. Ако пак, како што веќе реков, се „буни“ и „размавтува“ со екстремитетите како да сака од нешто да се одбрани или да се фати за нешто што ќе го „спаси“ од евентуален пад, е тогаш со радост впишуваме – ДВА.
4 – РЕФЛЕКСНА НАДРАЗЛИВОСТ
Познати ни се многу одбранбени рефлекси за кои слушнавме уште од физиологијата. Повеќето ако не сите, ги има веќе и новороденчето, а има поголем број својствени токму за него. Колку и да звучи сурово, повеќепати употребуваме, иако во последно време знаеме и работиме малку поинаку, катетер, па со него се обидуваме да ги ослободиме носните отвори од „нешта“ што можеби се налепиле низ родилните патишта или од евентуална плодова вода. Токму тој ќе ни открие дали и колку детето има ваков рефлекс (ги има многу, но овој е наједноставно изводлив).
Ако на нашите надразби со катетерот во носето детето не прави никакви реакции, не се брани, тогаш, оценката е – НУЛА. Доколку, сепак, се обидува, лено и млитаво да се одбрани од тоа „страшно црево“ што отишло кај што не му е место, тогаш на новороденчето му впишуваме оценка – ЕДЕН за рефлексна надразливост. Но, најчесто новороденчињата со гнев ни кажуваат: „Еј ти, што бараш во моето носе, пушти ме намира, сакам да си ја видам мама…“ Ако, пак, не го разбираме неговиот јазик, неговиот говор, тогаш тоа се „досетува“, па почнува да кива, прави непријатни гримаси, ја врти главата на другата страна, често со рачето сака дури да ни го грабне и оттргне тоа страшно цревиште… Е, тоа е тоа. Тоа е она што и ние го сакаме. Оценка – ЦЕЛА ДВОЈКА.
5 – БОЈА HA КОЖАТА
Кој вели дека новороденчињата биле грди, кожата испомачкана со некаква жолтеникава сиреста, гнасна маст, каде-годе, особено на главчето, со остатоци од крв… Добро, ама ајде да ја прашаме мајката дали има нешто „полично“, поубаво на веков? Одговорот секако го знаете!
Сепак, докторот мора да даде оценка за бојата на кожата. За жал, понекогаш таа, кожата е бледа, мермерна, некогаш „џигер“ модра. Знае тој, не ќе да е на добро. Треба веднаш да презема мерки после кои кожата нема да биде таква. ВЕДНАШ, нема тука чекање. Но, овојпат оценката е – НУЛА. Доколку „измачканото“ тело на бепчето има, сепак, румена боја, онаа карактеристично црвена, бебешка, а на рачињата и ноџињата, особено прстите се гледа модрило, тогаш знаеме, делумна цијаноза. Оценка – ЕДЕН.
Доколку детето, сепак, површно и бавно, но почнало да дише, впишуваме ЕДЕН. Ако, пак, како што секогаш посакуваме, детето веднаш заплаче, здраво, громко и силно – тогаш оценуваме со ДВОЈКА. Таа двојка и тоа плачење се најпосакуваните нешта на светов. Тие ја носат најголемата радост и среќа
Добро, ама најчесто е поинаку, за среќа. Ако сме добиле „ЦРВЕНОКОЖЕЦ“ кому целото телце му е румено, румено та црвено, е тогаш викам: „пиши сестро ГОЛЕМА ДВОЈКА“. А таа „сирота“ нестрплива. Брзајќи и го предава бебето на колешката од неонатолошкиот „бокс“. И трча, трча накај крајот на ходникот. Знае, таму е собата за вакви пригоди. Внатре чека едно цело семејство. Сите едвај чекаат да ја слушнат веселата вест. Бабите, дедовците, тетките, стрините, вујните, ги има полно еееј цела една „сурија“ се собрале. Кутриот татко е некаде на крај. Добро, ама и тој е подготвен да прославува.
И ТРЕБА!
Ај да Ви е живо и здраво, догодина…
Следи, се разбира, гушкање, бакнежи, молитви, по некоја голтка „препечејнца“… УБАВИНА! За „питулиците“ се знае. Ќе дојдат жешки и крцкави.
Добро, ама за неонатологот таму нема место. Има тој уште многу работа околу бебето.
Овие оценки беа за првата минута. Процедурата се повторува во петтата. На крај се собираат оценките и се прави збирна. Тоа е APGAR индексот. Најголема желба на сите е крајната оценка да биде ДЕСЕТ (како во првата исто така толку и во петтата). Така ќе биде ако за сите ПЕТ ПАРАМЕТРИ сме констатирале сосема уредна состојба та сме заклучиле дека добива оценка ДВА. Така се доаѓа до десетката. Но не е секогаш така. Колку е вкупната оценка помала од десет, толку повеќе работа за реаниматорот, неонатологот и целата екипа. Инкубаторот, оксигенаторот и другите потребни работи се веќе со време подготвени. Се ставаат во функција.
Најпрвин се анализираат оценките за првата односно петтата минута за секоја од наведените ПЕТ ВИТАЛНИ ФУНКЦИИ посебно, та во зависност од висината на оценката, се преземаат соодветни мерки. Ако е оценката за срцевата акција ниска (помала од ДВА) тогаш се прави cе што треба за да проработи уредно срцето. Ако е проблемот со дишењето, се чини се тоа да биде како треба итн. Cе на се, славениците тешко дека ќе имаат за брзо време прилика да другаруваат со неонатологот…
