ПИШУВА: Прим. д-р сци. Климент Матоски
педијатар во пензија
Децата и семејството низ демографските врвулици на Струга и Струшко, триесет години потоа (2)
Рекорди, рекорди, рекорди. Светски можеби. Рекорди црни, траурни рекорди, болка в гради и стегање што прават. Имавме премногу такви. Колку? Важно е да се знае колку имавме, но уште е поважно да знаеме и кажеме колку ги имаме денес.
Доенечката смртност 1972 год. Општина Струга – 90‰ и со букви ДЕВЕДЕСЕТ. Деведесет од 1000 живородени деца не изоделе пат колку една единствена година. Деведесет од 1000 родилки, мајки, носат траур и немаат за кого колач, прв, роденденски да красат. Деведесет.
Општина Битола, истата таа 1972 година – иста судбина за 48 од 1000 живородени дечиња, иста судбина за 48 мајки, родилки. Во СРМ тогаш, на секои 1000 живородени деца, 76 имале животен пат пократок од едната, првата и единствената година на нивниот живот. Слична е судбината на 44 доенчиња од 1000, во целата тогаш заедничка држава.
Рекорди црни, рекорди што не вмешале во слични на нас таму некаде далеку, далеку низ Африка, Индија, каде ли?
Доенечката смртност 2000 година. Крај на еден и почеток на нов милениум. О среќо голема, о радост, о гордост голема. Колку многу убави роденденски, првороденденски и многуроденденски колачи на нашите трпези. Колку среќни баби и дедовци што поинаку паметат.
Општина Струга. Доенечка смртност само 8,7‰. Само толку. Десет пати помалку од онаа злокобна 1972 година. Општина Битола – 12,5‰. Р.Македонија 11 ‰. А визија, а заложба на еден наш конгрес педијатриски беше – национална стратегија за намалување на преголемата доенечка смртност кај нас, на 30‰. Со тоа ќе сме се приближеле разумно до дострелите на поголемите, поразвиените, побогатите од нас, на таму некоја Европа. Та не сме ли веќе тоа, Европа?
Помагаше Бог, но помогна и Републичката програма за намалување на доенечката смртност, што стартуваше во седумдесеттите години на минатиот век. Помогна и сеопштиот културен, едукативен, образовен, економски, општествен и секаков друг нараснат и надраснат стандард
Ја научивме, убаво ја научивме лекцијата од „данокот во крв“ што го даваше нашата неука и примитивна средина, недоволно развиено здравство и нискиот степен на сите стандарди и потенцијали на општествено живеење. Ги чинеа нив и многудетството, и малолетничките бракови. Многу стануваа мајки пред да созреат како жени. Владееја бајачки и гатачки, празноверие и предрасуди, неписменост и општа духовна сиромаштија. Владееја домашни раѓања водени од баби и бабици по нивјето, плевните… Умираа родилки заедно со се уште нероденото дете останато приклештено и загушено некаде низ родилните патишта.
Денес, каде е сето тоа денес? Пак ќе речам, ја научивме лекцијата. Сите ние ја научивме премногу добро и мошне брзо. Доенечката смртност кај нас сега е некоја друга, некоја нова приказна. Сега веќе зборуваме за една друга смртност. Перинатална ја викаме. Но зар за неа не зборуваат мошне често и многу други низ Европине, низ светот? Побогати, поголеми, помоќни од нас. А во Африка тие до скоро не сместуваа, и тоа во некои нејзини најцрни хроники.
И среќни сме што е така. Се трудевме, се трудиме и ќе се трудиме да биде уште подобро. За многу, многу први, а и стоти, зошто да не, родендени. Нека Бог ни помогне во тоа.
Параметрите од виталната статистика ја надополнуваат сликата.
Образование на мајките. Неписмени во 1983 година биле 2,05% за во 2002 тој број да спадне на само 0,47%. Наспроти оваа категорија, со високо образование од 0,68% во 1983 год. овој број е покачен на 9,54% во 2002 год.
Домашни раѓања (без стручна помош). Во селата 42,86% во 1983 год., а само 0,43% во 2002 год., што е намалување за 100 пати. Во градот од 4,78% во 1983 на 0,00% во 2002 година.
Во таа, интересна 1989 година, најмногу мајки родиле осмо, деветто, десетто и единаесетто дете
Начин на раѓање. Спонтано – 96,58% (1983 год.) и 78,01% (2002 год.) Со вакуум екстракција 0,68% (1983год.) и 3,32% (2002 год. ) Со царски рез – 2,74% (1983 год) и дури 18,67% (2002 год.).
Број на раѓања на една мајка. Со 5 деца – 2,05% во 1983 година и 1,24% во 2002 год. Со 6 деца 0,68% (1983 год.) и 0,41% (2002 год.). Со 7 деца – 133 мајки или 0,71% и тоа најмногу во 1989. Во таа, интересна 1989 година, најмногу мајки родиле осмо, деветто, десетто и единаесетто дете.
Возраста на мајките. 0,16% биле и со 15 години. Од 16 до 18 години имале 6,84%; Од 36-40 години имале 1,89% и повеќе од 40 години, 0,22% од мајките.
Според публикацијата на Центарот за хумана репродукција при ГАК од Скопје, за 2002 година, за Струга, од 752 живородени деца, 18 или 2,4% биле предтермински (со помалку од 37 гестациски недели). Три биле со породилна маса помала од 1000 г, едно имало меѓу 1001 г и 1500 г, пет биле со родилна маса меѓу 1501 и 2000 г. итн. Пет деца имале родилна маса поголема од 4500 г.
Безмалу една четвртина од родилките се прикажани како стационарни пациентки по неправилности во тек на бременоста. Не е мал и бројот на родилки што за време на бременоста користеле некакви лекарства. Ретко која бремена нема или има само по една гинеколошко-акушерска и ехосонографска контрола. Половина од бремените имаат по 5 или повеќе контроли.
Нашите, пак, податоци укажуваат дека воопшто недоени деца имало 8,9% во 1983 год. а напола помалку, само 4,1% во 2002 година.
Сиве овие податоци изанализирани внимателно, ја чинат прекрасната слика на географско историскиот мозаик на нашава земја. Тој пак мозаик се повеќе ми заличува на оној – европскиот.
