ПИШУВА:
Прим. д-р сци. Климент Матоски,
педијатар во пензија
♦♦♦♦♦♦♦
ЕПИЗОДАТА СО СНЕЖНАТА БУРА
Утрото осамна многу студено. Снегот престанал да паѓа. Фаиз (нашиот човек за се – инаку чистач и курир во амбулантата), како и обично, дошол рано. Го исчистил снегот од пред влезот на амбулантата, донел вода од јазот што течеше преку патот (морал да го искрши мразот на површината), исцепил дрва, запалил оган во ќумбето во мојата ординација. Другите ќумбиња не ги палевме. Се собиравме тројцата (јас, сестрата и Фаиз) во мојата ординација, за да штедиме дрва, се разбира. Го палеше Фаиз уште огнот во ќумбето во ходникот, бидејќи тој служеше како чекална. Но донел Фаиз и топли „јуфки“, ги сварила и зготвила неговата домаќинка. Чај имавме уште од синоќа. Тоа студено утро, многу рано доручкувавме. Секако за да не ни се оладат вкусните јуфки. Немавме многу пациенти, само два – тројца, и тоа главно дечиња. Причина за тоа беше што времето беше никакво, студено, иако снег повеќе не паѓаше. Околу 9 часот тоа утро, јас и сестрата, обуени во големи, високи „рибарски“ гумени чизми, со големи стапови во рацете, се подготвувавме да одиме во соседното село Биџево, беше закажано вакцинирање во месното училиште. Фаиз, уште од пред неколку дена ги имаше поделено поканите по домовите на селаните.
Ги зедовме чантите со потребните инструменти и вакцини, та полека тргнавме по „пртината“ (патеката) што селаните од нашето село Ливада, ја изгазиле врз селскиот пат. Од Ливада кон Биџево, водат две патеки. Едната е главниот селски земјен пат, преку селото Драслајца (некаде околу 6 – 7 километри) а другиот, многу пократок (околу 2 километри), ама нешто како „козја патека“, меѓу нивјето. Ако се оди по овој, покусиот пат, за нешто повеќе од 30 – 40 минути си во Биџево. Се разбира, одењето е единствено пеш. Се погледнавме со сестрата и само со поглед и мимика одлучивме да одиме токму по таа, пократката патека. Фаиз долго ни „мавташе“ со раката додека се изгубивме кај селската џамија.
После извесно време, веќе бевме во селското училиште во Биџево. Учителите не очекуваа, а во школото, мноштво луѓе со нивните деца, поканети за вакцинирање. Една од училниците, што најчесто ја користевме, било за вакцинирање, било за систематските прегледи, било за различните многу чести вежби или едукативни собири и наши предавања (здравственото просветување тогаш, во тие шеесетти години од минатиот век, беше едно од нашите приоритетни задачи), беше подготвена. Големото лимено буре претворено во ќумбе беше безмалу зажарено, црвено од силниот оган. Беше доста зачадена ама пријатно топла таа стара училница. Набрзо започнавме со вакцинирање та училиштето се исполни со жагор и секако, неизбежното плачење на дечињата. Се си течеше според предвиденото, а ние имавме огромно искуство во таа секојдневна работа. Единствено изненадување за мене беше тоа што, Гзиме, мојата единствена медицинска сестра за сите три амбуланти и аптеки за теренот од 9 села со околу 8 до 9.000 жители, за кои бев задолжен, сакајќи да ни ја олесни работата, овојпат испратила многу повеќе покани, односно за многу поголем број деца од вообичаено. Да не сме доаѓале два или три пати по овој снег, ми рече, затоа.
Учителите настојуваа, како знаеме, да останеме вечерта, да преспиеме тука кај нив дома во Биџево. И се ќе беше во ред ако не се спротивставеше сестрата Гзиме. Имено, таа веќе беше скоро омажена за Масар, сопругот од селото Делогожда. За истата вечер, таа имала неколку неодложни обврски дома. Сите обиди да ја разубедиме, дека нема смисол да се презема толку голем ризик, да се оди ноќе, по таа страшна снежна бура надвор, останаа напразно. Таа инсистираше по секоја цена, на одењето
Во меѓувреме, дојдоа и поголем број луѓе за вообичаени прегледи. Зима е, владее „рема“ – грип. Дента направивме и две три домашни посети на болни во селото. Учителите не канеа да направиме пауза та во некој од нивните домови да одиме да ручаме, ама мојата многу ревносна медицинска сестра, мислела на се – понела некакви сендвичи. Се разбира, во интерес на рационалноста во работата – да не губиме време. Така, стоејќи и работејќи, поткаснавме нешто ама чај имавме во изобилство.
Беше паднала ноќ кога ја завршивме работата. Требаше да си се вратиме во нашето село Ливада. Но за наша несреќа, без да знаеме што се случува надвор, во меѓувреме снегот почнал силно да паѓа уште од пред еден час. Надвор, вистинска снежна бура. Учителите настојуваа, како знаеме, да останеме вечерта, да преспиеме тука кај нив дома во Биџево. И се ќе беше во ред ако не се спротивставеше сестрата Гзиме. Имено, таа веќе беше скоро омажена за Масар, сопругот од селото Делогожда. За истата вечер, таа имала неколку неодложни обврски дома. Сите обиди да ја разубедиме, дека нема смисол да се презема толку голем ризик, да се оди ноќе, по таа страшна снежна бура надвор, останаа напразно. Таа инсистираше по секоја цена, на одењето. Во еден миг, очигледно изнервирана од тоа што не само учителите ами и јас тврдев дека е вистинска лудост пешачењето по тоа страшно невреме, таа стана од хоклицата и се закани дека ако јас не одам, ќе тргне сама.
„Вечерва морам да сум дома“ – тврдеше, со видливо вцрвенето лице од нервоза и лутина. Што беше тоа толку неодложно, ниту тогаш, ниту било кога покасно низ годините, не успеав да разберам.
Скоро раскарани многу нервозни, ги обувавме големите гумени чизми, ги спремивме чантите, та се подготвувавме да излеземе од пријатно затоплената училница. Бев многу свесен дека сестрата немаше никогаш дозволено, во ниедна прилика, особено ноќе (престојувавме во станбениот дел на амбулантата во Ливада), некаде да одам сам, кога ќе бев повикан за преглед или некаква лекарска интервенција во нечиј дом од тие девет села. Секогаш сите опасности ги делеше со мене. Ова особено и заради фактот што сем селото Драслајца, сите други осум села беа населени со албанско население, а самата таа е Албанка. Станува збор за случка од многу немирната 1968 година. Едноставно, независно од сето тоа, моја обична човечка и морална обврска беше да и се придружам, кога веќе безусловно беше решена да се врати во Делогожда. Тоа село е северно од нашето седиште во Ливада, во подножјето на планината, на нешто повеќе од 2 километри оддалеченост. Значи, ниту јас, ниту било кој нормален, а и ниту во лудило не би дозволил самата да оди каде било. Поради времето, а и ноќта, никакви шанси немавме да се вратиме по покусиот пат по кој дојдовме. Сега мораше да се оди прво во Драслајца, а оттаму за Ливада па Делогожда. Од друга страна, сите бевме свесни дека дури и во летен период, за да се пропешачи целиот пат до Делогожда, потребни се најмалку два часа брзо одење.
Јас бев облечен во една војничка бунда – ветровка, ама сестрата, онака „тазе“ млада невеста, уште си беше по малку и помодарка, носеше долга, луксузна крзнена бунда. Јас си имав волнена капа за преку ушите, а таа заврза една марама, а врз неа некаков волнен шал, што го доби од учителките. Така, излеговме од училиштето и се втурнавме во ноќта во која беснееше вистинска снежна бура. Набрзо, во снегот и мракот, од погледот не изгубија вчудовидените учители.
Во целата таа чудна ситуација, најчудно беше што сестрата Гзиме, во тек на расправиите, кога се обидував да ја одвратам од оваа авантура, во еден миг укажа дека, дека ако јас не одам со неа, таа самата ќе тргнела кон Делогожда и тоа не по патот по кој дојдовме и во тие прилики единствената, колку толку можна насока, посредно преку Драслајца која веќе беше изгубена во снегот, ами преку ближната дабова шумичка на брдото кое ги дели селата Биџево и Делогожда. Лудост. Вистинска лудост. Низ шумичката ниту во летен период не се оди ноќе, нема одбележана патека, а камоли вака по овој ужасен снег. Се насмеавме иронично, преку сета лутина.
„Волци, волци ќе не изедат, невестооо“ – свикав. „Ништо нема да не изеде“ – одговори налутено. Како и да е, за неколку минути излеговме од селото, испраќани со силни лавежи на кучињата од куќите покрај патот. Се упативме кон Драслајца, сметајќи потоа, оттаму кон Ливада односно Делогожда. „Таму барем има некаков пат“, си помислував.
Снегот немилосрдно се натрупуваше. Темницата беше ужасна, густа „како тесто“. Се движевме полека, ама онака „од напамет“. Извесно време се ориентиравме од бандерите со електрични кабли преку кои селото добиваше електрична струја. Но, на наша несреќа, набргу и тие се изгубија. И онака знаевме, оттука нивната насока скршнуваше во некој друг правец, така што веќе не ги гледавме. Чекоревме мошне бавно и тешко, што од снегот, што од силниот ветер, јас напред, а таа по моите траги. Снегот веќе беше преку нашите колена та и чизмите не помагаа. Ни се полнеа со снег кој се топеше, така што веќе при секој чекор чувствував како стапалата ми пливаат во вода. Знаев дека и сестрата е во иста состојба ама не ни помислував да коментирам било што. Во еден момент почувствував дека не ги слушам чекорите на сопатничката во оваа авантура. Знаев дека ако ја довикнам, нема да ми одговори. Беше бесна. Бевме сериозно лути и нервозни, та подзастанав, се завртев, се поднакрепив на стапот што го стискав во едната, веќе премрзната рака и се обидував да ја видам во темницата околу нас. Не ја гледав јасно иако беше само на два три метри зад мене. Направив неколку чекори назад. Тогаш убаво видов дека ја соблекува бундата. Ја стави позади една грмушка. Сега веќе морав да прозборам. „Што правиш сестро?“ – прашав. „Ништо, ништо“ – одговори кратко. „Бундава ми стежна како да е од сто кила. Ќе ја оставам овде. Утре ќе го пуштам Фаиза да ја побара. Ако ја најде, добро, ако не ја најде, пустина нека фати“. Беше очајна, се гледаше убаво. Морав нешто да направам. Немаше смисол да оди без бундата на себе, а греота и за бундата. Кој знае дали утре ќе ја најдеме.
Ја зедов сосема наводенатата бунда и некако ја заврзав околу мојата половина. Јакната – ветровка, што ја носев, и ја понудив нејзе. Искрено, се зачудив кога без збор ја прифати и ја облече. Ми се пристори дека плаче, ама ако ја прашав, таа секако немаше да признае, убаво ја познавав, беше многу горделива. Таква си е „мотра“ (сестра) Гзиме, самоуверена, храбра, бестрашна, а имаше само 19 години. Секако ќе речеше дека тоа снегот и се топи од нејзиното чело. Стоевме така неколку минути да се одмориме, да здивнеме. Чекорењето по длабокиот снег, во мртвата тишина секаде наоколу, што ја параше само силното фучење на ветрот, во таа ужасна темна студена ноќ, беше навистина стравично.
Патот од Биџево до Драслајца, мислам дека нема повеќе од два, два и пол километри. Многупати го имавме поминато за разни интервенции. Но ова вечерва, беше нешто сосема друго, беше нешто што немаше никаква врска со тие „само два километри“. Сега километрите се дефинираа со снегот, невремето, ноќта, нашата состојба на изгубени, со беспаќето и студот. Со времето, кое како да се вкочанило од студот, ветрот, снегот, ноќта, немата страшна неизвесност. Два километри пат, како кој знае колку долг, претежок, снежен, загубен во ноќта и маглата темна во густиот снег што ни ги затвораше очите. Пат под нашите нозе, чија траса не можеше ни да се насети ниту замисли. Чекоревме ли ние по замислената патека меѓу околните нивје или токму по нив, по полето, никој во тие услови не можеше да го знае одговорот.
Во еден миг, како да ми се слушна нешто оддалеку, нешто нејасно. Ветрот што ми свиреше во смрзнатите уши, кои едвам ги чувствував заради студот, дури ми ја отежнуваше ориентацијата. Што е ова што од некаде многу далеку го слушам? „Сестро Гзиме, слушаш ли нешто“ – и се обратив, без да ја гледам…
Патот од Биџево до Драслајца, мислам дека нема повеќе од два, два и пол километри. Многупати го имавме поминато за разни интервенции. Но, ова вечерва, беше нешто сосема друго, беше нешто што немаше никаква врска со тие „само два километри“. Сега километрите се дефинираа со снегот, невремето, ноќта, нашата состојба на изгубени, со беспаќето и студот. Со времето, кое како да се вкочанило од студот, ветрот, снегот, ноќта, немата страшна неизвесност
Иако одамна преморени, го забрзавме чекорењето, а снегот немилосрдно ги затрупуваше трагите зад нас. Беше прилично мачно да се извлече ногата од снегот од претходниот чекор, за да се направи нов нанапред. Но, немаше каде, немаше друго. Мораше да се чекори. Не ни паѓаше на ум да погледам на часовникот, а би било бадијала. Кој да види колку е часот во таа ужасна темница. Инаку, никогаш порано не сум се радувал на кучешко лање, како во таа несреќна ноќ, на патот од Биџево кон Драслајца. Бевме среќни што колку повеќе чекоревме, толку појасно и посилно ги слушавме пците од нашето посакувано село. Село на спас, би рекол. Секако, мораше тоа да се пците „драслаечки“. Ниедно друго село во близина нема. Нашето село Ливада е премногу, неколку километри далеку кон североисток, Биџево остана зад нас, а ветрот дуваше во спротивна насока. „Нема што, тоа се селските кучиња од Драслајца, а таа ни е во овие мигови, животна желба”, си помислив.
„Видов светло“ – рече изненадно. „Гледај докторе, гледај онаму. Мислам дека гледам некакво светло!“ Вистина беше. Тоа беа првите селски куќи во Драслајца, кои гледаа во правецот кон север, кон Биџево и Ливада. Нозете ни беа тешки како да имавме оловни, а не гумени чизми, кои беа полни со вода од стопениот снег.
Набрзо, светлата од селските куќи станаа се појасни, а кучешките лавежи се погласни. Боже, колку им се израдувавме на селските оџаци од кои излегуваа густи чадови. Тоа беа топлите домови на луѓето од Драслајца, кое само до пред малку ни изгледаше загубено во снежната пустелија.
Бевме спасени. Прикаската продолжува со сместување во една од селските куќи, затоплувањето, пресоблекувањето, случајното наидување на џип со ветеринарот повикан од Струга за некаква интервенција, и возењето со него до Струга, бидејќи патот за Ливада беше затрупан со снег, па утрешното среќавање со директорот, неговите прекори. Сепак, најинтересен е делот за тоа дека нашиот курир Фаиз, организирал група од десетина соселани од Ливада и со ловечки пушки, направиле вистинска „потера“, потрага по нас, откако после долго чекање, видел дека не нема. Фаиз исто знаел дека сестрата неодложно морала таа вечер да биде дома во Делогожда, та бил сигурен дека сме го напуштиле Биџево. Стигнала потерата во Биџево, но со вчудовиденост разбрале дека одамна сме заминале. Другиот ден, во амбулантата во Ливада, Фаиз ни раскажа детално се што се случувало и дека и тие дошле во Драслајца и биле многу среќни што со џипот сме отишле за Струга.
