ПИШУВА:
Прим. д-р сци. Климент Матоски,
педијатар во пензија
ТЕЛЕСНА МАСА КАЈ НОВОРОДЕНЧИЊА
Телесната маса е една од повеќето битни карактеристики на растот и развојот на детето. Во голема мера е зависна (покрај генетските карактеристики) од гестациската старост односно зрелост на плодот – новороденчето, од исхраната на мајката за време на бременоста, нејзината општа психофизичка и ментална состојба, здравствена состојба, возраст, редослед на бременоста односно раѓањето, социоекономскиот статус, семејниот статус и услови на живеење и др. Телесната маса на новороденчињата е можеби првиот и најмногу следен параметар. Заради вообичаените, а многубројни и чести осцилации, побудува и најголем интерес, како кај медицинските работници, исто така, дури и повеќе кај родителите и ближните на детето.
Општо е познато, а и сите автори на трудови од ова област укажуваат на некои неодминливи фактори. Еден од нив е првичното, вообичаено губење во масата во првите денови после раѓањето. Имено, покрај другото, како последица на извесната дехидрација што се случува особено во првите 24 – 48 часа, новороденчето осетно губи од масата со која се родило. Тоа, во услови на немање нов внес на вода. Сите автори се сложуваат дека ова физиолошко губење во маса, кое не смее да биде поголемо од десетина проценти, се должи на неколку општо познати причини. Најпрвин, детето губи од телесните течности со уринирањето, со потењето, со дишењето, и др.
„Губитокот“ во маса ќе престане набрзо со првите подои во кои најголема и секако незаменлива улога има најблагородната позната материја, еликсирот на животот на сите „цицачи“, колострумот, првите капки густа жолтеникава течност од дојките, а набрзо и зрелото мајчино млеко
Сериозно делува и исфрлањето на мекониумот (првите неколку столици, испразноци). Новороденчето се раѓа со делумна, поголема или помала обложеност на кожата со сиреста заштитна материја – vernix caseosa. Таа белкаста сиреста, леплива облога на кожата, некогаш повеќе некогаш помалку застапена, има значителна улога во заштитата на многубројните влијанија на новата средина во која преку своевиден „шок“ новороденчето доаѓа на свет, напуштајќи ја мајчината утроба. Во минатите години, со првото бањање на новороденчето, оваа извонредно важна заштитна материја, свесно ја отстранувавме со што новороденчето исто така губеше и во маса. Сепак, занемарувајќи го тој минимален губиток, тоа е скоро минато. Ceгa таа заштитна облога останува врз кожата до нејзиното, секако скорешно природно губење, но само учествува во губењето на масата, a си ја задржува големата заштитна улога.
Овој „губиток“ во маса ќе престане набрзо со првите подои во кои најголема и секако незаменлива улога има најблагородната позната материја, еликсирот на животот на сите „цицачи“, колострумот, првите капки густа жолтеникава течност од дојките, а набрзо и зрелото мајчино млеко. Овде со задоволство сакам да нагласам дека веќе децении не делат од времето кога започнавме со рано, најрано започнување со доење. Тоа „рано“, денеска значи во функција на часови после раѓањето…
Набрзо ќе стигне и првата нормална лактација, а со тоа за само неколку дена, првиот „физиолошки“ губитокот во маса, ќе биде сопрен, а новороденчето ќе си го надокнади. Детето ќе „граби“ кон враќање на „изгубеното“. За десетина дена, честопати и порано, детето ќе ја достигне родилната маса и ќе почне да напредува, пред очите на мајката, родителите…
Многубројни автори, наши, а и во светот, на оваа тема укажуваат на одредени ставови и критериуми. Тие пак се менуваа многу брзо, особено кон крајот на минатиот, а го опфатија целиот мој работен век. Колку тие ставови беа противречни, може да се заклучи од фактот што во зависност од тоа од која „школа“ или средина доаѓаа, во зависност, се разбира, најмногу и од тоа во кое време доаѓаа, се движеа од задолжително додавање макар вода (најчесто благ раствор на декстроза – односно зашеќерена вода, „шербет“ како се вика кај нас), преку доење кај друга мајка, додавање „некакво друго“ млеко, секако, со цуцла и шише, па се до најдрастичното, „парентерално“ рехидрирање, за кое не сум доволно убеден дека секогаш било неопходно.
Но, за среќа, се чини дека тие времиња се веќе одамна зад нас. Конечно се враќаме кон „мајката природа“ та со отворањето на „болницата пријателка на децата и мајките“, со принципот „мајка и новороденче заедно“, со ставање на новороденчето на мајчините гради само неколку „мигови“, ајде, часови после раѓањето, навлеговме во новово време. Секако, набрзо ќе стигне и првата нормална лактација, а со тоа за само неколку дена, првиот „физиолошки“ губитокот во маса, ќе биде сопрен, а новороденчето ќе си го надокнади. Детето ќе „граби“ кон враќање на „изгубеното“. За десетина дена, честопати и порано, детето ќе ја достигне родилната маса и ќе почне да напредува, пред очите на мајката, родителите…
Ова се секако само елементарни напомени и се однесуваат на чисто физиолошки размери. Но, за жал, неретко се случуваат несакани нешта кои го загорчуваат животот на детето и неговите родители. Сепак, тоа се теми за друга расправа. Значи, ако првичното, го нарекуваат физиолошко губење во маса, трае подолго од 7 до 10 дена и ако е поголемо од (најчесто авторите укажуваат на вредности помали од 10 проценти од родилната маса), вообичаеното, тогаш секако треба да се сфати сериозно и да се преземат соодветни мерки.
Проект „СТРУГА 83“
Родилната маса (тежина) на новороденчињата е мошне битен, ако не и водечки фактор, покрај генетската структура, гестациската старост (број на лунарни месеци односно гестациски недели на бременоста) и зрелоста на новороденчето, во битните одредници за капацитетот со кој секое дете доаѓа на свет. Од склопот на тие и секако и мноштво други, генетски, наследни, фенотипски и бездруго генотипски и многу други важни фактори, во многу зависи, понатамошниот севкупен раст, растењето, развитокот и општата психофизичка, ментална, интелектуална и секаква друга здравствена состојба, вклучително имунолошка – одбранбена состојба на индивидуата, што се вика човек, а би рекол истото и за сиот жив свет.
Во мојата студија, односно проектот „СТРУГА 83“, овој критериум е разработен во целосна и широка корелација со поголем број битни фактори, кои имаат битно влијание. Само некои ќе спомнам: пол, националност, место на живеење (град – село), редослед на раѓање (имаме голем процент со раѓања од 5 до 11 деца), возраст на мајката (имаме најмлади мајки со неполни 15 години, а други со скоро 50 години) во моментот на раѓањето, вработеност и тип на работа (физичко мануелна или интелектуална), социоекономски статус на семејството, образовна структура, евентуални претходни абортирања или други гинеколошко акушерски проблеми, природно или вештачко зачнување, начин на исхрана на мајката – пред и особено за време на бременоста, евентуални заболувања (diabetes melitus и други), употреба на различни лекарства, дроги, алкохол, пушење и др. физичка активност и друго. Сето, бидејќи во истражувањето и изработената студија, некои од овие фактори покажуваат статистички значајна улога.
Општо гледано, просечната родилна маса на машките деца, изнесува 3339,5, а на женските 3180 грама. Оваа разлика од 160 грама во корист на машките е општо познат факт. Различни автори изнесуваат различни податоци (вредности) на овој план, но чинам дека во нашево географско опкружување, состојбите се мошне слични – блиски, како кај децата од нашава серија.
Просечната родилна маса на машкиите деца од градот Струга, главно се движи од 3395 грама кај Македончињата, до најмалата – 3141 грам кај Ромчињата. Кај групата машки деца со место на живеење на село (30 села), таа се движи од 3335 грама кај Албанчињата, до 2678 грама кај Ромчињата
Просечната родилна маса на женските деца од градот, пак, се движи од 3230 грама кај Македончињата до 2976 г кај Ромчињата. Кај селските женски деца, таа изнесува 3193 гр. кај Македончињата до 2871 грам кај Ромчињата итн.
Општо земено за сите деца, без разлика на полот, националноста, местото на живеење (и други фактори овде неизнесени) ПРОСЕЧНАТА РОДИЛНА МАСА изнесува 3263 грама.
НАЈЧЕСТА (модна вредност) на родилна маса кај машките деца е 3500, а кај женските деца 3000 грама. СРЕДНА (геометриска вредност – медијана), меѓу машките деца е 3350, а меѓу женските 3200 грама. Ова укажува на големата статистичка вредност односно незначителната статистичка грешка, односно нашата ст. маса е компактна, а податоците валидни.
РАНГОТ – најмалата вредност изнесува 940 грама меѓу машките, а 980 грама меѓу женските деца. Обратно, најголемата родилна маса меѓу машките изнесува 5500, а меѓу женските 5300 грама.
Ако физиолошко губење во маса, трае подолго од 7 до 10 дена и ако е поголемо од (најчесто авторите укажуваат на вредности помали од 10 проценти од родилната маса), вообичаеното, тогаш секако треба да се сфати сериозно и да се преземат соодветни мерки
СТАНДАРДНАТА ДЕВИЈАЦИЈА – односно стандардното отстапување од просечната вредност кај машките изнесува 501,4, а кај женските 473 грама.
КОЕФИЦИЕНТОТ НА ВАРИРАЊЕТО кај машките изнесува 15, 015 %, а кај женските 14, 876 %.
Овие податоци (и други) укажуваат дека добиените резултати од истражувањето се валидни, релевантни, бидејќи студијата опфаќа полни 26 години во лонгитуда (секое дете е следено од раѓање до адолесценција со сите каутели за систематско следење – запазени сите строги норми и прописи), бројот на ст. маса е задоволително голем – 17.943 од вкупно 20.548 деца, а стандардната статистичка грешка е многу мала.
