ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Предвремено новородено е секое новородено кое се раѓа под 37. гестациска недела. Причини за предвремено породување има многу, меѓу нив се мултипни бремености, инфекции на амнионска течност, инфекции на долниот генитален тракт, хронични болести кај мајката од типот на дијабет, хипертензија, несоодветно регулирана тироидна жлезда, хормонски нарушувања, одредени анатомски промени на матката, обезност, ин витро фертилизација и други. Во зависност од гестациската старост, предвремено новородените се поткласифицираат во различни (повеќе) групи. „Секоја од нив носи ризици, и различен процент на преживување“, објаснува д-р Радица Муратовска-Делимитова, специјалист по педијатрија-неонатологија.
Секоја мајка сонува за здрава и доносена бременост, но не сите имаат среќа да родат бебе во очекуваниот термин. Овие бебиња, во зависност од терминот кога се родени, водат голема битка за сопствениот живот, заедно со Вас, неонатолозите. Месец ноември е посветен на подигање на свеста за малите големи јунаци, чиј ден светот го слави на 17 ноември. Во тој контекст, СЗО изнесува неверојатна бројка – во светот годишно се раѓаат дури 15 милиони предвремено родени бебиња, од кои еден милион не преживуваат!
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Предвремено новородено е секое новородено кое се раѓа под 37. гестациска недела, имајќи предвид дека нормалната бременост трае 40 недели, постконцепциски, односно од денот на зачнување. Во зависност од тоа во која гестациска недела е родено, предвремено новородените се поткласифицираат во различни (повеќе) групи, секоја од нив носи ризици, и различен процент на преживување. Оттука, имаме група на касно предвремено родени, кои се родени од 34-36 гестациска недела каде шансата за преживување е најголема. Тие се речиси зрели новородени и кај нив бројот на компликации е многу помал, како и траењето на хоспитализација и лекувањето, и нормално, резултатите се многу подобри. Другите групи се умерено предвремено новородени од 32-34 недела, многу предвремено новородени од 28-32 недела и екстремно предвремено новородени се под 24 гестациска недела. Оваа група е и најделикатна затоа што се уште се води борба и се кршат копјата околу тоа кога треба и кое новородено треба да се реанимира, односно која недела ќе биде поставена како гранична недела во којашто на новороденото ќе му се даде шанса за живот.
Она што кај секое предвремено родено постои е ризик од крвавење во мозочето – интракранијална хеморагија. Најчесто е лесен до умерен степен, којашто спонтано може и најчесто се повлекува, меѓутоа кај еден мал процент остава тешки последици понатаму во животот
Светските статистики се многу подобри од нашите, генерално во светот се реанимира во договор со родителите секое новородено постаро од 24+0 недела, односно за новородено во 24 недела потребно е да се добие согласност од родител, а се што е од 25 недела па понатаму – подлежи на законски нормативи и тоа дете има право да му се даде шанса за живот. Се што е под 24 недела веќе се смета за комплетно иматурно дете односно абортус и овде веќе не се прават обиди за негово одржување во живот.
Медицината напредува, се поместува и прагот на преживување на овие бебиња. Кое е најмалото предвремено родено бебе кај нас?
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Зависи дали станува збор за најмало по гестација или најмало по телесна тежина. Нема побитна класификација, во принцип и двете се важни, затоа што може да имате новородено во 28 ГН коешто има 450 г, значи нешто се случувало интраутерино, тој плод пател. Она што јас го знам е дека најмало преживеано бебе беше со 470 г, близначе родено во 27 ГН, има и неколку преживеани во 25 ГН, едно од нив е родено 25 ГН+2, коешто преживеа и сега има 16 месеци.
Во однос на долгорочните проблеми, секогаш се плашиме бидејќи на почетокот не можеме да предвидиме како ќе оди понатаму. Тоа е церебралната парализа којашто се јавува како резултат на оштетување на мозочето, било да е уште пред раѓањето (доколку плодот немал доволен доток на кислород и крв ради проблеми со плацентата), било да е во самиот акт на раѓање или пак, после раѓањето доколку настане крвавење во мозочето
Постојат многу причини кои може да доведат до предвремено породување, се почесто се спомнува и забременувањето на постара возраст, како и забременување по пат на вештачко оплодување, кое најчесто резултира со повеќеплодова бременост. Кои се останатите причини?
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Во принцип тоа се мултипни бремености, инфекции на амнионска течност, било да се габични, бактериски, инфекции на долниот генитален тракт, хронични болести кај мајката од типот на дијабет, хипертензија, несоодветно регулирана тироидна жлезда, хормонски нарушувања. Понатаму, ако имало претходно предвремено породување постои поголем ризик од истото, пократок период од шест месеци помеѓу две бремености исто така носи голем ризик. Ин витро фертилизацијата – да и токму затоа во последно време се прави ограничување на бројот на оплодени јајни клетки кои се трансферираат кај мајката. Понатаму, одредени анатомски промени на матката, на грлото на матката, плацентата, пушењето, загадувањето на воздухот што, за жал, е страшно во последно време. Обезноста кај мајката носи ризик, како и стресот кој ни го носи секојдневието, физичка траума и мајка која боледува од целијакија.
Кои се најчестите проблеми со кои се соочуваат прематурчињата и какви последици понатаму во животот може да остави предвременото раѓање?
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Проблемите може да се поделат на краткорочни и долгорочни, односно она што се случува додека се бориме за животот на детето, и потоа, во текот на неговиот раст и развој. Оние проблеми со кои ние се соочуваме веднаш после раѓањето се, пред се, комплетната незрелост на новороденото, започнувајќи од незрелоста на белите дробови, што зависи од тоа во која недела е бебето родено, будејќи сурфактантот во некоја мала количина започнува да се создава и пред 36 недела, а тоа е предусловот да ги држи белите дробови широко отворени и да овозможува добра размена на гасови-односно му овозможува на бебето на дише самостојно. Оттука, првата работа со којашто секое прематурно бебе се соочува се потешкотиите во дишењето и таа болест се нарекува респираторен дистрес, односно респираторен дистрес синдром доколку има недостаток на сурфактант. Во тие случаи се бориме преку поставување на детето на механичка вентилација, давање на сурфактант и обезбедување на респираторна поддршка се додека на детето му е потребна.
Втората работа е срцето, кое исто така е незрело. Тие деца не можат да одржат добра хемодинамика, односно добар проток и тука им треба помош. Постои односно каналче кое ги спојува аортата и белодробраната циркулација, кое нормално се затвора по раѓањето, но кај предвремено родените многу често останува отворено и ја оптеретува белодробната циркулација.
Понатаму мозокот којшто е незрел. Она што кај секое предвремено родено постои е ризик од крвавење во мозочето – интракранијална хеморагија. Најчесто е лесен до умерен степен, којашто спонтано може и најчесто се повлекува, меѓутоа кај еден мал процент остава тешки последици понатаму во животот.
Се врзуваме со родителите, тие се врзуваат со нас, па кога станува збор и за банални инфекции или едноставни прашања, ние сме тука за нив. Нема поубаво чувство кога ќе добиеш покана за втор роденден, трет роденден, поздрав од одмор итн.
Терморегулацијата, исто така, е голем проблем, затоа што овие бебиња немаат поткожно масно ткиво коешто ќе може прво, да продуцира енергија, и второ, да ја задржува енергијата во телото.
Проблеми имаат со цревцата односно гастроинтестиналниот тракт бидејќи тие клетки се незрели, цревцата се незрели и доколку се воведува адаптирана млечна формула секогаш постои ризик од т.н. некротизирачки ентероколит, којшто е една од најчестите компликации кај предвремено родените бебиња и затоа е најдобро мајките да се одмолзуваат и да даваме строго мајчино млеко. Овие бебиња имаат проблеми и од аспект на крвта односно анемија, недостаток на еритроцити. На крај се инфекциите ради незрелиот имунолошки систем кои може да ги добијат во тек на престојот или наследено од мајката.
Во однос на долгорочните проблеми, секогаш се плашиме бидејќи на почетокот не можеме да предвидиме како ќе оди понатаму. Тоа е церебралната парализа којашто се јавува како резултат на оштетување на мозочето, било да е уште пред раѓањето (доколку плодот немал доволен доток на кислород и крв ради проблеми со плацентата), било да е во самиот акт на раѓање или пак, после раѓањето доколку настане крвавење во мозочето. Еден дел имаат потешкотии во учењето понатаму, некаде до втората година каснат малку зад врсниците, тоа е нормално и затоа постои т.н. коригирана возраст на едно новородено. Ретинопатијата кај предвремено новородени, засегање на очињата, а голем дел може да имаат и некакво оштетување на слухот, но се обидуваме со скринингот за слух да ја издвоиме ризичната група на која посебно ќе и обрнеме внимание.
Како што веќе напоменавте, најдобра храна за прематурчињата е мајчиното млеко, но дали и колку мајката може да успее да ја одржи лактацијата додека е бебето во инкубатор? Инсистирате ли на тоа?
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Да, се инсистира на тоа, но многу зависи од поддршката којашто ја има мајката, прво од нас како медицински персонал, а второ и од самото семејство. Идеално би било кога би имало можност за кенгурирање, односно мајката да може да го држи бебенцето барем по 15-20 минути во својата прегратка, кожа на кожа. Кај прематурните и количина од 2 мл млеко на секои три часа за новороденото е доволно. Кај мајки кои се упорни, ентузијасти, кои се посмирени, имаме успех и докажано е дека тоа многу им помага на децата. Но, контактот мајка-дете е многу важен за одржување на лактацијата. Без секојдневни контакти и посети на родителите лактацијата е невозможно да се сочува.
Кои се препораките за мајките по напуштање на болницата со своето прематурче? На што треба особено да внимаат кога ќе дојдат дома? Многу од нив се и исплашени… Што ги советувате?
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Сите мајки поминуваат еден вид на кратка мала обука околу тоа како и што треба да прават со едно предвремено новородено бебе – се покажува бањање, како да го облечат, која температура е потребна во домашни услови, кои се знаците коишто треба да им го вклучат алармот и да ги натераат мајките да реагираат и да се јават на педијатар-неонатолог. Советите во принцип не треба да се разликуваат од оние како кај терминско новородено бидејќи веќе фазата на адаптација е помината, детето е пораснато, предвремено новородените никогаш не се испишуваат со тежина помала од 2000 г. Гестациската старост не е репер за испис, најбитни се виталните параметри односно дали детето дише самостојно, дали се храни на цуцла или цица. Кога ќе ги исполни сите овие критериуми тогаш врз основа на тежината се решава дали ќе оди дома.
Престојот во болница е долготраен, тоа се денови на борба, моменти во кои се зближувате и со семејството, кое е најсреќно кога ќе си замине дома со новороденото. Како се чувствувате кога ги испраќате, и подоцна, кога ќе ги сретнете „Вашите“ прематурчиња пораснати?
Д-Р МУРАТОВСКА-ДЕЛИМИТОВА: Нема поубаво нешто од тоа на родителот да му го дадеш детето во раце и да си заминат среќни. Од тоа поубаво нема. Среќата е наша што ние ги следиме тие деца во првата година и што ги имаме и понатаму во нашите животи. Се врзуваме со родителите, тие се врзуваат со нас, па кога станува збор и за банални инфекции или едноставни прашања, ние сме тука за нив. Нема поубаво чувство кога ќе добиеш покана за втор роденден, трет роденден, поздрав од одмор итн.
