Невроразвојните нарушувања претставуваат разновидна група на состојби кои влијаат на развојот на мозокот уште од рана возраст. Меѓу нив спаѓаат нарушување на вниманието и хиперактивност (АДХД), аутизам и потешкотии во учењето како што е дислексија. Овие состојби најчесто се забележуваат постепено, бидејќи доцнењата во развојот на одредени вештини стануваат поочигледни како што детето расте.
АДХД е најчестото невроразвојно нарушување. Се проценува дека влијае на околу 8 до 10 проценти од децата и 2 до 5 проценти од возрасните. Ова нарушување влијае на ефикасноста на лицето во извршувањето на задачите (на пример, лесно расејување) и на неговото однесување (губење работи, тешкотии при одржување на вниманието).
АДХД може да влијае на сите аспекти на функционирањето, вклучувајќи го учењето и одржувањето на пријателствата. Доколку не се дијагностицираат навреме, предизвиците често остануваат присутни и подоцна можат да доведат до анксиозност, депресија и ниска самодоверба.
Како се дијагностицира АДХД?
Не постои специфична генетска мутација или промена во мозокот што предизвикува ADHD, ниту пак постои еден сигурен дијагностички тест.
Официјалната дијагноза се базира на тоа дали детето покажува најмалку шест критериуми за невнимание (пет кај возрасен) и/или шест критериуми за хиперактивност-импулсивност (пет кај возрасен), во период од најмалку шест месеци.
Овие критериуми вклучуваат:
- Тешкотии со концентрацијата (на пр. слабо слушање, невнимание на детали, неможност за завршување на задачите)
- Хиперактивност (немир, постојано движење, прекумерно зборување)
- Импулсивност (на пр., прекинување на разговори, тешкотии при чекање на ред)
Не секој со АДХД е хиперактивен. За невнимателниот тип, главниот проблем е одржувањето на вниманието, особено при извршување на секојдневни задачи кои не се особено интересни.
Ако некое лице ги исполнува критериумите и за невнимание и за хиперактивност-импулсивност, тоа е мешан тип на АДХД.
Колку е веродостојна дијагнозата?
Еден од проблемите е што овие симптоми не се специфични за АДХД. На пример, тешкотиите со концентрацијата може да се појават и со депресија.
Затоа не е доволно само да ги препознаете симптомите од листата. Клучната работа во дијагнозата е: дали овие симптоми го попречуваат секојдневното функционирање?
Одговорот на ова прашање зависи од секојдневните активности на лицето. Некој може да има тешкотии со концентрацијата во училиште, но подоцна да се истакне во креативна професија како фотографија или во брза, интензивна работа како новинарството.
Исто така, едно лице може да ги исполнува дијагностичките критериуми само во одредени периоди од својот живот. АДХД кој не ги исполнува сите критериуми сепак може да предизвика сериозни тешкотии.
Разлики помеѓу половите
Момчињата на возраст меѓу 4 и 11 години имаат до четири пати поголема веројатност да бидат дијагностицирани со АДХД отколку девојчињата.
Ова е делумно затоа што критериумите се посоодветни за идентификување на хиперактивност кај момчињата, додека се помалку ефикасни кај девојчињата кои не се хиперактивни или кои маскираат тешкотии со вниманието.
Девојчињата и жените имаат поголема веројатност да бидат дијагностицирани подоцна и се повеќе склони кон „интернализирачки симптоми“ како што е депресијата. Сепак, родовиот јаз во дијагнозата се намалува во последните децении.
Кај младите возрасни, процентот на жени помеѓу оние со дијагноза АДХД е поблиску до половина (околу 38 проценти).
Улога на генетиката
Генетиката игра голема улога, при што наследноста на АДХД е околу 70,0–80,0 проценти. Ова значи дека разликите меѓу луѓето со АДХД се предизвикани главно од генетски фактори, а не исклучиво од еколошки.
Колку е поблиска една личност до некој со АДХД, толку е поголема веројатноста и самата да го има нарушувањето. Но, генетиката е комплексна, не станува збор за еден ген или група гени кои „предизвикуваат“ АДХД.
Раните истражувања го поврзале АДХД со шест гени поврзани со невротрансмисијата, но секој имало мало влијание.
Денес, АДХД се смета за полигено нарушување, со илјадници генетски варијации вклучени во неговиот развој, од кои секоја има многу мал ефект. Бидејќи овие варијации се чести, особините на АДХД се распространети низ целата популација без јасна граница помеѓу „имање“ и „немање“ на нарушувањето.
Во едно семејство, тешко е да се одвои влијанието на генетиката од влијанието на заедничката средина.
Адаптација на воспитувањето
Поддржувачката семејна средина може да му помогне на детето со АДХД полесно да ги надмине секојдневните предизвици. Родителите честопати спонтано го прилагодуваат својот стил на родителство, што може да ги прикрие симптомите и да ја одложи дијагнозата.
Но, ако родителите исто така имаат АДХД, тоа може да влијае на нивното воспитување. Тогаш е тешко да се разбере колку од однесувањето на детето доаѓа од генетиката, а колку од воспитувањето и семејната средина.
Истражувањата, исто така, покажале дека децата кои се меѓу најмладите во своето одделение имаат поголема веројатност да добијат третман за АДХД. Ова укажува дека околината влијае кога се дијагностицира АДХД, но не мора да значи дали е присутен.
