ПИШУВА:
Д-р Катерина Василева – Димовска
специјалист педијатар
♦♦♦♦♦♦♦
Аспергер синдром е невролошка состојба при која засегнатата личност искусува потешкотии на функционално ниво во нејзиниот социјален живот.
Согласно DSM-V класификацијата Аспергер синдромот припаѓа на пошироката група на нарушувања од Аутистичниот спектар или Autistic Spectrum Disorder group (ASD), каде поедини состојби различно се дефинираат и опишуваат. Секое лице дијагностицирано како Аспергер синдром поседува свои специфични особини и минува низ комплетно различни искуства и различни симптоми кои се единствени само за таа личност.
Само мал број од случаите со Аспергер синдром се детектираат и дијагностицираат во детската возраст. Најголем дел ќе останат недијагностицирани и неоткриени до голема возраст, се до моментот на нивното вклучување во социјалната средина и општеството
Сепак, некои нивни карактеристики може да се класифицираат како заеднички, на пример, проблеми со моторните способности и функции, особено фината моторика и проблеми со нивната социјална интелигенција. Најчесто лицата со Аспергер синдром не се со низок степен на интелигенција (IQ), напротив тој може да биде и висок, па така има лица со Аспергер синдром кои се често успешни студенти.
Само мал број од случаите со Аспергер синдром се детектираат и дијагностицираат во детската возраст. Најголем дел ќе останат недијагностицирани и неоткриени до голема возраст, се до моментот на нивното вклучување во социјалната средина и општеството. Нивниот пат за постигнување на нивните животни цели не е воопшто лесен. Најчесто се судираат со потешкотии во секојдневните ситуации во социјалниот живот. Личноста со Аспергер синдром може да искусува големи потешкотии во неговата работна средина, во социјалните интеракции, секојдневните задачи и рутина, и во непланираните изненадни социјални интеракции.
Лицата со Аспергер синдром користат посебен начин на фокусирање и извршување на зададената задача, опишан како начин на „тунел“. Тие немаат способност за извршување на повеќе задачи во исто време „мултитаскинг“ со што се доведени лесно до состојба на фрустрација и преполнетост со негативни емоции, лутина и изливи на бес. Ваквиот проблем во секојдневниот живот на лицето со Аспергер синдром ќе отпочне промени во нивната психосоцијална стабилност и ќе ги соочи со нова задача. Во повеќето ситуации тие ќе бидат забележани од околината, со што на извесен начин ќе бидат „обележени“ па и стигматизирани.
Личноста со Аспергер синдром може да искусува големи потешкотии во неговата работна средина, во социјалните интеракции, секојдневните задачи и рутина, и во непланираните изненадни социјални интеракции
Таквото социјално опкружување ќе создаде силна препрека за лицата со Аспергер, и последично тие ќе развиваат стрес, анксиозност и депресија. Како резултат на тоа најголем дел од нив ќе побараат психолошко советување.
Психотерапевтите првенствено користат традиционален пристап низ психодинамика и когнитивен пристап. Ваквите методи ги истражуваат потсвеста и сржта на емоциите кај личноста, а тоа е нешто со кое лицата со Аспергер многу тешко се справуваат. Заради нивната неспособност да ги изразат своите емоции, и потешкотии во комуницирањето преку нивниот сензориум, лицата со Аспергер изискуваат поспецифицен пристап на советување. Многу психолози се обидуваат со примена на визуелни методи со кои им помагаат за контролирање и управување на нивните емоции. Друг начин е преку употреба на чист и јасен говор и знаци, или низ психоедукација, што ќе и овозмози на личноста со Аспергер да научи како и каде да ги контролира сопствените емоции. На таков начин ќе совлада како да се справува со сопствените фрустрации и ќе изгради самодоверба.
Студија која била работена покажала дека когнитивно-бихејвиорална терапија (CBT) има позитивен импакт врз деца и адолесценти со Аспергер и најчесто позитивни резултати кога биле работени во групи. Низ различни стратегии и примена на соодветни техники како да се даде одложен одговор или да се избегне конфликтна ситуација, психологот континуирано го советува својот клиент со Аспергер синдром.
Лицата со Аспергер синдром користат посебен начин на фокусирање и извршување на зададената задача, опишан како начин на „тунел“. Тие немаат способност за извршување на повеќе задачи во исто време „мултитаскинг“ со што се доведени лесно до состојба на фрустрација и преполнетост со негативни емоции, лутина и изливи на бес
Освен со својата исклучителност и оригиналност, клиентите се судираат и со многу други потешкотии во животот како: невработеност, потплатеност, губење на работно место, неприфатеност од околината и стигматизација.
Лицата со Аспергер од овие причини имаат константна потреба од советодавна поддршка. Тоа им помага во правилен избор на професијата во нивното поле на интерес. Дополнително ги насочува во начинот како да ги зајакнуваат своите јаки страни, а како да ги минимизираат своите слаби страни. Постојат случаи каде има можност за вклучување на тренер за работа, односно личност која ќе ги насочува лицата со Аспергер при нивното професионално формирање и ќе им помага да останат истрајни и да не се откажуваат.
Во таа смисла, психолошкиот советник треба сеопфатно да го поткрепи својот клиент за да биде вреднуван како секој друг човек.
Невронаука и невропсихологија
Развојот на психологијата како наука неизоставно е конектиран преку функционирањето на мозокот од најрана возраст и невролошкиот развој, и е следен од постојани промени во невроналното функционирање, а кое зависи и од интерни и од екстерни фактори. Во модерната ера психологијата не се издвојува, ами цврсто се поврзува со невронауката. Спојувањето на тие две науки создава трета наука, невропсихологија, како нов пристап кој според Светската здравствена организација е цврсто заинтересирана за вариететите на невролошките нарушувања кои ги афектираат човечкиот ум, мисловен процес, неговите чувства и емоции, когниција, перцепција и однесување. Овие невролошки нарушувања исто така го афектираат периферниот и централниот нервен систем, а од тука произлегува потребата од повеќе испитувања на хемиско, структурно и клеточно ниво.
Невропсихологијата како интегративна дисциплина дава на клиентите можност за соодветен и ефикасен терапевтски пристап. Многу од клиентите манифестираат психолошки проблеми кои се базирани на биолошка база или физичка траума и при тоа искусуваат и психолошки и физички симптоми и тегоби.
Многу од психолошките состојби како АСД, зависности, психогени неепилептични синдроми, депресија, деменција па дури и SCH, се често асоцирани со структурални промени на мозокот
Кога психолошкото советување и психотерапијата не се доволни, се вклучуваат и други методи на испитувања да се овозможи добра дијагностика и добар тераписки пристап. Електроенцефалографијата или попозната како ЕЕГ снимање е неврофизиолошка метода која ни дава значајни информации за хемиските реакции на невронална основа, формирањето и трансферот на невроналните импулси во мозокот.
Преку ЕЕГ снимање терапевтот добива информации за природата на електричните бранови, од каде тие потекнуваат, дали индицираат други патолошки состојби, или само ги дообјаснуваат и потврдуваат веќе постоечките психолошки симптоми. Кога е веќе започната и се спроведува одредена психотерапија, и медикаментозна терапија, ЕЕГ снимањето ќе ни овозможи следење на промените и евалуација на исходот од третманот. ЕЕГ техниката веќе ја има докажано својата вредност при состојби како што се АСД, АДХД, нарушување на сон и спиење и други психопатолошки состојби.
Neuroimaging техниките како (CT) компјутерска томографија, (MRI) магнетна резонанца, (fMRI) магнетна резонанца со флер и ПЕТ скенирање даваат детални информации за развојот на мозокот и неговата структура. Со помош на овие методи прецизно се откриваат структурни абнормалности или функционална инсуфициентност на мозокот, се детектира присуство на различни коморбидитети и/или дегенеративни нарушувања. Многу од психолошките состојби како АСД, зависности, психогени неепилептични синдроми, депресија, деменција па дури и SCH, се често асоцирани со структурални промени на мозокот. Предностите кои ги користи imaging техниката за дијагностика на невропсихолошките состојби, се повеќе од респектирани. Познавајќи го фактот дека човечкиот мозок поседува не само генетски туку и епигенетски потенцијал кој резултира со невропластицитет, може да се користи при одредување на моделот на психотерапија кој би се применувал на долг рок. Ваквиот пристап кој би бил вграден во когнитивно-бијевиоралната терапија (CBT) ќе му овозможи на нефункционалниот мозок да се адаптира, да ја измени својата структура и да развие нови синапси и невронални врски кои консеквентно ќе создадат кај клиентот нови патеки на однесување, социјално прифатливи за околината.
Интегрирањето на неврофизиологијата и невропсихологијата е најмалку истражувана област, сепак и најголем предизвик за развој на нови методи на дијагностика на психолошките состојби и откривање на нови терапевтски модалитети.
Референци:
- Feltham, C., Hanley, T., & Winter, L. The SAGE handbook of counseling and psychotherapy.
- Rains, J., & Penzien, D. (2003). Sleep and chronic pain. Journal Of Psychosomatic Research, 54(1), 77-83. doi: 10.1016/s0022-3999(02)00545-7
- Bashiri, A., Shahmoradi, L., Beigy, H., Savareh, B., Nosratabadi, M., N Kalhori, S., & Ghazisaeedi, M. (2018). Quantitative EEG features selection in the classification of attention and response control in the children and adolescents with attention deficit hyperactivity disorder. Future Science OA, 4(5), FSO292. doi: 10.4155/fsoa-2017-0138
- Asperger’s Syndrome and Employment: A Personal Guide to Succeeding at Work. Dubin, N. (Director). (2007).[Video/DVD] Jessica Kingsley Publishers. https://video.alexanderstreet.com/watch/asperger-s-syndrome-and-employment-a-personal-guide-to-succeeding-at-work
