ПИШУВА:
Доц. д-р Марија Младеновиќ
педијатар-неонатолог
Општа болница Ваљево, Србија
♦♦♦♦♦♦♦
ПРАВИЛНА ИСХРАНА
КЛУЧЕН ФАКТОР ВО ПРЕВЕНЦИЈА НА ПАТОЛОШКОТО СТАРЕЕЊЕ
(I дел)
Стареењето е неизбежно и започнува веднаш по зачнувањето. Иако е очекувано, се доживува како период од животот од кој најмногу се стравува, бидејќи традиционално се поврзува со лошо здравје, со опаѓање на прилагодливоста и функционалноста. Начинот на кој старееме е условен од голем број на фактори, донекаде генетски, но и фактори од надворешната средина. Иако засега не е идентификуван ниеден ген кој е исклучиво одговорен за стареењето, генетската предиспозиција најверојатно подразбира заедничко постоење на повеќе генетски варијанти кои, сами по себе, имаат ограничен ефект врз стареењето, но заедно ги дефинираат биолошките исходи кои го одредуваат начинот на кој функционираме и се чувствуваме за време на стареењето.
Имајќи предвид дека во последниот век должината на животот е значително продолжена, постои голема заинтересираност да се продолжи и периодот на добро здравје, со одложена појава на хронични болести и/или ублажување на компликациите и максимално можен квалитет на живот. Бројни истражувања во претходните децении го разгледуваат влијанието на факторите од надворешната средина врз здравото стареење, а меѓу нив исхраната, со дозирана физичка активност и социјална прифатеност, има значајна улога.
Со оглед на тоа што дебелината и хипергликемиските компликации кои го следат нерегулираниот дијабетес се познати фактори на ризик за настанување на кардиоваскуларни заболувања, тие за децата на дијабетични мајки се практично неизбежни
За функционалната независност која го карактеризира здравото стареење, најважно е зачувувањето на мускулно-скелетниот и кардиоваскуларен систем, со прифатливи когнитивни способности, што подразбира отсуство на хронични заболувања и/или нивни сериозни симптоми. Хроничните болести поврзани со стареењето, мускулно-скелетни, кардиоваскуларни и невродегенеративни, не започнуваат со појавата на симптомите, туку многу порано, понекогаш дури и во најрана животна доба, и се карактеризираат со постепено зголемување на оштетување на органите и органските системи, а на микрониво инфламација и оксидативен стрес. Иако имаат мултифакторска етиологија, исхраната како континуиран фактор од надворешната средина, има значајна улога на сите нивоа на превенција на настанување на болеста и ублажување на тегобите (1).
Идеално, превенцијата од болести и грижата за здравјето треба да почнат пред зачнувањето. Периконцептуалната примена на фолна киселина е одличен пример за поволен ефект на исхраната и пред забременувањето, бидејќи го намалува ризикот од појава на дефект на невралната туба. Исхраната, од феталниот период па натаму, има важна улога во настанување на адултни заболувања. Теоријата за феталното потекло на адултните заболувања се базира на премисата на развојна пластичност, која го нагласува постоењето на особено чувствителни периоди на влијанието од факторите на надворешната средина кои со феталниот геном комуницираат со епигенетски механизми, што резултира со различен фенотип.
Хроничните болести поврзани со стареењето, мускулно-скелетни, кардиоваскуларни и невродегенеративни, не започнуваат со појавата на симптомите, туку многу порано, понекогаш дури и во најрана животна доба, и се карактеризираат со постепено зголемување на оштетување на органите и органските системи, а на микрониво инфламација и оксидативен стрес
Исхраната на мајките, како пред, така и за време на бременоста и доењето, влијае на појавата и развој на хронични заболувања (2). Добро е позната хипотезата на „штедливиот фенотип“, чија суштина е во услови на нутритивна депривација фетусот метаболички и ендокрино да се прилагодува и фокусира на преживување, што, во суштина, резултира со инсулинска резистенција и липонеогенеза. Покрај тоа, во последните децении се регистрира и пораст на дебели трудници, заедно со појава на гестациски дијабетес мелитус со компликации и кај мајката и кај детето. Феталната хиперинсулинемија непосредно доведува до дебелина, намалена толеранција на глукоза и метаболички синдром.
Со оглед на тоа што дебелината и хипергликемиските компликации кои го следат нерегулираниот дијабетес се познати фактори на ризик за настанување на кардиоваскуларни заболувања, тие за децата на дијабетични мајки се практично неизбежни. Истражувањата, исто така, покажаа дека изложеноста на дијабетични услови за време на бременоста е поврзана со пораст на дислипидемија, субклинички васкуларни воспаленија и ендотелни дисфункции кај децата, што, освен со кардиоваскуларните заболувања, е поврзано и со ризик за настанување на други хронични болести поврзани со стареењето (3).
ЛИТЕРАТУРА:
1. Shlisky J, Bloom DE, Beаudreаult AR, et аl. Nutritionаl Considerаtions for
Heаlthy Aging аnd Reduction in Age-Relаted Chronic Diseаse. Adv Nutr. 2017;8(1):17-26.
2. Leа AJ, Tung J, Archie EA, et аl. Developmentаl plаsticity: Bridging reseаrch in
evolution аnd humаn heаlth. Evol Med Public Heаlth. 2018;2017(1):162-75.
3. Vааg AA, Grunnet LG, Arorа GP, et аl. The thrifty phenotype hypothesis revisited.
Diаbetologiа. 2012;55(8):2085-8.
