ПИШУВААТ:
Д-р Ребека А. Шалев, лиценциран психолог
Д-р Критика Најар, детски невропсихолог
♦♦♦♦♦♦♦
Аутизмот, или нарушување од аутистичниот спектар, е тема што сè почесто се појавува во вестите, иако оваа комплексна невролошка состојба сè уште останува широко погрешно разбрана.
Аутизмот е разлика во начинот на кој функционира мозокот, што влијае на начинот на кој личноста се однесува и комуницира со светот. Клинички, станува збор за нарушување што го зафаќа развојот на мозокот и предизвикува разлики во социјалната комуникација и однесувањето. Поради големиот спектар на карактеристики, аутизмот навистина е спектар.
Подлабокото разбирање на овие нијанси е клучно. Во продолжение разгледуваме неколку чести митови во врска со аутизмот и нудиме насоки како да се поддржат децата и семејствата откако ќе се постави дијагнозата.
Што го предизвикува аутизмот?
Не постои еден единствен познат причинител на аутизмот. Со оглед на неговата сложеност и разновидноста на симптомите, најверојатно станува збор за комбинација од повеќе фактори. Аутизмот претставува невроразвојна разлика со која децата се раѓаат — не е поврзан со стилот на родителство, со вакцините или со исхраната.
Одредени фактори го зголемуваат ризикот од аутизам, како што се повозрасна возраст на родителите, инфекции за време на бременоста, компликации при породување, предвремено раѓање, намален раст на фетусот или земање одредени лекови за време на бременоста. Но, имајте на ум, имањето ризик фактор не значи дека детето сигурно ќе развие аутизам — само ја зголемува веројатноста
Истражувањата сугерираат дека генетските и еколошките фактори може да придонесат за ризикот од развој на аутизам. Кога велиме дека аутизмот е генетски, мислиме на тоа дека варијации во одредени гени можат да влијаат врз развојот на мозокот на бебето.
Овие варијации можат да настанат спонтано или да се наследат од членови на семејството. На пример, ако едно дете во семејството има дијагноза на аутизам, се зголемува можноста и другото дете да добие иста дијагноза.
Одредени фактори го зголемуваат ризикот од аутизам, како што се повозрасна возраст на родителите, инфекции за време на бременоста, компликации при породување, предвремено раѓање, намален раст на фетусот или земање одредени лекови за време на бременоста.
Имањето ризик фактор не значи дека детето сигурно ќе развие аутизам — само ја зголемува веројатноста.
Зошто расте бројот на деца со аутизам?
Во деведесеттите години, аутизмот се дијагностицираше кај отприлика 1 од 1000 лица. Денес, тој број е приближно 1 од 31. Овој пораст најмногу се должи на поголемата свесност, подобрата проценка и проширените дијагностички критериуми.
Клиничарите денес се многу подобро обучени да ги препознаат раните знаци, понекогаш уште на возраст од 12 до 18 месеци, преку процени базирани на игра и структуриран разговор со родителите.
Раната соработка со педијатарот е клучна. Педијатрите можат да помогнат во идентификување на првите знаци, како што се ограничен визуелен контакт или намалена социјална насмевка, како и посуптилни знаци – поголем интерес за предмети отколку за луѓе
Дијагностичките критериуми се проширени за да го опфатат целиот спектар на аутизмот и да се овозможи дијагностика на придружни состојби, како што се АДХД или интелектуални тешкотии — нешто што претходно не било секогаш можно. Поради ова, се намали бројот на други дијагнози, бидејќи денес подобро го препознаваме аутизмот во различни когнитивни нивоа.
Зголемената свесност и намалената стигма доведоа до тоа повеќе семејства, особено со девојчиња, кои во минатото често биле недијагностицирани, да бараат проценка.
Како се поставува дијагнозата?
Дијагнозата вклучува сеопфатна проценка, често со тим стручњаци кои се фокусираат на различни аспекти од развојот на мозокот. Вклучувањето на родителите, наставниците и другите даватели на грижа помага да се создаде целосна слика за однесувањето на детето во различни средини.
Клиничарите денес се многу подобро обучени да ги препознаат раните знаци, понекогаш уште на возраст од 12 до 18 месеци, преку процени базирани на игра и структуриран разговор со родителите
Раната соработка со педијатарот е клучна. Педијатрите можат да помогнат во идентификување на првите знаци, како што се ограничен визуелен контакт или намалена социјална насмевка, како и посуптилни знаци – поголем интерес за предмети отколку за луѓе.
Кои се некои од најчестите митови за аутизмот?
Митовите за аутизмот можат да бидат збунувачки и стресни за семејствата. Важно е да се разликуваат фактите од фикцијата.
Еден од најштетните митови е дека вакцините предизвикуваат аутизам. Децении истражувања и големи студии покажале дека вакцините не предизвикуваат аутизам. Тие се безбедни и ефикасни, а дезинформациите можат да доведат до заболувања што можат да се спречат.
Друг мит е дека аутизмот секогаш е тежок. Во реалноста, тој е спектар — карактеристиките и предизвиците многу варираат. Когнитивната способност, јазичните вештини, полот и придружните состојби како анксиозност, АДХД или депресија влијаат на тоа како се манифестира аутизмот.
Симптомите исто така може да изгледаат различно кај девојчињата или кај оние со дополнителни медицински или психијатриски состојби.
Чест мит е и дека родителството предизвикува аутизам. Тоа не е точно. Аутизамот е невроразвојна состојба, не последица на одреден стил на родителство.
Како може да се поддржат децата со аутизам?
Поддршката станува сè поиндивидуализирана, инклузивна, невроафирмативна и базирана на докази, со фокус на разбирање на секој поединец, почитување на невроразликите и подобрување на квалитетот на живот.
Нема универзален пристап. Ефикасната поддршка може да вклучи бихевиорални терапии, образовни приспособувања и координирана грижа за придружни состојби.
Иако нема лекови одобрени од FDA за основните карактеристики на аутизмот, лековите можат да помогнат за третирање на придружни симптоми како раздразливост, невнимание, хиперактивност, импулсивност и анксиозност.
Дијагностичките критериуми се проширени за да го опфатат целиот спектар на аутизмот и да се овозможи дијагностика на придружни состојби, како што се АДХД или интелектуални тешкотии – нешто што претходно не било секогаш можно. Поради ова, се намали бројот на други дијагнози, бидејќи денес подобро го препознаваме аутизмот во различни когнитивни нивоа
Технологијата, како апликации и телездравство, ја подобри достапноста на поддршка. Раната интервенција останува клучна, но се посветува сè повеќе внимание и на поддршката низ целиот живот.
Тековните истражувања постојано ги унапредуваат третманите, со цел создавање на поттикнувачка и охрабрувачка средина за луѓето со аутизам.
Како да ги поддржиме лицата со аутизам?
Разбирањето и поддржувањето на лицата со аутизам започнува со сеопфатна развојна или невропсихолошка проценка. Таа може да ги открие силните страни на детето и областите каде му е потребна дополнителна поддршка.
Фокусот на силните страни може да придонесе за раст и благосостојба низ сите фази од животот.
Вклучувањето на семејството е исто така важен дел од поддршката. Кога родителите и негувателите ќе научат стратегии за поттикнување комуникација, адаптивни вештини и позитивно однесување, тоа го зајакнува односот со детето и создава поттикнувачка средина дома.
Различни пристапи може да се користат за поддршка на лицата со аутизам, вклучувајќи бихевиорални интервенции, индивидуална и семејна терапија, групни програми и понекогаш медикаментозен третман. Овие стратегии можат да помогнат во справувањето со предизвиците и да го поддржат целокупниот развој и квалитетот на животот. (Њујорк пост)
