Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Постојат повеќе фактори поради кои се раѓаат деца со мала родилна тежина (СГА/SGA) – дел од нив се поврзани со родителите, дел со фетусот и неговата експозиција на токсини, потоа постоење на хромозомски аномалии, генетски заболувања, вродени аномалии, алтерации на повеќе гени одговорни за пренатален и постнатален раст итн. Всушност, голем дел од овие дечиња со СГА имаат идиопатска или непозната етиологија, објаснува доц. д-р сци. Александра Јанчевска, ендокринолог. Кои се дијагностичките методи и какви последици носи малата родилна тежина во понатамошниот живот? „Нискиот раст кај овие деца е најчеста очекувана компликација, па дури до 10% од нив може да имаат низок раст во адолесценција и адултно доба. Секако постои решение и третман за овие деца, а тоа е со хормонот за раст“, вели доц. д-р сци. Јанчевска.
Д-р Јанчевска, кои новороденчиња се сметаат за мали за родилната тежина и која е етиологијата која стои зад SGA?
Доц. д-р сци. Јанчевска: Пред се, да Ви се заблагодарам за поканата да поразговараме на оваа интересна и не толку ретка тема. По дефиниција СГА/SGA (small for gestational age) се новородени родени со породилна тежина (ПТ) и/или должина (ПД) најмалку ≤ 2 SDS/СДС (standard deviation score/стандардни девијации) под референтните вредности за гестациската возраст и полот на таа популациона група. Овие дечиња се раѓаат како резултат на фактори поврзани со родителите, потоа фетусот и тоа негова експозиција на токсини, постоење на хромозомски аномалии, генетски заболувања, вродени аномалии, тн. „Трифти фенотип“ („Thrifty phenotype“), потоа нарушување на оската ХР-ИГФ (хормон за раст и факторот за раст сличен на инсулинот/GH-IGF-оска), како и алтерации на повеќе гени одговорни за пренатален и постнатален раст, меѓу кои е генот на IGF-1 рецепторот. Сепак, не е за занемарување фактот дека поголемиот број од децата со СГА имаат идиопатска/непозната етиологија.
Кои се дијагностичките методи?
Доц. д-р сци. Јанчевска: Пред се, едно дете да велиме дека е родено мало за возраста треба да ги исполнува критериумите посочени според дефиницијата, т.е. е родено со ПТ и/или ПД најмалку ≤ 2 СД под референтните вредности. Потоа, мора да се спомне дека, за растот и развојот е многу важно редовното следење на ауксолошките параметри, висината, тежината, обемот на главата, БМИ и БМИ з скорот кај сите деца. Тоа е задача на матичните педијатри и треба да се прави на секои три месеци. Истото се однесува и за овие дечиња. Измерените вредности се нанесуваат на специјални криви за раст, ние во Македонија ги користиме кривите на раст препорачани од СЗО. Секое отстапување е аларм за докторите. Потоа, потребно е и редовно следење на пуберталниот развој, функцијата на внатрешните органи и откривање на одредени иако можеби минорни дизморфични знаци/стигмати. Потоа ако има отстапување во растот да се процени во која мерка е тоа во однос на коскената зрелост, па ако е повеќе од 1 или 1.5 година треба да се реализираат тестови за определување на питуитарната резерва, односно да се определи нивото на хормонот за раст (ХР), како и ИГФ1 и ИГФ БП3 со специјални биохемиски методи. Исто така, имајќи ги предвид генетските фактори кои водат до низок раст кај овие деца постојат и молекуларни методи за детекција на алтерации во тие гени.
Овие деца најчесто се тенки, со грацилна конституција и обично мала телесна маса и БМИ. Некои од нив имаат минорни развојни нарушувања и проблеми во однесувањето. Во адултно доба лицата родени како СГА имаат зголемен ризик од метаболен синдром, кардиоваскуларни и цереброваскуларни болести, како и остеопороза
Малата родилна тежина си носи и свои последици, компликации во понатамошниот живот. Со што конкретно се соочуваат овие деца?
Доц. д-р сци. Јанчевска: Децата родени со мала родилна тежина или должина може да имаат здравствени проблеми во текот на целиот живот, од раѓање, во текот на детството, адолесценција па дури и во адултна возраст. Во новороденечкиот период (првиот месец по раѓањето) имаат почесто склоности кон хипотермија, хипогликемија, НЕК, вродени аномалии на бубрезите и уринарниот тракт (ЦАКУТ) итн. во однос на другите деца. После втората година од животот околу 10% од нив не постигнуваат т.н. раст на дофат и остануваат ниски по четвртата година, во адолесценција и до адултна возраст. Овие деца најчесто се тенки, со грацилна конституција и обично мала телесна маса и БМИ. Некои од овие деца имаат минорни развојни нарушувања и проблеми во однесувањето. Во адултно доба лицата родени како СГА имаат зголемен ризик од метаболен синдром, кардиоваскуларни и цереброваскуларни болести, како и остеопороза.
Една од компликациите е и нискиот раст. Што конкретно опфаќа дефиницијата за низок раст и кога се дава хормонот за раст?
Доц. д-р сци. Јанчевска: Ако овие СГА родени дечиња имаат раст/висина најмалку ≤ 2.5 СДС, (а 1 СД изнесува одреден број на сантиметри за секоја возраст и пол) под предвидените/референтни вредности за соодветната возраст и пол тогаш тоа значи дека тие деца имаат низок раст. При тоа се мисли на пропорционалниот низок раст. Точно е и тоа дека нискиот раст кај овие деца е најчеста очекувана компликација, па дури до 10% од нив може да имаат низок раст во адолесценција и адултно доба. Секако постои решение и третман за овие деца, а тоа е со хормонот за раст. За среќа на пациентите и сите нас кои се грижиме за нивното здравје, низок раст кај децата родени мали за возраста е 1/5-те индикации за лекување со хормон за раст во Република Македонија. Што значи дека ниските деца родени мали за возраста треба да се лекуваат со ХР. Од третманот се очекува и треба да биде безбеден и ефикасен. Во однос на timing-от на старт на третманот со ХР според американската агенција за храна и лекови (ФДА) лекувањето на овие деца се препорачува да започне после втората година, а Европската медицинска агенција (ЕМЕА) вели после четвртата година од животот.
Децата родени со мала родилна тежина или должина може да имаат здравствени проблеми во текот на целиот живот, од раѓање, во текот на детството, адолесценција па дури и во адултна возраст
Колку третманот со хормон за раст е успешен и кога има најголема ефикасност? Дали што пораното започнување носи и подобри резултати и дали овие деца понатаму ја стигаат нормалната висина на своите врсници?
Доц. д-р сци. Јанчевска: Мора да напоменеме дека уште од 2007 година постои консензус за лекување на децата мали за возраста, при што покажано е дека бенефитот од лекувањето е поголем доколку се почне најмалку 1, а уште подобро најмалку 2 години пред започнување на пубертетот. Според овој консензус најдобар ефект од третманот со ХР е постигнат ако лекувањето се започне на возраст меѓу втората и четвртата година. Имајќи ги предвид позитивните ефекти на ХР врз развојот на мозокот, не само врз растот, најновите студии препорачуваат да се започне со лекување со ХР и пред втората година од животот на СГА родените деца. Исто така, постојат студии кои покажале дека примената на хормонот за раст го намалува ризикот од метаболни компликации кај овие деца во тек на адолесценција и возрасно доба. Кога велиме дека третманот со хормонот за раст е безбеден мислиме на тоа дека неговата примена не доведува до несакани дејства, а ефикасноста ја гледаме во добитокот во висина, односно во постигнување на адултен раст во рамки на референтните вредности за таа возраст и пол.
